Bor ve Türkiye

Bor,teknosanayiinin vazgeçilmez temel taşıO kadar farklı dallarda işlev görebilen başka bir maden var mıdır acaba?Başka deyişle zamanımızın popüler madeni boru sizlere az da olsa anlatmaya çalışacağım

Bor nedir?


Bor bir kömür ya da linyit gibi madendirFakat birçok mineralden oluşmaktadırHepsinin yapısında bor oksit vardırBu minerallerden bazıları:

Boraks:Kimyasal bileşimi Na2B4O710H2ORenksizdir,ancak grimsi,beyaz,yeşilimsi,şeffafyarı şeffaf hallerde bulunabilirÖzgül ağırlığı 1,715 kg'dırParlaklığı ise camsı ve bazen de toprağımsıdırKristal şekli,özgül ağırlığı ve suda çözünebilmesi ayırt edici özelliklerindendir Tuzlu göl sularının evaporasyonu (çözücünün kaynatılarak uzaklaştırılması yolu ile çözeltinin derişikleştirilmesi işlemidir) ile oluşurKarbonatlar,sülfatlar ve halit gibi diğer evaporasyonal mineralleri ile birlikte bulunurB2O3(Bor oksit) içeriği %36,5 dırÜlkemizde Eskişehir Kırka yatağında bulunur

Kernit:Kimyasal bileşimi Na2B4O74H2ORenksiz,saydam,beyaz,iğne şeklinde küme kristaller halinde bulunurÖzgül ağırlığı 1,95'dir Atmosferik koşullarda tinkalkonite dönüşürSoğuk suda yavaş çözünürB2O3 içeriği %51'dirÜlkemizde Kırka'da bulunur

Üleksit:Kimyasal bileşimi Na2B5O98H2OTürkiye'de KırkaiBigadiç ve Emet'te bulunurKolemanit,hidro boraksit ile birlikte bulunurlarB2O3 içeriği %43'dür

Kolemanit:Kimyasal bileşimi Na2B6O11H2OÖgül ağırlığı 2,42'dirB2O3 içeriği %50'dir Suda yavaş çözünmesine karşı HCl çözeltisinde hızlı çözünürÜlkemizde Emet,Bigadiç,Kestelek yataklarında bulunur

Hidro boraksit:Kimyasal bileşimi CaMgB6O116H2OB2O3 içeriği %50,5'dırBeyaz renkte bulunur genellikleÜlkemizde genelde Emet'te bulunmaktadır

Türkiye'de Bor Yataklar
ı

Balıkesir,Bursa,Eskişehir ve Kütahya illeri ile çevresinde bor yatakları mevcuttur ülkemizdeEskişehirKırka bor yatağı Dünyanın en büyük bor yatağıdırBalıkesirBigadiç ve Susurluk,BursaKestelek ve KütahyaEmet önemli bor yataklarımızdır Ülkemizdeki bor yatakları,bilinen dünya rezervinin %70'ine sahiptirDünya tüketimini Türkiye tek başına karşılasaydı:Yıllık 644000 ton ile 240 yıllık rezerv ömrü olacaktı BalıkesirBigadiç'te KolemanitÜleksit yıllık 400000 tonile Öğütmüş Kolemanit yıllık 60000 ton üretilmektedirBursa Kestelek'te yıllık 100000 ton kolemanit üretilmektedirKütahyaEmet'te yıllık 400000 ton Konsantre Kolemanit üretilmektedirKırka da ise 800000 ton tinkal üretiliyor

Ülkemizde bor ürünü üreten tesisler:


Bu tesisler Bandırma ve Kırka'da bulunmaktadırToplam üretim yıllık 1760000 tondur Yılda; Boraks Dekahidrat 47000 Susuz boraks 60000 Sodyum perborat tetrahidrat 20000 Sodyum perborat monohidrat 4500 Boraks pentahidrat 320000 Borik asit 85000 ton üretim yapılmaktadır

BORUN ENDÜSTRİDE KULLANIMI


Üretilen bor minerallerinin sadece %10'u hammadde olarak tüketilirke,%90'ı borat ürünleri elde etmek için tüketilmektedir

Cam ve Seramik Sanayii

Cam elyafı:Erimiş cama %7 bor oksit vererek şekilde bor pentahidrat veya ülkesit probertit katılmasıyla olşurKullanılan bor oksitin %24'ü ABD,%14'ü Batı Avrupa'da yalıtıcı cam elyafı imalinde kullanılırBinalarda asbes yerine ısı ve ses yalıtımında cam elyafı kullanılırAyrıca yapısı gereği sertlik ve dayanıklılık kazandırdığı için plastiklerde,lastiklerde,otomotiv,spor malzemelerinde kullanılırTelekomünikasyon da ise kablo yerine kullanılır

Borcam:Bor,camın ısıya dayanıklılığının artmasına ve cam imali sırasında çabuk ergimesini önlemekte kullanılırAyrıca camın yansıma,kırma,parlama gibi özelliklerini artırmaktadırBor,camı asite ve çizilmeye karşı korur

Seramik:Seramiğin çizilmesini önlemek için kullanılırMutfak aletlerinde,banyoda,kimya sanayii teçhizatında,su tanklarında,silahlarda emaye olarak kullanılır

Yangın Önleyici Maddeler

Borun oksit olarak kullanılması sebebiyle ve erime ısısının da 2300 santigrat olması yanma,yangın gibi durumlara dayanıklı olmasını sağlarBu yüzden kullandığımız kumaş ya da yanabilecek maddeere entegrasyonu ile bu maddelerin zarar görmeden kurtulması sağlanmakltadır

Sabun ve Deterjan Sanayii

Perborat bir borattırBu perboratın %90'ı deterjan sanayiinde kullanılırÖzellikle çamaşır deterjanlarında kullanımı yüksektir

Metalurji Sanayii

Çelik alaşımında bor olarak ferroboron veya sulandırılmış bor alaşım kullanılırYüksek borlu çelikler nükleer reaktörlerde nötron emilmesini sağlayan önemli bir alaşımlardırEnerji tasarrufu sağlamak içinde kullanabilinirler
Kullanım yerleri başlıca;inşaat,tarım makineleri,vinçler,yaylar,grayder bıçakları,vites dişleri

Tarım

Bor tarımda gübre,herbisit,pestisit ve algisit dallarında kullanılmaktadırSulu bakır metaborat,kereste ve selülozik maddelerde fungisit olarak işlev görmektedirBitkilerde şekeri hücre zarından geçirmesi ile büyümelerine olumlu yönde etkisi vardırBor oranı yüksek topraklarda yetişen bitkilerde,ürünlerde verim düşürücü etkisi vardır Dizel ve uçak yakıtlarında gelişen fungilerin önlenmesi için borik asit esteri kullanılıyorAyrıca karınca ve hamam böceği için etkili öldürücüdür

Nükleer Sanayii

Bor mineral ve bileşikleri 10B ve 11B izotoplarını içerirlerB'un nötron emme gücü yüksektirNükleer reaktörlerin kontrol çubuklarında dimetil eter,elementer bor,bor oksit veya ferroboron halinde bulunurlar10B,reaktörlerde koruyucu kabuk olarak işe yaramaktadırBor 304 olarak da atık nükleer atık taşırken içine konulan kapların yapımında işlev görürBir de TEMİZ NÜKLEER ENERJİ üretiminde 11B'nin fizyonlanmasıyla bor kullanılmaktadır

Diğer Alanlar

Oto antifirizlerinde;boraks,demirli metallerin korozyona uğramasını engeller

Kimyasal reaksiyonlarda katalizör olarak kullanılırÖrneğin;Aromatik hidrokarbonların sülfürden kurtarılmasında latalizör olarak kullanılır

Jet motoru parçalarında,roket motoru parçalarında,elektrik kontaktörleri ve kesici aletler yapımında TiB2 ya da ZrB2 şeklinde borlar kullanılmaktadır

Jet ve roket motorlarının iç parçalarında,askeri zırhlı teçhizatta seramik zırh olarak kullanılır

APBN yani Anisotropik Pirolitik Bor Nitrik,mikrodalga lambalarında kullanılır

Bebe pudrasında antiseptik olarak kullanılırAyrıca kozmetik ve ilaç sanayiinde yaygın olarak kullanılır

Naborohidrit jet,bomba uçaklarının yakıtlarında redükleyici eleman olarak kullanılır
Borun bu kadar farklı alana dağılması ve kullanılması ülkemiz adına büyük bir avantaj


Hazırlayan :Gökhan ATMACA