Birinci dünya savaşı sonunda imzalanan barış antlaşmaları nelerdir?

Birinci dünya savaşı sonunda imzalanan barış antlaşmaları nelerdir?





SEVR ANTLAŞMASI

Sevr Antlaşması (Fransızca: Le traité de Sévres) , Birinci Dünya Savaşı ardından İtilâf Devletleri ile Osmanlı Devleti aralarında 10 Ağustos 1920'de imzalanan barışma antlaşmasıdır Yunanistan dışarıya hiçbir devlet kadar onaylanmamış ve yürürlüğe girmemiştir

İtilaf Devletleri ile Osmanlı arasındaki savaş hali 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile sona ermiştir

Sevr Antlaşması adını, son müzakerelerin ve imza töreninin gerçekleştiği Paris'in Sèvres banliyösünden alır

Hazırlık Süreci

Dünya Savaşı galiplerinin savaş sonrası dünya düzenini saptamak için topladıkları Paris Barıştırma Konferansı 18 Ocak 1919'da açıldı 7 Mayıs 1919'da Alman ve AvusturyaMacaristan uzlaştırma koşulları açıklandı Almanya ile Versailles Antlaşması 28 Haziran'da, Avusturya ile SaintGermainenLaye Antlaşması 10 Eylül'de Macaristan`la Triannon Antlaşması ve Bulgaristan`la Neuilley Antlaşması imzalandı Türk barışının da diğerleri ile birlikte 1919 Mayıs'ında açıklanması beklenirken, görüşmeler belirsiz bir geleceğe ertelendi Bunun nedenleri bugüne kadar yeterince aydınlatılamamıştır

İtilaf Devletleri Yüksek Konseyinin 7 Mayıs'ta aldığı karar uyarınca 15 Mayıs'ta İzmir Yunanlılar tarafından işgal edildi Bu olay bütün Türkiye'de dinç bir milli tepkiye yol açtı 6 Eylül'de toplanan Sivas Kongresi'nden daha sonra İstanbul'daki Osmanlı hükümeti, ülke üzerindeki yönetimsel ve askeri denetimini kaybetti Sivas ve daha sonra Ankara'da, Mustafa Kemal Paşa yönetiminde bir milli direniş hükümeti kuruldu Anadolu hükümeti, olumsuz şartlarda bir barışma antlaşmasını kabul etmeyeceğini bildirdi ve direniş hazırlıklarına girişti

İtilâf Devletleri 18 Nisan 1920'de San Remo Konferansı'nda Osmanlı Devleti'ne uygulanacak barışma şartlarını hazırladılar 22 Nisan'da Osmanlı Hükümetini Paris'te toplanacak barış konferansına davet ettiler Padişah, eski sadrazam Ahmet Tevfik Paşa'nın başkanlığında bir heyeti Paris'e yolladı Ertesi günü Ankara'da toplanan Büyük Halk Müziği Meclisi, 30 Nisan günü taraf devletlerin dışişleri bakanlıklarına gönderdiği bir yazıyla İstanbul'dan ayrı bir hükümetin kurulduğunu bildirdi

Paris'te barıştırma şartlarını öğrenen Ahmet Tevfik Paşa, İstanbul'a gönderdiği telgrafta barışma şartlarının devlet mefhumu ile kabili telif olmadığınıdevlet kavramı ile bağdaşmadığını bildirerek görüşmelerden çekildi Bunun üzerine 21 Haziran'da İtilaf Devletleri Osmanlı Devletinin direnişini kırmak için, İzmir'de yer alan Yunan kuvvetlerini Anadolu içlerine sürmeye karar verdi Balıkesir, Bursa, Uşak ve Trakya kısa sürede Yunan ordusu tarafından işgal edildi

Ege felaketi üstüne 22 Haziran'da İstanbul'da toplanan Saltanat Şurası, Paris'e Sadrazam Güvey Ferit Paşa başkanlığında ikinci bir heyet göndermeye karar verdi Eski maarif nazırı (ulusal eğitim bakanı) Hadi Paşa, eski Şurayı Devlet (Danıştay) reisi Rıza Tevfik Bey ve Bern Sefiri Reşat Halis Bey'den oluşan bu heyet, 10 Ağustos 1920'de Sevr Antlaşması'nı imzaladı Ankara'daki Büyük Ahali Meclisi antlaşmayı sert bir duyuru ile kınadı

Antlaşmanın yürürlüğe girmesi için önce Meclisi Mebusan'ın antlaşmayı görüşüp kabul etmesi, sonra da imzalamak üzere Vahdettin'e göndermesi gerekiyordu Lakin mukavele imzalandığı tarihte Meclisi Mebusan kapalı olduğundan mukavele mecliste görüşülemedi ve padişahın önüne gelmedi Dolayısıyla antlaşma hiçbir vakit yürürlüğe girmedi

Saltanat Şurası'nda yaşananlar

Saltanat Şurası'nda yaşananlar ise günümüzde hala tartışılmaktadır Nutuk'ta bu toplantıda Vahdettin'le ilgili “Sevr muahedesini bana kalırsa ayağa kalkmak suretiyle kabul etmiştir denmektedir Saray Başmabeyncisi Lütfi Simavi'ye göre ise Vahdettin başlangıç nutkunu okuduktan daha sonra başkanlığı Güvey Ferit Paşa ’ya bırakarak salonda durmamış, çıkıp gitmiştir Son Sadrazam Tevfik Paşa ’nın oğlu İsmail Hakkı Okday'ın anlatımı ise şöyledir:

“Nihayet Sevr ’i kabul edenler ayağa kalksın denildi Güvey Ferid Paşa bu sırada Padişah ’ın salonu terk etmesi için göze çarpan verdi Vahdettin dışarı çıktı, yanındaki odaya geçti Padişah ayağa kalkınca da salondakiler Hünkâra bir saygı eseri olarak ayağa kalktılar Kendisini bu suretle selamladılar Pek ki, bu ayağa kalkışın Sevr ’in kabulü anlamına mı geldiği, yoksa Padişah ’a hatrına kıyam mı edilmiş olduğu açık olarak belirmedi Hatta Ayandan Topçu Feriki Rıza Paşa, ‘Biz Padişaha hürmeten ayağa kalktık, Sevr ’i kabul ettiğimizden değil ’ diye haykırarak Güvey Ferid ’in oyununu açık açık protesto deha etti

Kimi tarihçiler bu olayı, şurada oy hakkı olmayan padişahın oylama yapılması çağrısı yapılınca dışarı çıkması, ama Damat Ferit'in olayı oldubittiye getirmesi olarak yorumlamaktadır Kimileri toplantının Sevr ’i onaylatmak üzere taraflı bir tarzda yürütülmesini protesto mahiyetinde, ola ki de azıcık şahlanmış bir şekilde ayağa kalktığını ve çıkıp emrindeki odaya geçmiştiğini iddia etmektedir Kimi tarihçiler ise bunun, padişah ile Damat Ferit Paşa'nın antlaşmayı kabul ettirebilmek için birlikte hazırladıkları bir plan olduğunu iddia etmektedirler

İtilaf Devletleri'nin bakışı

İtalya antlaşmadan hoşnutsuzluğunu açık açık bildirerek Osmanlı'dan yanlamasına tavır aldı Fransa hükümeti antlaşmadan nedeniyle parlamentoda ve şekilde eleştirildi ABD zaten bu sırada iç politik gelişmeler sebebiyle her türlü uluslararası girişimden çekilmiştiİtalya ile Fransanın onaylamamasının belli başlı nedeni ise izmirin Yunanlılara verilmesidir

Antlaşma Hükümleri

1 Sınırlar (madde 2736): Edirne ve Kırklareli dahil olmak üzere Trakya'nın büyük bölümü Yunanistan'a, CeyhanAntepUrfaMardinCizre şehir merkezleri Suriye'ye bırakılacak, İstanbul Osmanlı Devleti'nin başkenti olarak kalacak;

2 Boğazlar (madde 3761): İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi silahtan arındırılacak, savaş ve barıştırma zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak; Boğazlarda deniz trafiği on ülkeden oluşan uluslararası bir kurul göre yönetilecek; komite gerekli gördüğü vakit Müttefik Devletlerin donanmalarını yardıma çağırabilecek;

3 Kürt Bölgesi (madde 6264): İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcilerinden oluşan bir kurul Fırat'ın doğusundaki Kürt vilayetlerinde bir yerel idare düzeni kuracak; bir yıl sonradan Kürtler dilerse Milletler Cemiyeti'ne özgür için başvurabilecek;

4 İzmir (madde 6583): Adeta bugünkü İzmir ili ile sınırlı alanda Osmanlı devleti bağımsızlık haklarının kullanımını beş sene zaman ile Yunanistan'a bırakacak; bu sürenin sonunda bölgenin Osmanlı ya da Yunanistan'a katılması için plebisit yapılacak;

5 Ermenistan (madde 8893): Osmanlı Ermenistan Cumhuriyetini tanıyacak; TürkErmeni sınırını hakem sıfatıyla ABD Başkanı belirleyecek (Başkan Wilson 22 Kasım 1920'de verdiği kararla Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis illerini Ermenistan'a verdi)

6 Arap ülkeleri ve Adalar (madde 94122): Osmanlı savaşta ya da daha önce kaybettiği Arap ülkeleri, Kıbrıs ve Ege Adaları üstünde hiçbir hak bahis etmeyecek;

7 Azınlık Hakları (madde 140151): Osmanlı din ve dil ayrımı gözetmeksizin bütün vatandaşlarına eşdeğer haklar verecek, tehcir edilen gayrımüslimlerin malları iade edilecek, azınlıklar her seviyede okullar ve dini kurumlar kurmakta hür olacak, Osmanlı'nın bu konulardaki uygulamaları icabında Müttefik Devletler göre denetlenecek;

8 Askeri Konular (madde 152207): Osmanlı'nın askeri kuvveti, 15000'i jandarma elde etmek üzere 50000 personelle sınırlı olacak, Türk donanması tasfiye edilecek, Marmara Bölgesinde askeri tesis bulunduramayacak, askerlik gönüllü ve paralı olacak, azınlıklar orduya katılabilecek, ordu ve jandarma Müttefik Kontrol Komisyonu göre denetlenecek;

9 Savaş Suçları (madde 226230): Savaş döneminde toplu cinayet ve tehcir suçları işlemekle suçlananlar yargılanacak;

10 Borçlar ve Savaş Tazminatı (madde 231260): Osmanlı'nın parasal durumundan ötürü savaş tazminatı istenmeyecek, Türkiye'nin Almanya ve müttefiklerine olan borçları silinecek; oysa Türk maliyesi müttefiklerarası parasal komisyonun denetimine alınacak;

11 Kapitülasyonlar (madde 260268): Osmanlı'nın 1914'te tek taraflı olarak feshettiği kapitülasyonlar müttefik devletler vatandaşları lehine tekrar kurulacak;

12 Ticaret ve Özel Hukuk (269414): Türk hukuku ve yönetimle ilgili düzeni anında her alanda Müttefikler tarafından belirlenen kurallara uygun ülkü getirilecek; sivil deniz ve demiryolu trafiği Müttefik devletler arasında yapılan işbölümü çerçevesinde yönetilecek; iş ve işçi hakları düzenlenecek; eski eserler kanunu çıkarılacak vb

Mukavele bir yanda Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya, Belçika, Yunanistan, Hicaz Krallığı, Portekiz, Romanya, Ermenistan, Polonya, SırpHırvat Cumhuriyeti ve Çekoslovakya ile, öteki yanda Osmanlı Devleti aralarında imzalandı ABD ve Rusya imza atmadılar

Antlaşmanın Özellikleri
Sevr Antlaşması, a öbür savaş sonu antlaşmaları, özellikle Versailles Antlaşması ve AvusturyaMacaristan'ı parçalayan SaintGermain Antlaşması, b Wilson İlkeleri'nde dile getirilen milliyet ilkesi, c Müttefik devletler arası rekabetler bağlamında daha iyi değerlendirilebilir

Mukavele ile, nüfus çoğunluğu Türk olan yerlerin hemencecik hepsi (daha önce Balkan Savaşı'nda yitirilen Batı Trakya haricen) Türkiye'ye verilmiştir kaynak belirtilmeli Nüfus çoğunluğu Kürt olan bölgenin durumu süresiz bırakılmıştır Çoğunluğu Türk olan, ancak nüfus değişimi sonucu Rum nüfusun artması beklenen İzmir'in durumu da belirsizdir TürkErmeni sınırının çizimi ertelenmiştir

Padişahın şahsında simgesel bir hakimiyet korunsa da, gerçekte Türkiye İtilaf devletlerinin ortak yöneteceği bir sömürge durumuna getirilmiştir Burada dikkati çeken, müttefik devletler aralarında gözetilen dengelerdir Bir dizi önlemle, taraflardan herhangi birinin Türkiye üstünde tek taraflı hakimiyet kurmasının önüne geçilmiştirTürkiye'nin yoğun Türk nüfusu barındıran Bulgaristan'la ilişiği koparılmıştır Yunanistan'la Türkiye arasında Oniki Adalar aracılığıyla örülmüş olan İtalyan duvarı varlığını korumuştur


BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI

SEVR ANTLAŞMASI
Versailles Barıştırma Antlaşması
SAİNT GERMAİN (SEN JERMEN) BARIŞ ANTLAŞMASI
Triyanon Antlaşması
Nöyyi Antlaşması *