Biyolojik Silahlar: Etkileri ve Korunma Yöntemleri

Biyoloji Ile Ilgili Silahlar: Etkileri ve Korunma Yöntemleri biyoloji ile ilgili silahlar ve korunma yolları nükleer silahlardan korunma yolları biyoloji ile ilgili tabanca çeşitleri nükleer silahların etkileri ve savaş ajanları etkileri Biyolojik Silahlar: Etkileri ve Korunma Yöntemleri Prof Dr İ Hamit Hancı, Ankara Ü Tıp Fakültesi Adli Tıp AD, Ankara Dr Çağlar Özdemir, Ankara Ü Tıp Fakültesi Adli Tıp AD, Ankara Arif Bozbüyük, Ankara Ü Tıp Fakültesi Adli Tıp AD, Ankara Adli Biyolog Ayşim Tuğ, Ankara Ü Tıp Fakültesi Adli Tıp ISIM, Ankara Biyolojik silahlar diğer canlılar üstünde zararlı etkiler yaratmak amacıyla kullanılan bakteri, virüs vb bulaşıcı ajanlardır Bu tanımlama genel olarak biyoloji ile ilgili olarak elde edilen toksinleri ve zehirleri de kapsayacak biçimde genişletilir Biyoloji Ile Ilgili savaş araçları, yaşamış mikroorganizmaları (bakteri, protozoa, riketsia, virüs ve mantar) içerdiği gibi ur ve hayvanlar kadar üretilen toksinleri (kimyasallar) de kapsar Bir Takım yazarlar toksinleri kimyasal olarak kabul ederken, çoğunluğu 1972 Biyoloji Ile Ilgili Silahlar Konvansiyonu’nda (Convention on the Prohibition of the Development, Production and Stockilling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons on Their Destruction) da belirtildiği gibi biyoloji ile ilgili casus olarak kabul etmektedir Tabanca olarak kullanılabilecek biyolojik ajanlar şu biçimde sıralanabilir; Bakteriler: Miniközgür yaşayan organizmalar olup çoğunluğu katı ya da değişken kültür ortamında üretilebilirler Bu organizmalar stoplazma, hücresel zarı ve nükleer materyaller içeren bir yapıya sahiptir Kolay ayrılma ile ürerler Oluşturdukları hastalıklar genelde benzersiz antibiyotik tedavilerine cevap verirler Virüsler: İçlerinde çoğalabilecekleri canlı organizmalara gereklilik duyan organizmalardır Bundan nedeniyle da enfeksiyoz etkileri büyük oranda konak hücrelere bağımlıdır Virüsler genellikle antibiyotik tedavilere yanıt vermeyen lakin antiviral bileşimlerin bir kısmına ve sınırlı kullanıma uygun preparatlara cevap veren hastalıklara neden olurlar Riketsialar: Hem bakterilerin ayrıca de virüslerin genel karakterlerini taşıyan mikroorganizmalardır Bakteriler gibi bolik enzimler ve gözenekli olan zarından oluşurlar ve oksijen kullanırlar ve geniş çaplı antibiyotiklere karşısında duyarlıdırlar Yaşayan hücreler içinde üremelerinden nedeniyle da virüsleri andırırlar Klamidya: Kendi enerji kaynaklarını üretemediklerinden gerekli gözenekli olan içi parazitlerdir Bakteriler gibi geniş spekturumlu antibiyotiklere cevap verirler Çoğalmak için virüsler gibi yaşayan hücrelere ihtiyaç duyarlar Mantarlar: Fotosenaaa yapamayan, anaerobik artış yeteneğine sahip ve çürüyen bitkisel olgulardan gıda gereksinimlerini tedarik eden ilkel bitkilerdir Toksinler: Yaşamış ur, hayvanlar veya mikroorganizmalardan elde edilen veya üretilen zehirli maddelerdir Bir Takım toksinler kimi kimyasallara da dönüştürülebilirler Toksinlere özel antiserum ve seçilmiş farmakolojik ajanlarla karşısında konulabilir Literatürde fazla sayıda biyoloji ile ilgili savaş ajanı belirtilmektedirler Bu ajanların bazıları ölümcüldürler, diğerleri genellikle kapasite düşürücü olarak kullanılırlar Literatürde alışılmış tedavi yöntemlerinin etki edemediği ya da muhakkak ırksa gruplar üstünde kullanılabilen kalıtımsal mühendisliği ürünü ajanlardan söz edilmektedir Biyolojik ajanların tabanca olarak tatbik potansiyelini de etkileyen bir takım özellikleri; enfektivite, virülans, toksisite, patojenite ve stabilitedir Biyolojik ajanlar, yerinde çevre koşullarında ve vücutta etkilerini katlayarak artırırlar ve ortamda uzun vakit kalırlar Kimyasal silahların bütün korkunçluğuna rağmen, biyolojik organizmanın fazla minik bir örneği bile fazla daha ölümcül olabilir Örneğin; Bacillus antraksis basilinin yol açtığı şarbon hastalığında solunum yoluyla havadan alınan dirençli sporlar akciğerler içerisinde açılarak çoğalmakta, başlangıçta soğuk algınlığı belirtiler ile kuluçka devresini geçirerek kısa sürede öldürücü tablolar ile karşımıza çıkmaktadır Inhalasyon sonucu artan sistemik şarbonda mortalite %100' e ulaşmaktadır bir de Botulinum toksinin bir kimyasal ajan olan sarin'den üç milyon kez daha etkin olduğu belirtilmektedir Botulinum toksinine maruz kalan kişilerde bambaşka derecelerde adale felci gelişmekle birlikte, olguların %60'ı ölümle sonuçlanır Tarih boyunca doğal olarak ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar, hastalık etkenlerinin askeri operasyonlarda kullanılabilecekleri düşüncesini doğurmuştur Biyoloji Ile Ilgili ajanlar yakın dönemde ikinci dünya savaşında sınırlı şekilde kullanılmışlardır fakat kullanımları antik çağlara dayanmaktadır; MÖ 6 yy'da Asyalılar düşmanlarının su kaynaklarına hastalıklı çavdar adam başına katmışlardır Çeşitli bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen biyoloji ile ilgili toksinlerin, mızrak ve okların uçlarına sürülerek insan öldürmek nedeniyle kullanıldıkları da bilinmektedir Aynı şekilde, okların dışkıya veya çürümüş ete batırılarak kullanılması, cesetlerin ve dışkının düşmanın su kaynaklarına atılması fazla eski tarihlerden beri kullanılan biyoloji ile ilgili savaş yöntemleridir Tarih kayıtlarında insan vücudunun da bir biyoloji ile ilgili savaş aracı olarak kullanıldığı görülmektedir Orta devir savaşlarında çiçek ve veba hastalığı sebebiyle ölmüş şahısların cesetlerinin kuşatılmış düşman kuvvetlerinin arasına mancınıkla atılması sık başvurulan bir usul olmuştur Avrupalıların Amerikan yerlilerine aleyhinde kullandıkları toplu cinayet yöntemlerinden biri de, çiçek ya da kızamık nedeniyle ölmüş şahısların battaniyelerini onlara satmak olmuştur 1797 yılında, Napolyon İtalya seferinde kuşattığı Mantua şehrinde yaşayanlara sıtma hastalığı bulaştırmaya çalışmıştır Biyoteknolojik gelişmeler ile 1 Dünya Savaşı’ndan bu yandan geliştirilmeye başlanan biyoloji ile ilgili silahların her iki dünya savaşında da yöresel kullanıldığı (Japonya, Mançurya vb) belirlenmiş, ama kullanıldığı taraflarca kabul edilmemiştir Imal: Biyoloji Ile Ilgili savaş ajanlarının üretimi, organizmanın seçimi, organizmanın küçük kültür ortamlarında geniş spektrumlu çoğaltılması ve ajanların korunması evrelerinden oluşur Biyolojik silahların askeri güçler ve sivil halk müziği üzerindeki caydırıcı etkileri, son 25 yılda biyoteknolojideki seri değişimlerin kaynağı olmuştur Bu yeni teknoloji potansiyel kullanılabilirlik açısından şu gelişmelere yol açmıştır; 1 Rahatsızlık yapıcı tesir ve başvuru sonrası etkinlik süresini artıran gelişmeler, 2 Organizmanın topluluklar üzerine yönlendirilmesi (hedefleme), 3 Biyolojik silahlara karşısında korunma, 4Nonpatojen mikroorganizmalardan patojen mikroorganizmaların kalıtımsal modifikasyonla üretilerek belirlenmesinin zorlaştırılması, id 5 Immun yanıtın modifikasyonuyla patojene karşısında duyarlılığın değiştirilmesi, 6 Biyoloji Ile Ilgili ajanların temel özelliklerini algılayan dedektörlerin üretilmesi Bunları gerçekleştirmede; hücre kültürü ve fermentasyon, organizmanın seçimi, düz veya çapraz emrindeki biyopolimer ile kaplanma, kalıtımsal mühendisliği, faalpasif bağışıklama ve tedavi, monoklonal antikor üretimindeki eşsiz gelişmeler rol oynamıştır Biyolojik Silahlardan Korunma: Biyoloji Ile Ilgili silahlardan korunma birbiriyle benzer beş aşamadan oluşmaktadır; Önleme: Biyolojik silahların kullanılmasını engellemek için çeşitli incelemeler yapılmaktadır Milletlerarası silahsızlanma ve denetleme rejimleri biyoloji ile ilgili ajanların biyolojik savaş durumunda üretimini ve kullanımını caydırmaktadır Istihbarat çalışmaları sonucunda potansiyel tehlikeler belirlenerek zorunlu önleyici tedbirler alınabilir Doğal olarak ortaya meydana çıkan ajanlara karşı aşılama manâlı bir önlemdir, oysa genetik mühendisliği ile bu aşıların etkisini sınırlayan ajanlar üretilmiştir Tespit: Körfez savaşı esnasında Birleşmiş Devletler ve müttefik güçler güvenilir bir biyoloji ile ilgili ajan buluş sisteminin yokluğunun endişesini yaşamışlardır bununla beraber birkaç keşif sistemi geliştirilmiştir; SMART (Sensitive Membrane Antigen Rapid Test)uzak kalmıştır JBPDS (Joint Biological Point System) BIDS (Biological Integrated DetectionSystem) IBAD (Interim Biological Agent Detector) Korunma: Biyoloji Ile Ilgili ajanlara aleyhinde korunma yöntemleri sınırlıdır Koruyucu elbiseler ,maskeler kısa süreli koruma sağlayabilirler aynı zamanda, şarbon gibi etkinliğini uzun vakit koruyabilen kimi ajanlar için bu tedbirler yalnızca ilk aşamada yararlı olabilirlerŞarbon aşısının solunum yolu ile bulaşan akciğer şarbonuna etkin olduğuna dair bilimsel araştırmalar olmamakla beraber laboratuvarlarda mikroorganizmalarla çalışanlar, stratejik yerlerde tayin yapan askeri birlikler, enfekte hayvanlarla bağlantı eden kişiler gibi risk grupları mutlaka aşılanmalıdır Biyolojik ajanları saptamaya yönelik tarama testleri de uygulanmaktadır, mesela; şarbon için PCR ile bakteri DNA' sının tespiti, şarbon basillerine maruz kalındığını ortaya koyarken DNA' nın saptama edilememesi enfeksiyonu ekarte ettirmemekte, profilaktik antibiyotik tedavisi yaşam kurtarıcı olmaktadır Açılmamış şüpheli mektup veya şarbongibi korkutma mesajı içeren paketlere nasıl yaklaşılması gerektiği Amerikan Rahatsızlık Kontrol ve Koruma Merkezleri (CDC) göre şu şekilde açıklanmıştır; a) Zarfı sallamayın ve açmayın, b) Zarfı plastik bir torbanın ya da dökülme veya sızıntıyı engelleyecek bir kabın içine koyun, c) Eğer torba veya kap bulamazsanız, zarfı her hangi bir şeyle (kağıt, örtü vb) örtün, d) Bulunduğunuz odadan çıkın, kapıyı sıkıca kapatın ve başkalarının girmesini engelleyin, e) Ellerinizi su ve sabunla iyice yıkayın, f) Emniyet birimlerini olaydan farkında edin, g) Eğer zarf içindeki toz yere dökülür veya üstünüze bulaşırsa; hemen dökülen tozun üstünü örtün ve odadan çıkın, toza bulaşmış giysilerinizi çıkartın ve bir torbaya koyup ağzını sıkıca kapatın Çare: Çare yöntemleri enfeksiyon artan kişilerde maruz kalınan ajanın belirlenebilmesine bağlıdır Eğer belirlenemiyorsa geniş spektrumlu yüksek doz antibiyotik tedavisi uygulanmalıdır Ajanın saptanması durumunda ise aklıselim antibiyotikler seçilerek tedaviye başlanmalıdır Örneğin şarbon etkeni saptanmışsa; her iki saatte bir, iki milyon ünite penisilin tedavisi uygulanabilir Toksinlere karşısında yerinde antidotlar varsa kullanılmalı, yahut takviye tedavisi uygulanmalıdır DekontaminasyonTemizleme: Zamanla dağılarak etkilerini yitiren kimyasal silahların tersine biyoloji ile ilgili silahlar süre geçtikçe etkilerini artırıp çoğalabilirler Şarbon toprakta asgari kırk sene aktif olarak kalır ve çevre koşullarına aleyhinde dirençlidir bu nedenle biyoloji ile ilgili savaş ajanlarının etkilerinin ortadan kalkması yıllar alabilir Biyolojik Savaş Ajanlarının gelişmesi ile birlikte dünyada bu silahların uygulama ve üretimini kısıtlamak nedeniyle 1925 yılında Cenova Protokolü, 1972 yılında Biyolojik Silahlar Konvansiyonu (BWCBiological Weapons Convention) imzalanmış, ayrı tarihlerde bu konvansiyonun gözden geçirildiği toplantılar yapılmıştır Insanların bu nesil silahların yapımını düşünmeleri bile ürkütücüdür Ama bunun bundan böyle bir hafıza olmanın ötesine geçtiği, bazı ülkelerde bu silahların yüksek miktarlarda depolandığı da bir gerçektir Dünya klonlanma etiğini tartışırken ana sorun olan kalıtımsal mühendislik yöntemi ile geliştirilmiş biyolojik silahlar gözden uzakta kalmıştır Muhtemel bir biyoloji ile ilgili silah saldırısına karşı, yüksek teknik eğitim almış ekiplerin kurularak uluslararası işbirliği ile potansiyel biyolojik tabanca imalatçı ve kullanıcılarının yakından izlenilmesi, hastanelerde bu herif saldırılar için özel donanımlı servisler oluşturulması, yapılacak olan ulusal yıkım planlarının bir parçası olmalıdır Dünya Tabipler Birliği 1990 yılında, 42 Oturumu’nda Kimyasal ve Biyolojik Silahlar Konulu Bildirgeyi kabul etmiş, Tokyo Bildirgesi ile de sıhhat hizmeti vermesi beklenen hekimlerin, kimyasal ve biyoloji ile ilgili silahların araştırılmasına katılmasını, bireysel ve bilimsel bilgilerini bu silahların keşfi ve üretiminde kullanmalarının ahlak olmadığını bildirmiştir