bulaşıcı hastalıklar nasıl bulaşır

Hastalıklların bulaşma yolları, bulaşıcı hastalıkların tedavisi, bulaşıcı hastalıkların bulaşması



Hastalıklar,
1 Doğrudan temas,
2 Dolaylı temas ile (havayla, araclarla, vektorle) bulaşırlar

1 Doğrudan temas: Enfekte kişinin, duyarlı kişi (konakcı) ile doğrudan teması sonucu oluşan bulaşma şeklidir Cinsel ilişki, cinsel opuşme, kan nakli doğrudan temas ile bulaşmaya ornektir Bu yolla; AİDS, HBV, frengi (bel soğukluğu), sifiliz, vd hastalıklar bulaşmaktadır

2 Dolaylı temas: Mikroorganizmanın, konakcıya bir aracı kullanarak girmesidir Bu aracılar:

HAVA YOLU İLE BULAŞMA: Uzun sure acıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar hava, toz veya damlacıkla duyarlı konakcıya ulaşırlaşabilirler Damlacıkla yayılma; oksurmeaksırma, tukuruk, balgam, burun, gozyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır TBC(tuberkuloz, verem), grip, soğuk algınlığı, cocuk hastalıklarının coğunluğu bu yolla yayılmaktadır

ARACLARLA BULAŞMA: Kontamine olmuş ( enfeksiyon etkeni bulaşmış) nesnelerle oluşan bulaşmalardır Ornek: HAV, enfekte yiyeceklerle; tetanoz mikrobu paslı civi veya toprakla; hastalık etkenlerinin bircoğu da hastada kullanıldıktan sonra iyi sterilize edilmeden başka kişilerde kullanılan malzemelerle(airway, foley sonda, carşaf, giysi vd) bulaşır

VEKTORLE BULAŞMA : Bazı mikroorganizmalar, bazı hayvanlarda gelişim aşamalarını tamamladıktan sonra hastalık oluşturabilmektedirler, orneğin sıtma mikrobu Bazı kistik parazitler iyi pişmemiş etlerle ( inek, domuz eti ile) insan vucuduna girdikten sonra akciğer veya karaciğerde kist oluşturabilmektedirler Hayvan dışkısı bulaşmış ve iyi yıkanmadan ya da pişmeden yenilen besinlerle parazitler vucuda girerek hastalık oluşturmaktadır Veba (fare), kuduz ( kedikopekfare vd) hayvanlarla bulaşan hastalıklardır

Bazı mikroorganizmalar (virusler ve bakteriler) cok kolay bulaşabilirlerken; parazitler ve mantarların bulaşması daha zordur

BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA

Hastane oncesi acil bakım personelinin bulaşıcı hastalıkların yayılma yollarını ve ozelliklerini cok iyi anlamaları gerekir Bir paramedik olarak, yukarıda anlatılan enfeksiyon zincirinin kırılmasında, sizin sorumluluğunuz cok fazladır Hastalıkların, hastadan hastaya, hastadan kendinize, hastadan meslektaşınıza ya da ailenize; ozellikle de solunum yolu ve kan yoluyla bulaşmasını onlemek uzere, gerekli onlemlerin alınması ve ambulansın temizlenmesi sizin temel gorevleriniz arasındadır Bulaşıcı hastalıklardan korunma yolları: 1 Vucudun mikroplara karşı direnci, 2 Enfeksiyon kontrolu onlemleri

1 VUCUDUN MİKROORGANİZMALARA KARŞI DİRENCİ:

Mikroorganizma vucuda giriş kapılarından biriyle girer Deri ve mukoza sağlam olduğu surece vucudun savunma sistemleri icinde yer almakta ve mikrop girişine engel olmaktadır Deri veya mukozada oluşabilecek en ufak bir hasar bu engelin bozulmasına ve mikrobun vucuda girmesine neden olacaktır O nedenle, bir paramedik olarak elinizde ufacık bir sıyrık varsa ya da tırnağınızı fazla derin kesmişseniz hastanın kanına veya vucut sıvılarına kesinlikle elensiz dokunmayın

Vucut mikroplara karşı
Ozgul olmayan direnc,
II Ozgul direncle karşı koyar

I OZGUL OLMAYAN DİRENC: Vucuda giren her mikroorganizmaya karşı, ayırım yapmaksızın gosterilen direnctir Deri veya mukoza, sağlam olduğu surece mikrobun vucuda girmesini engeller Herhangi bir yolla deri barajını aşarak vucuda giren mikroorganizma, fagositik hucreler tarafından, Fagositoz denilen yontemle yok edilir RES (Retikulo endotelyal sistem) ise vucutta bulunan ağsı bir savunma sistemi olup, mikroorganizmalarla savaşır Yangı, vucudun giren mikrobu yok ederken oluşturduğu tepkidir ( ornek, arı sokmasındaki kızarıklık ) Ateş, mikroorganizma vucuda girip coğalırken, vucut savunma sistemini uyarır ve bu sayede mikroorganizmalar yok edilir Savunma sisteminin uyarılabilmesi icin vucut ısısının 375 38 °C dereceye ulaşması gerekir Bu nedenden dolayı, hastalandığımızda ateşimiz yukselmektedir Ateşin yukselmesi, savunma sisteminin harekete gecmesi anlamına gelmektedir Yine aynı nedenden kişilerde ateş yukselmeye başladığında, ilaclarla duşurmek yerine dışarıdan soğutma yolu ile ateş duşurulmeye calışılır Ancak ateş 38°C dereceye cıktı ise ve soğuk uygulama işe yaramamışsa, ozellikle bebek ve cocuklar havale gecirmesin diye ateş duşurucu ilaclar verilebilir Soğuk uygulama, musluk suyu (20°C) ile yapılmalıdır Kişi musluk suyu ile ıslatılmış carşafa sarılabilir; ya da oda sıcaklığındaki (20°C) su ile duş aldırılabilir Veya vucudu silinir, Ancak, ateş sık takip edilmeli ve 38 °C dereceye ulaşmışsa, ateş duşuruculer doktor onerisine gore verilmelidir

II OZGUL DİRENC: Vucudun, mikroorganizmanın ozelliğine gore tepki gostermesidir Yani, vucut daha once karşılaştığı mikroorganizmayı, tanır ve ona ozel tepki gosterir, bunun diğer adı bağışıklıktır İki ceşit bağışıklık vardır:

· DOĞAL BAĞIŞIKLIK ( DİRENC) : Ture, ırka, genetik yapıya, yaşa, hormonal veya metabolik değişikliklere bağlı olarak gorulen bağışıklıktır Ornek; hayvan hastalıkları istisnalar dışında hayvanlardan insanlara veya insan hastalıkları, insanlardan hayvanlara bulaşmaz Cunku, insanda hastalık oluşturan mikroorganizmalar 36 37° C derecede coğalabilirler, oysa hayvanların vucut ısıları daha duşuktur

EDİNSEL DİRENC ( SONRADAN KAZANILAN BAĞIŞIKLIK): Bu bağışıklık iki şekilde ortaya cıkar

Pasif bağışıklık:

· Doğumdan itibaren var olan bağışıklıktır Anneden, plasenta yoluyla (3 ay) veya emdiği surece sutuyle bebeğe gecen savunma hucreleri, bebeği korur

· Yapay pasif bağışıklık, hastalık etkeni vucuda girdiğinde, vucut savunmasını oluşturana kadar, dışarıdan desteklenmek uzere serum veya immunoglobulin (başka bir canlıdan alınan savunma hucreleri) verilmesiyle oluşur

«Aktif bağışıklık:

· Doğal aktif bağışıklık, vucudun, hastalığı gecirerek bağışıklık oluşturmasıdır; ornek, HAV enfeksiyonu geciren kişi HAV ye, HBV enfeksiyonu geciren HBV ye omur boyu bağışıklık kazanır Doğal aktif bağışıklığın omur boyu koruyucu ozelliği vardır

· Yapay aktif bağışıklık, aşılarla oluşur Ağır seyreden hastalıkların mikroorganizmaları olu veya zayıflatılmış olarak, daha once o mikrop ile karşılaşmamış kişilere verilerek vucudun bağışıklık oluşturması sağlanır Kişi gercek mikropla karşılaştığında, hastalık daha hafif gecirilir Yapay yolla oluştuğu icin, belirli aralıklarla aşı tekrarlanmalıdır

2 ENFEKSİYON KONTROLU ONLEMLERİ:

Kişinin kendisini ve cevresini, bulaşma yollarına gore onlem alarak, bulaşıcı hastalıklardan koruması amacıyla geliştirilmiş yontemlerdir Hastanelerde bulunan enfeksiyon kontrol komiteleri, hastanede uyulması gereken kuralları saptarlar Hastanede calışan herkes bu kurallara uymak zorundadır Siz de, calıştığınız kurumda varsa, enfeksiyon kontrol komitesinin kurallarını oğrenerek uymaya calışın Gunluk hayatta hastalıkların bulaşmasını onleyebilecek onemli birkac uygulama:

¯ EL YIKAMAK: Normal sabunla kopurterek ve ovarak el yıkamak, en iyi temizlik yontemidir Ve hastalıkların bulaşmasını onleyen en etkili yoldur Toplu yerlerde, hastanelerde ve tabii ki ambulansta mumkunse sıvı sabun kullanılmalıdır Eğer kalıp sabun kullanılacaksa, sabunluklar suzgecli olmalıdır, aksi halde, sulu bir ortamda bekleyen ve yumuşayan sabun, temizleyici ozelliğini kaybetmekte, hatta mikrop yuvası haline gelmektedir Toplu yerlerde sabun kullanılırken, sabunun yumuşamamış olmasına ozen gosterin; elinizi aynı sabunla iki kere yıkayın ve sabunluğa geri koymadan once sudan gecirerek kopuğunu akıtın

¯ Hasta (hatta sağlıklı) kişilerin kullandığı malzemeler başkaları tarafından kullanılacaksa, once kirleri su ile akıtılmalı, sonra sabunlu su (veya deterjanla) yıkanmalı ve mumkunse (ya da gerekliyse) sterilize edilmelidir

¯ Başkaları ile ozel eşyalar (tarak, jilet, diş fırcası, şapka, ic camaşırı, yatak takımları vd) paylaşılmamalıdır

¯ Gerektiğinde izolasyon (ayırma, karantina) uygulanmalıdır Solunum yolu ile bulaşan hastalık (ornek:TBCverem) varsa, hastaya maske takılmalıdır İdrar veya dışkı ile bulaşma soz konusu ise, mumkunse, hasta iyileşene kadar hastanın kullanacağı tuvalet (ozellikle de klozet tipialafranga tuvalet) ayrılmalıdır Tuvalet tek ise, o zaman hastanın tuvaleti her kullanımından sonra, dezenfektanla (deterjanda olabilir) sil(in)mesinde yarar vardır

¯ Risk altındaki kişiler aşılanmalıdır Hepatit B (HBV) taşıyıcı kişinin eşi HBV’ ye karşı, cocuklar cocuk hastalıklarına karşı, cocukluk cağı hastalıklarını ve HBV gecirmemiş sağlık personelinin bu hastalıklara karşı aşılanması onerilmektedir Ozellikle sağlık personeli, bayansa ve gecirmemişse kızamıkcık aşısını, erkekse ve gecirmemişse kabakulak aşısını yaptırması onerilmektedir

¯ Başkalarının (ozellikle hastanın) kan, tukuruk, idrar, dışkı gibi atıkları ile doğrudan temas etmemeye ozen gosterilmeli, temas edilecekse elen giyilmelidir

¯ Mikroorganizmalar, coğalmak icin nemli ve kirli ortamları tercih ederler O nedenle, ortamı hicbir zaman nemli ve kirli bırakmayın Temizlik veya bulaşık bezlerini kapalı yerde, ıslak ve sıkılı halde bırakmayın, daima havalanan bir yerde acarak asın ve kuru muhafaza edin