Bilim İnsanı Alan Turing ve Hazin Bir Sonla Biten Hikayesi

2014 üretimi Enigma sinemasını izlediyseniz Alan Turing kimdir sorusunun karşılığını genel manada da olsa biliyorsunuz demektir. Sinema, gerçek bir öykünün sırf bir kısmını anlatıyor. Zira Alan Turing, kısa hayatı boyunca sadece İkinci Dünya Savaşı’nın tarihini değiştirmekle kalmamış bugün bildiğimiz manadaki bilgisayarların ve yapay zeka sisteminin temelini matematiksel manada oluşturmuştur.

Alan Turing üzere bir dehanın, bilhassa İngiltere üzere ‘gelişmiş’ bir ülkede baş tacı edildiğini düşünebilirsiniz lakin maalesef bu sıradışı insanın sonu, Apple logosuna da ilham veren siyanürlü bir elma olmuştur. Alan Turing kimdir, neler yapmıştır, savaşın yazgısını nasıl değiştirmiştir üzere soruları yakından inceleyelim ve bu dahinin kısa ömrünün nasıl olup da bu türlü bir acıklı bir sonla noktalandığını görelim.

Bilgisayarların insan olduğu vakitler:


1912 yılında Londra’da doğan Alan Turing, tam ismiyle Alan Mathison Turing, Sherborne Okulu’nda başladığı eğitim hayatında matematiğin sihirli dünyasını keşfetti ve bu tutkusu üzerinde muvaffakiyetle çalıştıktan sonra King's College’deki matematik kısmında çalışmalarına devam etme kararı aldı. Buradaki eğitimini de muvaffakiyetle tamamladıktan sonra Cambridge Üniversitesi’nde akademi üyesi olarak kabul edildi.

Alan Turing The Entscheidungsproblem isimli bir makale yayımladı. Hesaplanabilir Sayılar Üzerine olarak lisanımıza çevirebileceğimiz bu makalede karar sorunu olarak bilinen bir sorunun temel elektronik bilgisayarlar üzerinden nasıl çözüleceğini anlatıyordu. Bu çığır açan bir teoriydi zira o devrin bilgisayarları insanlardı.

Şakal değil, bilgisayar manasına gelen İngilizcedeki computer sözü o devir beşerler için kullanılıyordu. Büyük hesaplamalar, tablo oluşturmalar, şiddetli süreçler bir odaya doluşturulmuş ve neredeyse tüm gün çalışan bayanlardan oluşan bir takım tarafından gerçekleştiriliyordu. Bu gruptan hesaplayıcı manasındaki computer sözü ile bahsediliyordu.

Alan Turing tarafından ortaya konulan karar sorunu çözme yolu aslında insanların dijital hesaplama yapabileceği teorisi üzerine kurgulanmıştı. Evet, bildiğimiz yapay zeka. Turing tarafından ortaya atılan bu sistem, o periyot sırf 4 süreç gerçekleştirebilen bilgisayarların çok daha fazlasını yapabileceğini ortaya koyarak bilgisayarların bir insan mesleği değil bir aygıt olmasının temellerini atmıştır.

Almanların çözülemez dedikleri Enigma sistemini çözüyor:


Yazdığı bu makale ile birlikte matematik ve mantık dünyasında isminden kelam ettiren Alan Turing, Princeton Üniversitesi tarafından kabul edildi ve İngiltere’ye döndü. 1938 yılında İngiltere’ye döndükten sonra bu sistemi devlet ismine kullanması için hükümet tarafından işe alındı ancak şimdi çalışmalarının dumanı üstündeyken İkinci Dünya Savaşı başladı.

İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere, bilfiil Naziler tarafından bombalanıyordu. Tahminen binlerce İngiliz casusu Almanların telsiz sistemine girerek atak stratejilerini öğrenmek istiyordu lakin Enigma olarak isimlendirilen ve her gün yenilenen bir şifreleme sistemi nedeniyle bu istihbaratları tahlil etmek etmek imkansız hale geliyordu. Üstelik her gün değiştirildiği için bu insanların sadece 24 saatlik bir vakitleri vardı.

Bu noktada devreye Alan Turing girdi ve kurduğu sistem sayesinde her gün rastgele değişiyor üzere görünen, bir insanın olağan koşullar altında çözmesi imkansız olan şifreleme sistemini neredeyse tek başına çözmeyi başardı. Çözülen şifreleme sistemi sayesinde Nazilerin tüm haberleşme bilgileri ele geçirildi ve milyonlarca İngilizin hayatı kurtarılmakla kalmadı, savaşın yazgısı de değiştirildi.

Savaşın isimsiz kahramanı Alan Turing:


İkinci Dünya Savaşı’nın mukadderatını değiştiren adam başlığıyla tüm gazetelere manşet olmasını, onlarca madalya almasını ve hayatı boyunca hürmet görmesini beklediğimiz Alan Turing, savaştan sonra çok fazla devlet sırrı bildiği gerekçesiyle bir köşeye atılıyor. Sözün tam manasıyla köşeye atılıyor zira İngiliz hükümeti, Turing’i görmezden gelmeyi tercih etti.

İçindeki tutkuyu yitirmeyen Turing, elektronik bilgisayarlar yapmayı ve kurduğu bu sistemi tam manasıyla dijital hale getirmeyi başına koymuştu. Bu süreçte pek çok bilim beşerinin alışkanlığı olan uzun yürüyüşleri koşuya çevirmiş ve 1948 yılında İngiliz Olimpiyat Oyunları’na kabul edilecek seviyede bir atlet haline gelmeyi de başarmıştır.

Maalesef bu periyottaki başarısı sadece spor seviyesinde kaldı zira o periyot benzeri bir Amerikan sistemi, İngiliz hükümeti tarafından kabul görür olmuştu. Turing zati fazla devlet sırrı bildiği için kenara itilmişken bir de yaptığı çalışmaların gereksiz görülmesi ile birlikte hayallerinden giderek uzaklaşmaktaydı.

Yapay zekanın babasının sonu siyanürlü bir elma oluyor:


Alan Turing bir eşcinseldi. Elde ettiği o kadar muvaffakiyete karşın İngiliz hükümeti sadece bu durumu görüyordu zira İngiltere’de eşcinsellik yasaktır hatta bir kabahattir. Eşcinsel olduğu ortaya çıkan Turing’e iki seçenek sunuldu. Ya mahpusa girecek ya da yüksek seviyede kadınlık hormonu yani östrojen verilecekti. Hapishanede çürümek yerine ikinci seçeneği tercih etti.

Yüksek seviyede östrojen yüzünden göğüsleri büyüyen, testisleri küçülen ve daha da berbatı aklı bulanmaya başlayan Alan Turing, yetmezmiş üzere çalışmalarının da devam edilecek seviyede olmadığı mazeretiyle üniversiteden uzaklaştırıldı. Lakin bir bilim beşerinin çalışmalarını durdurmak için üniversiteden uzaklaştırmak yetmez. İngiliz hükümeti de bunu biliyordu.

Alan Turing, 7 Haziran 1954 tarihinde konutunda meyyit bulundu. Yanında sadece bir ısırık alınmış olarak bulunan siyanürlü elma ile intihar ettiği söylendi. Fakat bugün bile pek çok insan bu vefatın bir suikast olduğuna ya da Turing’in bu elmayı ısırmaya zorlandığına inanıyor. Yaşadığı baskıyı düşündüğümüz vakit bu kanılar hiç de gerçek dışı kompo teorilerine benzemiyor.

Alan Turing mirası:


Alan Turing bilgisayarı icat etmedi. Hatta yapay zekayı bile tam olarak icat etti denemez fakat yaptığı çok daha değerliydi. Zira bugün kullandığımız tüm aygıtların gerisinde karmaşık matematiksel formüller ve bunlar üzerine şurası mühendislik çalışmaları vardır. İşte Alan Turing tam da işin tahminen de en güç olan tarafını yani matematik tarafını ortaya koymuştur.

Turing’e verilen ağır hormon cezası kimyasal hadım olarak isimlendiriliyor. Bilimsel çalışmaları için bedenini feda eden Turing, ‘intihar’ etmeseydi gerçek bir elektronik bilgisayar yaparak tahminen günümüz teknolojisinin çok da erken gelişmesini sağlayacaktı. Bugün hepimizin bildiği Apple logosunun, Turing’in tek bir ısırık alarak hayatını kaybettiği siyanürlü elmadan ilham alınarak tasarlandığı düşünülüyor.

Yapay zekanın babası olarak isimlendirilen, tıpkı vakitte İkinci Dünya Savaşı’nın yazgısını değiştiren bilim insanı olan Alan Turing kimdir sorusunu yanıtladık ve bu dehanın dokunaklı bir sonla biten kısa hayat kıssasından bahsettik.