Bir Bilim İnsanı, Gençlik Çeşmesini Bulmaya Çok Yaklaştı

Ölümsüzlük kavramı, insanoğlunun başlangıcından günümüze kadar gelen en ilgi cazibeli kavramlardan biri olarak biliniyor. Kesin hedefimiz olarak gördüğümüz ölümsüzlük kavramı, tarihin neredeyse her anında araştırılan bir mevzu oldu. Simyacılarla başlayan serüven, kendine ölümsüzlük/gençlik çeşmesi üzere efsaneleri de edindi. Yeni araştırmalar sonucunda bu çeşmenin artık bir efsaneden ziyadesi olabileceği ortaya kondu.

Juan Carlos Izpisua Belmonte isimli bir genetik bilimci, algınızın sonlarını zorlayacak bir buluş gerçekleştirdi. Izpisua Belmonte, farelerin genlerindeki izleri silerek tüm hücrelerini daha genç bir hale getiriyor. Öbür bir deyişle hücrelerin yaşlandığı haberini hücrelerden silerek onları birinci hallerine dönüştürüyor.


(Juan Carlos Izpisua Belmonte)

Bunu bir fare üzerinde deneyimleyen Izpisua Belmonte, bir gün evvel sırt üstü yatarak sözün tam mealiyle ölmeyi bekleyen farenin sürecin akabinde hayat dolduğunu belirtti. Neredeyse gençlik çeşmesinden bir yudum almış olan fare, birkaç gün sonra hücre iflası sebebiyle hayatını yitirdi. Bunun sebebiyse tümörler oldu. Fare, yüksek dozda 'gençlik' almıştı.

Az evvel söylediğimiz cümle sizin için bir meal tabir etmediyse metnin ilerleyen kısımlarında meal tabir edeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Mevzuya geri dönecek olursak fareye uygulanan süreç, 'yeniden programlama' isminde bir genetik değişiklikten ibaret. Vücuttaki 'epigenetik izler' ismi verilen izleri silerek geni düzenleyen bu sistemle birlikte bir hücreye daha evvelden bir kemik hücresi mi yoksa deri hücresi mi olduğunu bile unutturabiliyorsunuz. Bu süreç, ekseriyetle kök hücre üretimi için kullanılıyor. Ne hücresi olduğunu unutan hücreler, embriyonik aşamalarına geri dönüyor ve istenilen hücre haline gelebiliyor.


Bu sürecin bilinçli ve düzgün bir formda kullanılması durumunda hayvanların ve velev kişilerin tekrar programlanabileceğini belirten Izpisua Belmonte, sürecin bir çeşit gençlik çeşmesi olduğunu belirtiyor. Yaşlanmayı hücresel seviyedeki moleküler sapmalar olarak nitelendiren Izpisua Belmonte, entropiyle olan bu savaşı daha evvel hiçbir bireyin kazanmadığının da altını çizdi.

Yine programlama konusunun daha evvel klonlama sürecinde de kullanıldığını belirten Izpisua Belmonte, yetişkin bir boğadan klonlanan bir buzağıyı örnek gösterdi. Yetişkin boğa ile tıpkı DNA'nın sırf tazelenmiş bir halini taşıyan buzağı, sair bir deyişle tıpkı DNA'ları yaşlanmaya ait sapmalar olmadan edindi.


Izpisua Belmonte'nin bahsettiği süreçse yeni bir birey üretmeden yaşlanmaya ait sapmaları ortadan kaldırmak. Biz yaşlandıkça hücrelerimizin daha verimsiz biçimde çalışmasına sebep olan sapmalar, yaşlanmamızın bir numara sebebi olabilir. Bu sebeple bu epigenetik değişiklikleri tekrar programlamayla birlikte aksine çevirirsek yaşlanma sürecini de aksine çevirebiliriz.

Izpisua Belmonte, tüm bu anlattıklarından sonra epigenetik değişikliklerin size sonsuz bir hayatı vadetmediğini, sırf 'son kullanma tarihinizi' biraz daha ertelediğini söz etti. Kendi açıklamalarına nazaran insan ömür mühletini 35 ila 50 yıl kadar uzatmak için hiçbir handikap bulunmuyor ve 130 yaşına kadar yaşayacak olan kişinin de şu anda aramızda olduğuna inanıyor.


(Shinya Yamanaka)

Izpisua Belmonte'nin farelerine yaptığı tedavi, Japon kök hücre araştırmacısı Shinya Yamanaka'nın Nobel armağanlı buluşunu temel alıyor. Yamanaka, 2006 yılında yetişkin insan hücrelerine sırf dört adet protein ekleyerek hücrelerin yeni şekillenmiş embriyolar üzere davranmasını sağladı. Yamanaka faktörleri denilen bu proteinler, hücrelerdeki epigenetik izleri silerek hücreye yeni bir başlangıç imkanı sunuyor.

Bu araştırmalar tıpkı hengamda yeni bir tedavi usulünü de ortaya koydu. Araştırmanın sonuçlarına nazaran bir insanın tüm vücudunun gençleştirilebileceğinden bahsediliyor lakin bu sürecin makul dezavantajları da bulunuyor. Bir hücredeki metilasyon izlerini ve öbür epigenom izlerini yüksek dozda silerseniz hücre kendi kimliğini kaybedebilir. Öteki bir deyişle hafızasını külliyen silmiş olursunuz. Bu boş hücreler de ileride işlevsel yeni hücrelere evrilebilir ya da işlevini büsbütün yitirebilir. Tıpkı devranda kendilerini bir kanser hücresi olarak geliştirebilir ve kişinin tümörler geliştirmesine de neden olabilir.


Izpisua Belmonte, farelere daha az dozda tekrar programlama uygulanması durumunda sonuçların ölümcül olmayabileceğini düşündü. 2016 yılında ekip, progeria ile farelerdeki hücreleri kısmen eski haline döndürecek bir metot arayışına girdi. Fareleri, vücutları içerisinde Yamanaka faktörlerini geliştirmesini sağlayacak biçimde düzenleyen araştırmacılar, bu süreci denetime almak için bir sistem geliştirdi. Doksisiklin isimli bir antibiyotik erildiği devir Yamanaka faktörlerini geliştiren fareler, iki farklı öbeğe ayrıldı.

Izpisua Belmonte'nin laboratuvarında birtakım farelere istedikleri devir doksisiklin içeren bir su verildi. Gayrı farelere de haftada iki gün boyunca doksisiklin içeren su verildi. Suyu daima tüketen fareler kısa bir vade içerisinde öldü fakat kısıtlı bir halde doksisiklinli suyu tüketen fareler %30 daha uzun yaşadı.

Tüm vücudu gençleştirme fikri şu an için biraz uzak bir ihtimal üzere görünse de yaşlılıkla ilgili olan kimi marazların birkaç sene içerisinde durdurulabileceği düşünülüyor. Yamanaka faktörlerini kullanarak epigenetik izleri silen bilim kişilerinin yakın gelecekte bu marazları büsbütün ortadan kaldırabileceği belirtiliyor.