Boşaltim Sistemi (Biyoloji)

Boşaltim Sistemi (Biyoloji) BOŞALTIM SİSTEMİ • Sembolizma sonucunda oluşan zararlı ve işe yaramayan maddelerin dışarı atılmasına boşaltım denir • Tek hücresel canlılarda genelde CO2 ve NH3 gibi artık maddeler aracısız difüzyon ya da osmozla dışarı atılır • Tatlı sularda yaşıyan canlılarda (paramesyum gibi) fazla suyu dışarı atan kontraktil koaaaaar bulunur OMURGASIZ HAYVANLARDA BOŞALTIM • Sünger ve sölenterlerde boşaltım cisim yüzeyinden difüzyonla olur • Yassı solucanlardan planaryada boşaltım organı alev hücreleridir(protonef ridyum)Alev hücresi içerisinde titrek siller bulunan başıboşluk vardırAlev hücrelerindeki sillerin hareketi ile hücreye gire su boşaltım kanallarına itilir ve boşaltım deliğinden dışarı atılırAlev hücrelerinin başlıca görevi vücudun su dengesini sağlamaktırNH3 ve CO2 in bir kısmı gövde yüzeyinden difüzyonla atılır • Toprak solucanındaki boşaltım organı nefridyumdurVücudun her halkasında bir çift bulunurNefridyumun gövde içine bakan ucunda kirpikli huni bulunurKirpikli huniden ayrılan kanal beden boşluğunda çok sayıda kıvrımlar yaparak bir sonraki halkadan dışarı açılır yani nefridyumlar arasında bir bağlantı yokturKanalların üzerleri kılcal damarlarla çevrilidirKılcal damarlarda glikoz gibi yardımcı maddeler ve suyun bir kısmı geri emilerek idrar oluşturulur ve bu boşaltım artığı dışarı atılır • Böceklerde boşaltım organı malpighi tüpleridirBu tüplerin kapalı olan hür uçları organlar arasındaki boşluklara uzanırDiğer uçları ise sindirim kanalının son kısmına bağlanırBu organlar gövde boşluğundaki kanda yer alan boşaltım maddelerini difüzyon ve faal taşıma ile alır Ve kasların kasılması ile bağırsağı boşaltırPozitif su bağırsaktan geri emilirBöcekler azotlu artıkları ürik asit kristalleri biçiminde atarak fazla su kaybını önler OMURGALI HAYVANLARDA BOŞALTIM • Canlılardaki azotlu artık ürünleri amonyak ,üre,ürik asittirAmonyağa tarafından üre,üreye göre de ürik asit daha eksik zehirlidirSuda yaşamış canlılar amonyağı pozitif enerji harcamadan zahmetsizce suya verebilirKarada yaşayan canlılar da ise amonyak daha az zehirli olan üre ya da ürik asite daha fazla enerji harcanarak dönüştürülürÜre suda kolayca çözünebilir ve böbreklerden atılıncaya kadar vücutta kalabilirÜrenin vücuttan atılması su ile olurMemeliler üreyi bol su ile dışarı atarlarKarada yaşamış lakin vücuduna artı su almayan böcekler sürüngenler ve kuşlarda üre suda çözünmeyen ürik asit kristalleri şeklinde atılırBöylece vücuttan aşırı derecede su kaybı önlenmiş olur • Omurgalıların boşaltım organına böbrek denir ve 3 tiptir PRONEFROZ Balık ve kurbağaların embriyo devreleri ile köpek balıklarında görülürEsasını nefridyumlar teşkil ederNefridyumlar omurganın iki yanına uzanan kanala bağlanırlarNefridyumların önünde aorttan ayrılan kan damarlarının meydan getirdiği glomerulus denilen kılcal damarlar yumağı bulunurGlomerulustan kirpikli hunilere süzülen bundan böyle maddeler müşterek bir kanalla taşınarak kloaka getirilir ve oradan dışarı atılır MEZONEFROZ Sürüngen,kuş ve memelilerin embriyoları ile balık ve kurbağaların erginlerinde görülürPronefroz tipi böbreğe aynıAncak kirpikli hunilerin yerini bowman kapsülleri almıştırBowman kapsülleri glomerulusu sararBowman kapsülleri ayrı ayrı kanallara açılır aaaaNEFROZ Sürüngen kuş ve memelilerin erginlerinde görülürHer bir bowman kapsülü karşılıklı bir kanalla boşaltım kanalına ulaşır • Omurgalılarda üreme sistemi ile boşaltım sistemi birbirleri ile bağlantılı yapı gösterir(ürogenetal sistem)Müller kanalı ile kadınsı üreme sisteminin kanallarını oluştururWolf kanalı erkeklerde üreme sisteminin kanallarını oluştururWolf kanalı sürüngen,kuş ve memelilerde yanlızca üreme sisteminin kanalını oluştururMemelilerin ürogenital sistemi,sindirim sistemi ile ilgili değildirDiğer omurgalılarda ürogenital sistemle sindirim açıklığı ortaktırBu cins canlılara tek delikliler denir İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİ BÖBREK VE YAPISI• Bir çift olup, fasulye parça başına şeklindedirHer böbrekten birer idrar kanalı çıkarBunlar aşağı doğpru inerek idrar kesesinde sonlanır • Böbrek dışarıdan içe doğru ; Kabuk(korteks) Öz bölgesi(medulla) Havuzcuktan(pelvis) oluşur • Böbrekte inşa ve tahsis birimi nefrondurNefronların üre ve artıların süzüldüğü en önemli kısımları böbreğin kabuk kısmıdırNefrondaki yapılar 1)Glomerulus:Kılcal damarlardan oluşur 2)Bowman kapsülü : Glomerulusu sararGlomerulustan süzülme ile gelen kan sıvısı bowman kapsülüne geçerTek art arda yassı epitelden meydan gelmiş yarım ay şeklindeki yapıdır 3)Proksimal kanal:Geri emilmenin meydana geldiği kıvrımlı kanallardırBesin maddelerinin büyük bölümü buradan geri emilir 4)Henle kulpu:Özellikle su ve minareller geri emilir 5)Distal kanal:en son geri emilmenin meydana geldiği yerdirBilhassa iyonlar burada geri emilir • Geri emilmenin yapıldığı yerlerin(proksimal kanal,henle kulpu ve distal kanal) çevresi kılcal damarlalar çevrilir • Böbreklere kan,böbrek atar damarı ile taşınırBöbrek atar damarı O2 beslenme,üre ve ürik asit bakımından zengindir • Böbreğin öz bölgesinde ,tabanı kabuk bölgesine tepesi havuzcuğa bakan piramit biçiminde yapılar bulunur • Glomerulus + Bowman kapsülü Malpighi cisimciği • Glomerulus + Bowman kapsülü + henle kulpu Nefron KANDAN BOŞALTIM MADDELERİNİN SÜZÜLMESİ • Böbreklerin görevi, hücrelerde oluşan ve kana bahşedilen aaaabolizma artıklarını süzerek kandaki maddelerin belirtilmiş derişimde kalmasını sağlamaktır • Böbrek atar damarı ile gelen üre ve ürik asit ,değişik tuzlar,iyonlar,dekstroz yüksek kan basıncından nedeniyle bowman kapsülüne geçerSüzülen akıcı tek art arda yassı epitelden oluşan bowman kapsülünden henle kulpuna geçerBu değişken kan plazmasına benzemekle birlikte istikrarsız içerisinde alyuvar,lökosit ve kan proteinleri yokturDaha çok doku sıvısına aynı süzülme sonucu boşaltım kanalına geçen maddelerin faydalı olanları ve suyun bir kısmı kanalcığın duvarındaki hücreler tarafından geri emilerek tekrar kılcal damarlarla kan dolaşımına katılır • Emilen su miktarı vücudun o sıradaki su miktarına bağlı olup hipofizden salgılanan antidiüretik hormon tarafından ayarlanır • Üre , ürik asit fazla tuzlu ve fazla su idrar bileşimi şeklinde idrar toplama kanalı ile havuzcuğa , oradan da üreter ve idrar kesesine iletilir • Geri emilme ile emilen maddeler dekstroz,yağ asitleri Na,Cl,K,mineraller bazı tuzlar ,su,vitaminlerdir ve % 99 faal taşıma ile olur • tansiyon ile atılan maddeler amonyak ,üre,ürik asit,tuz ve zehirli maddelerdir BÖBREĞİN GÖREVLERİ • aaaabolizma sonucu meydana gelen artıkları süzülmek • Gövde sıvılarının bileşimlerini ,doku sıvısı ile hücredeki su miktarlarını belirli yoğunlukta yetişmek • Kandaki tuz ve öteki maddeleri dengeli olmak • Istikrarlı bir iç çevre temin etmek (homeostasis) • Vücuttaki su miktarının ayarlanması hipofizden salgılanan antidiüretik hormon (ADH) tarafından yapılırADH az salgılandığında şekersiz şeker hastalığı hastalığı ortaya çıkar • Kanın pH'ını ayarlarKanın pH' ı 7,4 cinsBu Ph 7 7,7 olursa canlı ölür değişen Ph ı böbrekler düzeltirKanda asitliliğin artmaması gerekir bunu akciğer ve böbrek sağlar • Pozitif miktarda deniz suyu içen insan ölürÇünkü deniz suyunda % 3 tuzlu vardırİnsan kanındaki tuz oranı ise % 0,9 durİnsan böbreği en fazla % 2 tuz içeren sıvıyı süzebilirDeniz suyu yutan bir insan böbreklerinin atabileceğinden fazla tuzlu yoğunluğundaki sudan içtiği için böbrek işlemini yapamazKandaki tuz miktarı arttığından hücrelerden ve doku sıvısından kana su geçer ,yani hücreler plazmoliz olur • Kıvrımlı kanala tesir ederek minerallerin (Na, Cl iyonlarının)geri emilimini aldosteron hormonu sağlar Bu hormon böbrek üstü bezinin kabuk bölümünden salgılanır BÖBREKİDRAR YOLLARI HASTALIĞI 1 DIYABET: Glikoz bowman kapsülünden idrara geçip ,geri emilemezse olur 2 Albumin hastalığı: Böbrekteki idrar süzen kapsüllerin bozulmasından meydana gelir 3 Nefrit: Nefronların iltihaplanmasındandır 4 Sarılık: İdrarda safra boyalarının görülmesidirSafra kana emilir kandaki safra boyaları idrara geçer ve idrarın rengi koyu kırmızıya dönüşürHastanın göz akı ve derisi de sarımtırak olur 5 Böbrek taşları: İdrarda oksalat, ürat, fosfat eriyik halde bulunurİdrar yollarında bir cerahat yara ,tıkanma olursa bunlar çökelerek böbrek taşlarını yaparBöbrek taşları da böbrek kanamalarına ve şiddetli ağrılara sebep olurKanlı idrar çıkması görülür 6 Üremi: Böbreğin yeterince üre süzememesi, durumunda kandaki üre miktarının artması ile oluşur BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLAR 1 Akciğer: CO2 ve az H2O atılır 2 Ter bezleri: Su üre ,ürik asit , tuz atılır 3 Karaciğer: Reaksiyonlar sonucunda oluşan zehirli atıkları safra kanalı yolu ile ince bağırsağa oradan da dışarı atar 4 Solungaçlar: Balıklarda solungaç yüzeyinden NH3 gibi azotlu artıklar ve fazla tuz atılır