Biyolojik Saat

Biyoloji Ile Ilgili Saat

Hayvanlann çoğunda, gündüzün geceye, yazın kışa döndüğünü algılamalannı sağlayan bir vakit duygusu ve kavramı vardır Biyoloji Ile Ilgili saat denen bu idrak*lama mekanizması, değişmeyen bir ahenk içinde yinelenen gecegündüz ve mevsim değişiklik*lerine hayvanın kendini hazırlamasına yar*dımcı olur

Bir hayvanın hayatta kalabilmesi için zama*nı bilmesi, daha açıkçası zamanın gün ve sene içindeki akışını algılayabilmesi gerekir Eğer bir güvercin her gün akşam karanlığına doğru uyanırsa, bir süre sonra açlıktan ölür Çünkü tohum ve meyveyle beslenen bu kuşlar, hava aydınlık olmadıkça yapraklann arasındaki yi*yecekleri göremezler Aynı biçimde, bir ku*şun kışa girerken yuva kurup yumurtlaması da zamansızdır

En basit yapılı hayvanlarda bile bir biyolo*jik saat vardır Amip, terliksi hayvan gibi basit, tekhücreli hayvanların yaşamsal etkili*likleri günlük bir çevrim izler Sudaki küçük gıda parçacıklarını hücrelerinin içine ala*rak sindiren bu canlıların birçok sadece gün ışığında beslenir Bu canlılar tamamıyla ka*ranlıkta bırakılsalar bile, gıda ve dinlen*me zamanlarını gündüz ile gecenin süresine eşdeğer bir çevrim içinde sürdürürler Bu da bu tekhücreli hayvanların gündüzün ne zaman bitip, gecenin ne vakit başladığını algılayabildiklerini gösterir Demek ki bu en basit canlılarda bile, dış etkenlerden, özellikle ışık*tan bağımsız olarak işleyen bir iç denetim mekanizması vardır


Hayvanların çoğunda, çevrimini 24 saatte tamamlayan biyolojik bir ritim laf konusu*dur Buna jurnal ritim veya gecegündüz ritmi denir Arı, kelebek, yarasa, baykuş ve daha birçok hayvan günün yalnızca belirli zamanlarında, yiyecek seslenmek için yuvasın*dan dışarıya çıkar Arılar ve kelebekler gündüzcü hayvanlardır; çünkü yiyeceklerini yal*nız gün ışığında bulabilirler Yarasa ve bay*kuşlar ise gececi hayvanlardır; bunlar fazla bariz olan işitme ve görme duyularıyla avlarını karanlıkta da bulabilirler Bazı hayvanların biyoloji ile ilgili ritmi ise, Ay'ın çekim etkisinden kaynaklanan gelgit olayına bağlıdır Gelgit ritmi daha fazla deniz kıyısında yaşamış hayvanlarda görülür Bu hayvanların bir bölümü yuvalarından veya kabuklarından çıkarak gıda aramak için suların kabarma*sını, bir bölümü de bütün aksine suların çekil*mesini bekler Her iki tutum grubundaki hayvanlar denizden uzaklaştırılarak bir labo*ratuvar havuzunun içinde beslenseler bile bir vakit daha benzer ritmi korur ve suların alçalıp kabartı süresine uygun şekilde davranmayı sürdürürler Lakin denizden uzaktan kaldıkları vakit birkaç haftayı aşınca bu ritim yavaş yavaş kaybolur Çünkü biyolojik saatlerinin doğru zamanıbildirebilmesi için doğal gelgit çevri*mine gereksinimleri vardır

İnsanda da biyoloji ile ilgili saatin denetimi altın*da olan bazı jurnal ritimler görülür Sözgeli*mi açıklanmış saatlerde uyur, uyanır ya da acıkırız; gövde sıcaklığımız bile gündüz ile gece arasın*da biraz değişir Uzun vakit yeraltı sığınakla*rında ya da deney odalarında yaşamak zorun*da kalan ırk günlük ritimlerini birkaç hafta dek koruyabilir, fakat bu zaman uzayınca tüm vakit duygularını yitirirler

Uçakla kıtalararası uzun yolculuklara çıkan kişilerde de çoğu kez jet sendromudenen biyolojik ritim bozukluğu görülür Örneğin Hindistan'dan Amerika'ya uçarak öğle saa*tinde alana inen bir yolcuya gece yarısı olmuş gibi gelebilir
Birçok hayvan mevsimlere tabi olarak tutum değişiklikleri gösterir Örneğin ayı*lar havalar soğuduğu vakit kış uykusuna yatarlar; kaplumbağalar ise sıcak ve kurak yaz aylarını uykuda geçirirler Biyolojik saat*leri, bu hayvanlara uyku zamanının yaklaştı*ğını ve hazırlanmaları gerektiğini haber verir

Böylece her iki hayvan da bu uzun uykuya yatmadan önce vücudunda bir arz yağ depolar Hiç beslenmeden, uyuyarak geçire*cekleri bu zaman içindeki tek enerji kaynaklan bu yağdır *