Bir metin üzerinde fiillerin çatı bakımından incelenmesi

15etkinlik

*bu görüşler içerisinde gecenin karanlık saatlerinde yalnız başıma yürüyordumböyle birşey nasıl olabilirdi?tüm bu olanlar hayata olan bağlılığımı azaltmıştıböyle şeyler aramak ancak herkesin başına bu şekilde gelebiliyormuş

sayfa 116 16etkinlik
*onlarla ağlamış ,onlarla gülmüşümonlar(türküler)insan dışı varlığın yerini tutmuştur

*o gitmek istedio(çocuk)insanın yerini tutmuştur

*bir şey var güya onu soruyorumo (nesne)insan dışı varlığın yerini tutmuştur

sayfa 117 9metin soruları

1yazar içindeki duyguları belirlemek için metni yazmıştır
2yazar metinde bireysel duygularını dile getirmiştir
3metnin teması ‘ ’sevgidirmetindeki sevgi temasını derin etki bırakmak için cümleler bir araya getirilmiştir
4metinde geçen kimsiniz,neye ’ ’sözcükler ismin yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir

sayfa 117 17etkinlik
*şiirlerde ,öykü,roman ve tiyatro eserlerindeki içe dönük konuşmalarda heyecan ve heyecana yan anlatım kullanılır
*lirik anlatımla oluşturulmuş metinlerde dil heyecana yan işlevinde kullanılır
nihayet gönlüme baharı getiren sesiniz
benim ezeli melikemgibi

sayfa 125
inceleme
1çanakkale destanı metnide çanakkale savaşı ve savaşa katılanlar ,savaşın önemi ve büyüklüğü vurgulanacak şekilde destansı bir anlatımla ele alınmıştır
2şair şiirinde çanakkale savaşına ve savaşa katılan kişilerin özelliklerine (ırkları,renkleri)değinmiş,savaşta yaşanılan olaylara olağanüstünlükler katarak destansı bir anlatımla konuyu işlemiştir
3verilen şiirde çanakkale savaşı epik bir anlatımla ele dargın ,adeta savaş sahnesi ,savaşın büyüklüğü ve dehşeti gözler önünde canlandırılmaya çalışılmıştır

sayfa 125 5etkinlik
*şiirde iş,oluş,hareket gösteren kelimelere örnekler;
yükleniyordiksemsarılmışgelmişveriyorsaçıyoryırtılmasakustuedecekettindedirirgibi

görülen geçmiş vakit:kuştu,döktü,dedi,çiğnetmedi,ettin,parçaladın
öğrenilen geçmiş vakit:sarılmış,uzanmış,gelmiş,durmuş
şimdiki süre:kaynıyor,duruyor,bakıyorsun,parçalıyor,kaldı rıyor, yükleniyor
gelecek süre:edecek,taşacaksın,çiğnetmeyecek
geniş vakit:eder,bilmem,ister,boşanır,siner,dedirir

istek kipleri
istek kipi:gömelim
durum kipi lmasa,duysam,diksem,uzatsam,çatsam,bekletsem ,etse m,sarsam,öpse,baksan
gereksinim kipi:değil
dikte kipi:seyret,gel,kazsın,isteme,çiğnetme

sayfa 125 6etkinlik

metindeki fiiler
verdi:görülen geçmiş zaman,3tekil birey
ilettiler:görülen geçmiş süre,3çoğul birey
çöktü:görülen geçmiş vakit,3tekil birey
yat:emir kipi,2tekil birey
duydu:görülen geçmiş vakit,3tekil birey
geliyordu:şimdiki zmanın hikayesi,3tekil kişi
oyalanmasın:dikte kipi,3tekil kişi
gösterelim:istek kipi,1çoğul kişi
çıkarmayalım:arzu kipi,1çoğul kişi
*bir cümledeki yargının ,,cümleyi söyleyenin niyeti açısından kazandığı özelliğe kadar kip ve kişi ekleri tartma kazanır
*okunan epik anlatımla oluşturulmuş metinlerde daha çok haber kipleri kullanılmıştır

sayfa 126 7etkinlik

anlamlarına göre fiiller
kılış fiileri(nesne alabilen fiil)
aldıbuyur ettiderimalırdersinizbasdüşürdünverçevrildikurarlar

durum fiileri(nesne almayan fiil)
oturmadıbaktılarbaşladıdedidöndüsaldıracaklarkonuştu

oluş fiileri(öznedeki değişimin zamanla ayrım edildiği fiil)

unutolittifak eyle

sayfa 127 2 ve 3metin
1kanije kalesinin fethi metnindeki kanije kalesinin fethi konusu gerçekçi bir diile ele alınmıştırgenç osmanmetninde de bağdat ’ın fethine katılan genç osman adlı bir asker konu edinilmiştir

2kanije kalesinin fethimetni tarihi bilgilere dayanılarak gerçekçi bir dille işlendiği için gerçekçi bir nitelik kazanmıştırgenç osman metni ise tarihi bir olayı epik bir anlatımla ele aldığı için daha etkileyicidir

3kanije kalesinin fethimetni tarihi bir olay hakkında bilgi vermek için yazılmıştırbu yüzden sade,realist bir anlatımı vardırgenç osman metninde de tarihi bir durum anlatılmış lakin bu anlatıma yiğitçe,destansı bir anlatım katıldığı için anlatım daha etkileyici olmuştur

sayfa 127 8etkinlik

isim fiiler (ma,meslekmak)
edinmek,çıkmak,kurmayı

sıfat fiilller( acak,lahzaasıdıkmazmiş)
geçtiği,işlediği,olduğu,bulunduğu,planlayan,buluna n,dediğin,gittiği

zarf fiiler (ıpincearakkenmadandıkçamaksızınrmaz vb
çıkıp,üzereyken,geçirerek,deyip,gönderip,vazgeçip, sevk edip,ulaşmadan

sayfa 127 9etkinlik

keskin
kökleri:keskin
fiilimsi eklerini almış mıdır?:değil
olumsuzluk şekilleri varmıdır?:değil
fiilimsimidir?:fiilimsi değildir
fiilimsi ise türü nedir?:yok

uyku
kökleri:uyuku
fiilimsi eklerini almış mıdır?:değil
olumsuzluk şekilleri varmıdır?değil
fiilimsi midir:fiilimsi değildir
fiilimsi ise türü nedir?:yok

bilmeyerek
kökleri:bilme
fiilimsi eklerini almış mıdır?:erek
olumsuzluk şekilleri varmıdır?:bilmeyerek
fiilimsi midir:filimsidir
fiilimsi ise türü nedir?:zarffiil

patlamaya
kökleri atlat
fiilimsi eklerini almış mıdır?:ma
olumsuzluk şekilleri varmıdır? atlatmamaya
fiilimsi midir:fiilmsidir
fiilimsi ise türü nedir?:isimfiil

sayfa 128 10etkinlik

*çanakkale destanı metninde kaynıyor kum gibi ,tufan gibi mahşer mahşer,öteden saikalar parçalıyor afakı,beriden zelzeleler kaldırıyor a ’makı,ölüm indirmede gökler ölü püskürmede yer ,o ne harikulade tipidir:savrulur enteresanı beşer … ’gibi ifadelelerle savaş sahnesi ve savaşta Türk askerlerinin yaptıkları ,mucizevi özellikler katılarak anlatılmaya çalışılmıştır
oğuz kağan destanında ise oğuz kağan ’ın özellikleri ve yaptıkları olağanüstü özellikler (bu oğul anasının göğsünden ilk sütü içip bundan sonra içmediçiğ et,çorba ve şarap istedidile gelmeye başladı kırk gün sonradan büyüdü…vb)katılarak anlatılmıştır

*bu anlatılan mucizevi olaylar ve kişiler anlatımın da mucizevi bir nitelik kazanmasını sağlamıştır

sayfa 128 11etkinlik

*destansı anlatımlar,destanlarda yer alan mucizevi olayların ,mertçe ve meydan okuyan ,kahramanlıkları anlatan havasını yansıtırdestansı anlatımlarda ,tarihte yaşanmış kayda değer olaylar ve kahramanlıklar destan havası içinde anlatılır

sayfa 128 12etkinlik

DESTANSI ANLATIMLA OLUŞMUŞ METİNLERİN MÜŞTEREK ÖZELLİKLERİ

—tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir
—doğaüstü olaylar ve kişiler anlatılır
—yapıp ,etmeler yani fiiller ön plandadırsürekli hareket vardır
—etkileyici bir nitelik taşır
—destan türünün yiğitçe havası vardır

Şey Acaba fazLadan 2 kanadın varsa verebilirmisin ? Benimkileri kırdıLarda

sayfa 130 14etkinlik

ek fiil:bayılmıştı
eklendiği kelimenin türü:fiil

isimlendirme:öğrenilen geçmiş zamanın hikayesi

ek fiil:senedir
eklendiği kelimenin türü:isim
isimlendirme:ilave fiilin geniş zamanı

ek fiil lursam
eklendiği kelimenin türü:fiil
isimlendirme:geniş zamanın şartı

ek fiil:yok midir
eklendiği kelimenin türü:isim
isimlendirme:ek fiilin geniş zamanı

ek fiil:kuvvetlidir
eklendiği kelimenin türü:ad
isimlendirme:ilave fiilin geniş zamanı

sayfa 130 15etkinlik

*yapıyorum—şimdiki zaman,1tekil birey
*arıyorum—şimdiki vakit,1tekil kişi
*bayılıyorum—şimdiki zaman,1tekil birey
*yapıyorum—şimdiki vakit,1tekil kişi
*böler—geniş zaman,3tekil kişi
*dolar—geniş vakit,3tekil kişi

*alıyorum,yapıyorum,bayyılıyorum ve arıyorum fiilleri şimdiki vakit kipinde çekimlendikleri halde geniş vakit anlamı vermektedir

*fiillerdeki bu manâ kayması fiilerin ayrı manâ ve zamanlarda kulllanılmasına olasılık sağlamıştır

sayfa 130 kavrayış ve izah etme 16etkinlik
—leyla ile mecnun ,kerem ile aslı,ferhat ile sevimli gibi millet hikayelerinin içinde hayal unsuru ve mucizevi ögelerin yer alması hikayelerin destansı anlatıma örnek olmasını sağlar

17etkinlik

destansı anlatımın kullanıldığı yazınsal türler

roman
öykü
tiyatro
şiir
epope

19etkinlik

*hasta:arkadaşım çok hastaymış———ek fiilin öğrenilen geçmişi,3tekil
nefis:yemek yemek çok lezzetliydi——ilave fiilin görülen geçmişi,3tekil kişi
okuyan:gerçeği haberdar olan okuyandır—–ek fiilin geniş zamanı,3tekil kişi
bahar:ya gelen baharsa—–ilave fiilin şartı,3tekil birey
doktor:kardeşim doktordur—ilave fiilin geniş zamanı,3tekil kişi

20etkinlik

*bunu ona ulaştıtırsan fazla hoşnut olurum(geniş süre 1tekil şahıs)
*onu uyarmasaydınız ,aşağıya düşmüştü(öğrenilen geçmiş zamanın hikayesi3tekil şahıs)
*lütfen buraya park etmesin(dikte kipi3tekil şahıs)
*sınavı kazanmak için daha çok çalışmalısın(gereklilik kipi2tekil kişi)

21etkinlik

*kırmızı dolgun kitap benim
*bugün hava fazla hoş
*bu öğrenci çok çalışkan

sayfa 132 ölçme ve değerlendirme

1*bir fiile en,esi,mez,er,düşey,ecek,miş ekleri getirilerek sıfatfiiller türetilir
*bir fiile meslek,me,mekekleri getirilerek adfiiller türetilir
*bir fiile ip,erek,ince,dikçe,eli,ken,meden,diğinde ,meksizin,cesine,e,ir,mez,esiye ekleri getirilerek zarf fiiller türetilir

2y,y,,d
3b
4b
5d
6b
7b
8*mucizevi olaylar ve kişiler anlatılır
*epope tütünün yiğitçe havası vardır
*aralıksız harket vardır
*etkileyici bir özellik taşır
*yapıp etmeler yani fiiler ön plandadır

9iki görevi vardır
1isimlerin ve ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları yüklem yapar

o,mükemmel bir insandı
bana bunları anlatan sendin

2basit zamanlı fiileirn sonuna gelerek bu fiilleri birleşik zamanlı fiile dönüştürür

yarın bize geliyormuş
ne zamandır bu kitabı okuyorum

sayfa 133
1toplum düzeni emin kurallarla sağlanmıştırinsanlar toplum içerisinde kanunlarla emin kurallara ,örf ve adetlere tarafından hareket eder
2alıcıyı belli bir alana kanalize etmek ,rehberlik etmek ve aşılamak amacıyla emredici ifadeler kullanılır
3dur,sus,kalkgibi emredici ifadeler söylenen eylemleri gerçekleştirmeye zorlayan ifadeleridir
4trafik levhaları ,trafikte uyulması gereken kuralları bildirir *