Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
YAŞAM ÖYKÜSÜ TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ
(TARİHİ GELİŞİMİ VE TEMSİLCİLERİ)
Kendi alanlarında ünlü olmuş, siyaset adamı, edebiyatçı, sporcu, bilim adamı, ses, sinema, tiyatro sanatçısı, gazeteci, ticaret adamı gibi şahısların hayatlarını, neler yaptıklarını, ülke ve dünya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının kayda değer başarılarını ve dönüm noktalarını tamamiyle anlatan yazı ve kitaplara biyografi (yaşamöyküsü) denir
Bir kişinin hayatını enine boyuna veren bireysel biyografi kitapları olduğu gibi, pat diye fazla kişinin hayat hikâyelerini bir araya getiren genel yaşam öyküsü eserleri de vardır
Örneğin antolojilerde, ansiklopedilerde, yıllıklarda pat diye çok kişinin biyografileri fazla kısa olarak esas hatlarıyla verilir Bu eserlerde veya yazarın kitabının arka kapağında veya iç sayfasında bulunan biyografiler genelde kısadır Ayrıntıları atılmış daha fazla doğum vefat tarihleri, doğum yerleri, bitirdikleri okullar, çalıştıkları işler, yazdıkları eserler ve önemli başarıları anılmakla yetinilir
Her döneme, her mesleğe ve her millete ait şahısların biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait şahısların biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bölgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere yöresel yaşam öyküsü, belirlenmiş bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere meslekî biyografi, belirlenmiş bir dönemde yaşayanların yaşam hikâyelerinin verildiği eserlere de dönem biyografisi denir Dönem biyografisine çağdaş insanların yer aldığı Who ’s Who? (Kim Kimdir?) adlı eseri gösterebiliriz
Biyografiler imlâ tekniğine kadar de farklılıklar arz etmektedir Bunları özetle şöyle sınıflandırabiliriz:
A Bilimsel biyografi
Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra içerisinde, daha alçak başlıklar halinde, onun dönemi içindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren çalışmalara bilimsel yaşam öyküsü ya da biyografik monografi denir Bu cins eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, öğrenimi, alıştırma hayatı, türlerine göre eserleri, eserlerinin önemi, şekil ve muhteva özellikleri, başarıları, ödülleri ve başka özellikleri bölümler halinde verilir Bilimsel biyografi türüne şu örnekler verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret TayinKarakterEser (1971); İsmail Parlatır, Recaizade Mahmut Ekrem (1995); ÖFaruk Huyugüzel, Hüseyin Cahit Yalçın ’ın Hayatı ve Edebî Eserleri Üstünde Bir Araştırma (1984)
B Biyografik roman
Roman, hikâye gibi tahkiye kurgusu içerisinde, durum anlatımı üslûbuyla kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların içindeki konumlarıyla sunan eserlere de edebî yaşam öyküsü ya da biyografik roman denir Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziki özellikleri, davranışları, duyguları, düşünceleri, tepkileri, konuşma alışları, giyinişi gibi böylece fazla değişik özellikleri ayrıntılı olarak verilip bir anlamda onun portresi çizilir Hayatı içerisinde canlı, yaşayan bir karakter olarak sergilenir Buna misal olarak M Belirli Erişirgil ’in Mehmet Akif İslâmcı Bir Şairin Romanı (1956); Tahir Alangu ’nun Ömer Seyfettin (1968) adlı eserleri verilebilir Hem Oğuz Atay ’ın Bir Bilim Adamının Romanı (1975) adlı romanı da bu türün en iyi örneklerindendir Yazan bu romanında hocası Mustafa İnan ’ı merkez alarak bir dönemin idealist neslinin hayatını yansıtmıştırAnı Mektup Yaşam Öyküsü Günlük Roman Tiyatro Fıkra Görüşme Makale Eleştiri Haber Yazısı Deneme Seyahat Yazısı Söyleşi
C Nekroloji
Ölen meşhur bir kişinin hemencecik ölümünden sonraki günlerde genelde gazete ve dergilerde yakın çevresinde bulunan kişiler göre onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin, çalışmalarının ve öteki özelliklerinin anı üslûbuyla anlatıldığı yazılara denir Bu yazılar bir anlamda öleni fazla seven birinin ağıtları, şehvetli, öznel açıklamalarıdır Bu tür yazılara misal olarak Yahya Kemal ’in ölümü dolayısıyla kaleme gücenmiş şu yazıları verebiliriz: Vehbi Cem Aşkun, “İstanbul Aşığını Kaybetti (Dünya, 5 Kasım 1958); Nimet Behsuz, “Büyük Şairin Peşinde (Yeni Gün, 3 Kasım 1958); Cenap Gedikoğlu, “Bir Dev Şair Göçtü (Yeni Gün, 5 Kasım 1958)
Otobiyografi:Bir Takım meşhur kişiler hayattayken kendi hayat hikâyelerini yazmışlardır Bunlara da otobiyografi (özyaşamöyküsü) denir
Önceleri biyografiler, genelde kralların, büyük din adamlarının ya da mucizevi kahramanlıklar göstermiş şahısların hayatıyla sınırlıydı Bunların biyografilerinde genelde onların gerçek özelliklerinin ve niteliklerinin yanında efsanevî, menkıbevî özellikleri de vurgulanırdı Kahramanların yüceltilmiş kişilikleri o topluma bir özgüven aşılıyor, ayrıca model kişilikleri sunularak onlar gibi olunması salık veriliyor ve bir takım hikmetli davranışlarıyla da ibretli dersler verilmesi amaçlanıyordu Mesela Tanzimattan önce klâsik Türk edebiyatında yazılan menakıbnameler, tarikat büyüklerinin kerametlerle dolu mucizevi hayatları verilir
Türk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi ’nin Feridüddini Attar ’dan çevirmiş olduğu Tezkiretü ’lEvliya ’dır
Daha çok mesleklerine tarafından düzenlenmiş ve aniden artı kişinin biyografisinin yer aldığı tezkire, menakıb, vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi adlar altında çoğu eser kaleme alınmıştır
Menakıpname ya da velâyetname denilen eserlerde tarikat büyüklerinin, evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanüstü halleri, kerâmetleri ve diğer kişisel özellikleri anlatılır Yayımlanmış bir takım menakıpnamelere şu örnekler gösterilebilir: Hacımsultan Velâyetnamesi (Rudolp Tschudi); Hacı Bektaş Velâyetnamesi (Erich Gross)
Vakayinamelerde de birçok devlet adamının biyografilerine ait malzemeler bulmak mümkündür
Şuara Tezkireleri: Şairlerin biyografilerine, eserlerine yer veren, şiirleri hakkında değerlendirmelerin bulunduğu eserlere şuara tezkiresi denir
Türk şairlerinin biyografilerinin toplandığı ilk Türkçe şuara tezkiresi XV yüzyılda kaleme alınan Ali Şir Nevayî (ö1501907) ‘nin Mecâlisü ’nNefâis (1491896) adlı eseridir
Tanzimattan günümüze dek yazılmış biyografilere şu örnekleri verebiliriz: Recaizade Mahmut Ekrem, Kudemadan Birkaç Şair (1885); Muallim Naci, Osmanlı Şairleri (1890); Beşir Fuad, Viktor Hugo (1886); Süleyman Nazif, Mehmet Akif (1924); Kenan Akyüz, Tevfik Fikret (1947); Mehmet Kaplan, Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948); Olcay Önertoy, Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri (1965); Birol Emil, Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri (1979); Nurullah Çetin, Behçet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri (1998)
YAŞAM ÖYKÜSÜ NASIL YAZILIR?
Yaşam Öyküsü kâğıda dökmek için ele aldığımız birey hakkında sağlam bilgiler, belgeler, dağıtılmış dokümanlar toplamamız gerekir O kişiyle ilgili anılardan, mektuplardan, gazete ve dergilerden meydana çıkan yazılardan, kitaplardan faydalanabiliriz
Yaşam Öyküsü yazarken şu plânı uygulamalıyız:
Kişinin doğum yeri, tarihi, çocukluk dönemi, yaşadığı yer, eğitim dönemi, meslek hayatı, kişiliği, eğilimleri, yetenekleri, çevresiyle ilişkileri, hizmetleri, eserleri, etkisi Bütün bunları araştırıp gerekli bilgileri topladıktan daha sonra gerçekleri çarpıtmadan, nesnel bir anlayışla ve açık, sade, akıcı bir dille biyografimizi kaleme alabiliriz
ANTRE
1 Arkadaşımın doğum yeri ve tarihi
a) Ailesi hakkında kısa data
b) Ailenin kaçıncı çocuğu olarak dünyaya geldiği
2 Ailenin çocuklarıyla ilgili beklentileri, hayalleri
GELİŞME
1 Çocukluk dönemi
a) Okul öncesi (ilgileri, oyunları, oyuncakları, korkulan,
sevinçleri vb)
b) İlkokul hayatı (Tescil, okulda birincil gün, başarıları, başarı
sızlıkları, arkadaşlarıyla geçimi vb)
c) Ailesinin ve kendisinin geleceğe karşın düşünceleri
2 İlkokuldan sonraki öğrenim dönemi
a) Ortaokula başlaması ve devamı
— Derslerdeki galibiyet durumu, sevdiği ve sevmediği dersler
— Ders dışı faaliyetleri, zevkleri
— Okumaya ve yazmaya karşısında olan ilgisi ya da ilgisizliği
— Biyoloji Ile Ilgili, psikolojik, sosyolojik gelişmeler vb
b) Liseye başlaması ve devamı
— Ders durumu
— Üniversiteye hazırlık
— Netleşen idealleri
— Kişiliği, çevresiyle ilişkileri, eğilimleri, yetenekleri vb
SONUÇ
1 Ailesinin ve çevresinin arkadaşımla ilgili sürekli
veya değişen beklentileri
2 Arkadaşımın idealleri doğrultusunda gösterdiği kararlı
lık *
(TARİHİ GELİŞİMİ VE TEMSİLCİLERİ)
Kendi alanlarında ünlü olmuş, siyaset adamı, edebiyatçı, sporcu, bilim adamı, ses, sinema, tiyatro sanatçısı, gazeteci, ticaret adamı gibi şahısların hayatlarını, neler yaptıklarını, ülke ve dünya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının kayda değer başarılarını ve dönüm noktalarını tamamiyle anlatan yazı ve kitaplara biyografi (yaşamöyküsü) denir
Bir kişinin hayatını enine boyuna veren bireysel biyografi kitapları olduğu gibi, pat diye fazla kişinin hayat hikâyelerini bir araya getiren genel yaşam öyküsü eserleri de vardır
Örneğin antolojilerde, ansiklopedilerde, yıllıklarda pat diye çok kişinin biyografileri fazla kısa olarak esas hatlarıyla verilir Bu eserlerde veya yazarın kitabının arka kapağında veya iç sayfasında bulunan biyografiler genelde kısadır Ayrıntıları atılmış daha fazla doğum vefat tarihleri, doğum yerleri, bitirdikleri okullar, çalıştıkları işler, yazdıkları eserler ve önemli başarıları anılmakla yetinilir
Her döneme, her mesleğe ve her millete ait şahısların biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait şahısların biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bölgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere yöresel yaşam öyküsü, belirlenmiş bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere meslekî biyografi, belirlenmiş bir dönemde yaşayanların yaşam hikâyelerinin verildiği eserlere de dönem biyografisi denir Dönem biyografisine çağdaş insanların yer aldığı Who ’s Who? (Kim Kimdir?) adlı eseri gösterebiliriz
Biyografiler imlâ tekniğine kadar de farklılıklar arz etmektedir Bunları özetle şöyle sınıflandırabiliriz:
A Bilimsel biyografi
Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra içerisinde, daha alçak başlıklar halinde, onun dönemi içindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren çalışmalara bilimsel yaşam öyküsü ya da biyografik monografi denir Bu cins eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, öğrenimi, alıştırma hayatı, türlerine göre eserleri, eserlerinin önemi, şekil ve muhteva özellikleri, başarıları, ödülleri ve başka özellikleri bölümler halinde verilir Bilimsel biyografi türüne şu örnekler verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret TayinKarakterEser (1971); İsmail Parlatır, Recaizade Mahmut Ekrem (1995); ÖFaruk Huyugüzel, Hüseyin Cahit Yalçın ’ın Hayatı ve Edebî Eserleri Üstünde Bir Araştırma (1984)
B Biyografik roman
Roman, hikâye gibi tahkiye kurgusu içerisinde, durum anlatımı üslûbuyla kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların içindeki konumlarıyla sunan eserlere de edebî yaşam öyküsü ya da biyografik roman denir Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziki özellikleri, davranışları, duyguları, düşünceleri, tepkileri, konuşma alışları, giyinişi gibi böylece fazla değişik özellikleri ayrıntılı olarak verilip bir anlamda onun portresi çizilir Hayatı içerisinde canlı, yaşayan bir karakter olarak sergilenir Buna misal olarak M Belirli Erişirgil ’in Mehmet Akif İslâmcı Bir Şairin Romanı (1956); Tahir Alangu ’nun Ömer Seyfettin (1968) adlı eserleri verilebilir Hem Oğuz Atay ’ın Bir Bilim Adamının Romanı (1975) adlı romanı da bu türün en iyi örneklerindendir Yazan bu romanında hocası Mustafa İnan ’ı merkez alarak bir dönemin idealist neslinin hayatını yansıtmıştırAnı Mektup Yaşam Öyküsü Günlük Roman Tiyatro Fıkra Görüşme Makale Eleştiri Haber Yazısı Deneme Seyahat Yazısı Söyleşi
C Nekroloji
Ölen meşhur bir kişinin hemencecik ölümünden sonraki günlerde genelde gazete ve dergilerde yakın çevresinde bulunan kişiler göre onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin, çalışmalarının ve öteki özelliklerinin anı üslûbuyla anlatıldığı yazılara denir Bu yazılar bir anlamda öleni fazla seven birinin ağıtları, şehvetli, öznel açıklamalarıdır Bu tür yazılara misal olarak Yahya Kemal ’in ölümü dolayısıyla kaleme gücenmiş şu yazıları verebiliriz: Vehbi Cem Aşkun, “İstanbul Aşığını Kaybetti (Dünya, 5 Kasım 1958); Nimet Behsuz, “Büyük Şairin Peşinde (Yeni Gün, 3 Kasım 1958); Cenap Gedikoğlu, “Bir Dev Şair Göçtü (Yeni Gün, 5 Kasım 1958)
Otobiyografi:Bir Takım meşhur kişiler hayattayken kendi hayat hikâyelerini yazmışlardır Bunlara da otobiyografi (özyaşamöyküsü) denir
Önceleri biyografiler, genelde kralların, büyük din adamlarının ya da mucizevi kahramanlıklar göstermiş şahısların hayatıyla sınırlıydı Bunların biyografilerinde genelde onların gerçek özelliklerinin ve niteliklerinin yanında efsanevî, menkıbevî özellikleri de vurgulanırdı Kahramanların yüceltilmiş kişilikleri o topluma bir özgüven aşılıyor, ayrıca model kişilikleri sunularak onlar gibi olunması salık veriliyor ve bir takım hikmetli davranışlarıyla da ibretli dersler verilmesi amaçlanıyordu Mesela Tanzimattan önce klâsik Türk edebiyatında yazılan menakıbnameler, tarikat büyüklerinin kerametlerle dolu mucizevi hayatları verilir
Türk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi ’nin Feridüddini Attar ’dan çevirmiş olduğu Tezkiretü ’lEvliya ’dır
Daha çok mesleklerine tarafından düzenlenmiş ve aniden artı kişinin biyografisinin yer aldığı tezkire, menakıb, vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi adlar altında çoğu eser kaleme alınmıştır
Menakıpname ya da velâyetname denilen eserlerde tarikat büyüklerinin, evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanüstü halleri, kerâmetleri ve diğer kişisel özellikleri anlatılır Yayımlanmış bir takım menakıpnamelere şu örnekler gösterilebilir: Hacımsultan Velâyetnamesi (Rudolp Tschudi); Hacı Bektaş Velâyetnamesi (Erich Gross)
Vakayinamelerde de birçok devlet adamının biyografilerine ait malzemeler bulmak mümkündür
Şuara Tezkireleri: Şairlerin biyografilerine, eserlerine yer veren, şiirleri hakkında değerlendirmelerin bulunduğu eserlere şuara tezkiresi denir
Türk şairlerinin biyografilerinin toplandığı ilk Türkçe şuara tezkiresi XV yüzyılda kaleme alınan Ali Şir Nevayî (ö1501907) ‘nin Mecâlisü ’nNefâis (1491896) adlı eseridir
Tanzimattan günümüze dek yazılmış biyografilere şu örnekleri verebiliriz: Recaizade Mahmut Ekrem, Kudemadan Birkaç Şair (1885); Muallim Naci, Osmanlı Şairleri (1890); Beşir Fuad, Viktor Hugo (1886); Süleyman Nazif, Mehmet Akif (1924); Kenan Akyüz, Tevfik Fikret (1947); Mehmet Kaplan, Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948); Olcay Önertoy, Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri (1965); Birol Emil, Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri (1979); Nurullah Çetin, Behçet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri (1998)
YAŞAM ÖYKÜSÜ NASIL YAZILIR?
Yaşam Öyküsü kâğıda dökmek için ele aldığımız birey hakkında sağlam bilgiler, belgeler, dağıtılmış dokümanlar toplamamız gerekir O kişiyle ilgili anılardan, mektuplardan, gazete ve dergilerden meydana çıkan yazılardan, kitaplardan faydalanabiliriz
Yaşam Öyküsü yazarken şu plânı uygulamalıyız:
Kişinin doğum yeri, tarihi, çocukluk dönemi, yaşadığı yer, eğitim dönemi, meslek hayatı, kişiliği, eğilimleri, yetenekleri, çevresiyle ilişkileri, hizmetleri, eserleri, etkisi Bütün bunları araştırıp gerekli bilgileri topladıktan daha sonra gerçekleri çarpıtmadan, nesnel bir anlayışla ve açık, sade, akıcı bir dille biyografimizi kaleme alabiliriz
ANTRE
1 Arkadaşımın doğum yeri ve tarihi
a) Ailesi hakkında kısa data
b) Ailenin kaçıncı çocuğu olarak dünyaya geldiği
2 Ailenin çocuklarıyla ilgili beklentileri, hayalleri
GELİŞME
1 Çocukluk dönemi
a) Okul öncesi (ilgileri, oyunları, oyuncakları, korkulan,
sevinçleri vb)
b) İlkokul hayatı (Tescil, okulda birincil gün, başarıları, başarı
sızlıkları, arkadaşlarıyla geçimi vb)
c) Ailesinin ve kendisinin geleceğe karşın düşünceleri
2 İlkokuldan sonraki öğrenim dönemi
a) Ortaokula başlaması ve devamı
— Derslerdeki galibiyet durumu, sevdiği ve sevmediği dersler
— Ders dışı faaliyetleri, zevkleri
— Okumaya ve yazmaya karşısında olan ilgisi ya da ilgisizliği
— Biyoloji Ile Ilgili, psikolojik, sosyolojik gelişmeler vb
b) Liseye başlaması ve devamı
— Ders durumu
— Üniversiteye hazırlık
— Netleşen idealleri
— Kişiliği, çevresiyle ilişkileri, eğilimleri, yetenekleri vb
SONUÇ
1 Ailesinin ve çevresinin arkadaşımla ilgili sürekli
veya değişen beklentileri
2 Arkadaşımın idealleri doğrultusunda gösterdiği kararlı
lık *
