bulaşıcı hastalıklar nasıl bulaşır

Hastalıklların bulaşma yolları, bulaşıcı hastalıkların tedavisi, bulaşıcı hastalıkların bulaşması



Hastalıklar,
1 Ilk Elden bağlantı,
2 Dolambaçlı bağlantı ile (havayla, araçlarla, vektörle) bulaşırlar

1 Doğrudan bağlantı: Enfekte kişinin, sağduyu birey (konakçı) ile doğrudan teması sonucu oluşan bulaşma şeklidir Cinsel ilişki, cinsel öpüşme, kan nakli aracısız olarak bağlantı ile bulaşmaya örnektir Bu yolla; AİDS, HBV, frengi (bel soğukluğu), sifiliz, vd hastalıklar bulaşmaktadır

2 Dolaylı bağlantı: Mikroorganizmanın, konakçıya bir aracı kullanarak girmesidir Bu aracılar:

HAVA YOLU İLE BULAŞMA: Uzun zaman açıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar hava, toz ya da damlacıkla aklıselim konakçıya ulaşırlaşabilirler Damlacıkla bölüştürme; öksürmeaksırık, tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır TBC(tüberküloz, tüberküloz), grip, soğuk algınlığı, çocuk hastalıklarının çoğunluğu bu yolla yayılmaktadır

ARAÇLARLA BULAŞMA: Kontamine olmuş ( enfeksiyon etkeni bulaşmış) nesnelerle oluşan bulaşmalardır Örnek: HAV, enfekte yiyeceklerle; tetanoz mikrobu paslı çivi veya toprakla; rahatsızlık etkenlerinin birçoğu da hastada kullanıldıktan sonra iyi steril edilmeden diğer kişilerde kullanılan malzemelerle(airway, foley sonda, çarşaf, giysi vd) bulaşır

VEKTÖRLE BULAŞMA : Bir Takım mikroorganizmalar, bir takım hayvanlarda gelişim aşamalarını tamamladıktan sonra rahatsızlık oluşturabilmektedirler, örneğin sıtma mikrobu Bir Takım kistik parazitler iyi pişmemiş etlerle ( inek, domuz eti ile) insan vücuduna girdikten daha sonra akciğer veya karaciğerde kist oluşturabilmektedirler Hayvan dışkısı bulaşmış ve iyi yıkanmadan veya pişmeden yenilen besinlerle parazitler vücuda girerek hastalık oluşturmaktadır Veba (fare), kuduz ( kediköpekfare vd) hayvanlarla bulaşan hastalıklardır

Bir Takım mikroorganizmalar (virüsler ve bakteriler) fazla basit bulaşabilirlerken; parazitler ve mantarların bulaşması daha zordur

BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA

Hastane öncesi ivedi bakım personelinin bulaşıcı hastalıkların dağılım yollarını ve özelliklerini mükemmel anlamaları gerekir Bir paramedik olarak, yukarıda anlatılan enfeksiyon zincirinin kırılmasında, sizin sorumluluğunuz çok fazladır Hastalıkların, hastadan hastaya, hastadan kendinize, hastadan meslektaşınıza ya da ailenize; bilhassa de solunum yolu ve kan yoluyla bulaşmasını durdurmak üzere, zorunlu önlemlerin alınması ve ambulansın temizlenmesi sizin temel görevleriniz arasındadır Bulaşıcı hastalıklardan korunma yolları: 1 Vücudun mikroplara karşı direnci, 2 Enfeksiyon kontrolü önlemleri

1 VÜCUDUN MİKROORGANİZMALARA KARŞI DİRENCİ:

Mikroorganizma vücuda giriş kapılarından biriyle girer Cilt ve mukoza sağlam olduğu sürece vücudun savunma sistemleri içinde yer almakta ve mikrop girişine engel olmaktadır Cilt ya da mukozada oluşabilecek en minik bir hasar bu engelin bozulmasına ve mikrobun vücuda girmesine neden olacaktır O nedenle, bir paramedik olarak elinizde minicik bir sıyrık varsa ya da tırnağınızı pozitif derin kesmişseniz hastanın kanına ya da karoser sıvılarına kesinlikle elensiz dokunmayın

Beden mikroplara karşı
Özgül olmayan direnç,
II Özgül dirençle karşı koyar

I ÖZGÜL OLMAYAN DAYANIKLILIK: Vücuda giren her mikroorganizmaya aleyhinde, ayırım yapmaksızın gösterilen dirençtir Cilt veya mukoza, sağlam olduğu sürece mikrobun vücuda girmesini engeller Herhangi bir yolla cilt barajını aşarak vücuda giren mikroorganizma, fagositik hücreler kadar, Fagositoz denilen yöntemle değil edilir RES (Retikülo endotelyal sistem) ise vücutta yer alan ağsı bir savunma sistemi olup, mikroorganizmalarla savaşır Yangı, vücudun giren mikrobu değil ederken oluşturduğu tepkidir ( örnek, arı sokmasındaki kızarıklık ) Ateş, mikroorganizma vücuda girip çoğalırken, gövde savunma sistemini uyarır ve bu sayede mikroorganizmalar yok edilir Savunma sisteminin uyarılabilmesi için ceset ısısının 375 38 °C dereceye ulaşması gerekir Bu nedenden dolayı, hastalandığımızda ateşimiz yükselmektedir Ateşin yükselmesi, savunma sisteminin harekete geçmesi anlamına gelmektedir Yeniden benzer nedenden kişilerde ateş yükselmeye başladığında, ilaçlarla çökertmek yerine dıştan soğutma yolu ile alev düşürülmeye çalışılır Fakat alev 38°C dereceye çıktı ise ve soğuk başvuru formu işe yaramamışsa, özellikle bebek ve çocuklar havale geçirmesin diye ateş düşürücü ilaçlar verilebilir Soğuk uygulama, musluk suyu (20°C) ile yapılmalıdır Kişi musluk suyu ile ıslatılmış çarşafa sarılabilir; veya oda sıcaklığındaki (20°C) su ile duş aldırılabilir Veya vücudu silinir, Ancak, ateş sık peşine düşüp takip edilmeli ve 38 °C dereceye ulaşmışsa, ateş düşürücüler doktor önerisine göre verilmelidir

II ÖZGÜL DAYANIKLILIK: Vücudun, mikroorganizmanın özelliğine kadar tepki göstermesidir Yani, beden daha önce karşılaştığı mikroorganizmayı, tanır ve ona özel tepki gösterir, bunun diğer adı bağışıklıktır İki değişiklik bağışıklık vardır:

· DOĞAL BAĞIŞIKLIK ( DAYANIKLILIK) : Türe, ırka, genetik yapıya, yaşa, hormonal ya da metabolik değişikliklere alt olarak görülen bağışıklıktır Misal; hayvan hastalıkları istisnalar dıştan hayvanlardan insanlara veya insan hastalıkları, insanlardan hayvanlara bulaşmaz Çünkü, insanda hastalık oluşturan mikroorganizmalar 36 37° C derecede çoğalabilirler, oysa hayvanların ceset ısıları daha düşüktür

EDİNSEL DAYANIKLILIK ( SONRA KAZANILAN BAĞIŞIKLIK): Bu bağışıklık iki şekilde ortaya çıkar

Faizsiz bağışıklık:

· Doğumdan itibaren var olan bağışıklıktır Anneden, plasenta aracılığıyla (3 ay) ya da emdiği sürece sütüyle bebeğe geçen savunma hücreleri, bebeği korur

· Suni pasif bağışıklık, rahatsızlık etkeni vücuda girdiğinde, vücut savunmasını oluşturana dek, dışarıdan desteklenmek üzere serum ya da immünoglobülin (başka bir canlıdan alınan savunma hücreleri) verilmesiyle oluşur

«Etkin bağışıklık:

· Doğal etkin bağışıklık, vücudun, hastalığı geçirerek bağışıklık oluşturmasıdır; misal, HAV enfeksiyonu geçiren birey HAV ye, HBV enfeksiyonu geçiren HBV ye ömür boyu bağışıklık kazanır Doğal etkin bağışıklığın ömür boyu koruyucu özelliği vardır

· Suni etkin bağışıklık, aşılarla oluşur Ağır seyreden hastalıkların mikroorganizmaları ölü ya da zayıflatılmış olarak, daha önce o mikrop ile karşılaşmamış kişilere verilerek vücudun bağışıklık oluşturması sağlanır Birey gerçek mikropla karşılaştığında, rahatsızlık daha hafif geçirilir Suni yolla oluştuğu için, belirli aralıklarla aşı tekrarlanmalıdır

2 ENFEKSİYON KONTROLÜ ÖNLEMLERİ:

Kişinin kendisini ve çevresini, bulaşma yollarına kadar önlem alarak, bulaşıcı hastalıklardan koruması nedeniyle geliştirilmiş yöntemlerdir Hastanelerde bulunan enfeksiyon kontrol komiteleri, hastanede uyulması gereken kuralları saptarlar Hastanede çalışan herkes bu kurallara alıntı yapmak zorundadır Siz de, çalıştığınız kurumda varsa, enfeksiyon kontrol komitesinin kurallarını öğrenerek uymaya çalışın Günlük hayatta hastalıkların bulaşmasını önleyebilecek önemli birkaç tatbik:

¯ EL YIKAMAK: Olağan sabunla köpürterek ve ovarak el yıkayıp temizlemek, en iyi temizlik yöntemidir Ve hastalıkların bulaşmasını önleyen en etkin yoldur Toplu yerlerde, hastanelerde ve tabii ki ambulansta mümkünse istikrarsız sabun kullanılmalıdır Eğer kalıp sabun kullanılacaksa, sabunluklar süzgeçli olmalıdır, somurtkan halde, sulu bir ortamda bekleyen ve yumuşayan sabun, temizleyici özelliğini kaybetmekte, hatta mikrop yuvası haline gelmektedir Toplu yerlerde sabun kullanılırken, sabunun yumuşamamış olmasına itina gösterin; elinizi benzer sabunla iki kez yıkayın ve sabunluğa geri koymadan önce sudan geçirerek köpüğünü akıtın

¯ Hasta (hatta sağlıklı) kişilerin kullandığı malzemeler başkaları kadar kullanılacaksa, önce kirleri su ile akıtılmalı, sonra sabunlu su (ya da deterjanla) yıkanmalı ve mümkünse (ya da gerekliyse) sterilize edilmelidir

¯ Başkaları ile özel eşyalar (tarak, jilet, diş fırçası, şapka, iç çamaşırı, yatak takımları vd) paylaşılmamalıdır

¯ Gerektiğinde yalıtım (ayırma, karantina) uygulanmalıdır Solunum yolu ile bulaşan rahatsızlık (misal:TBCtüberküloz) varsa, hastaya maske takılmalıdır İdrar veya dışkı ile bulaşma laf konusu ise, mümkünse, hasta iyileşene kadar hastanın kullanacağı tuvalet (bilhassa de klozet tipialafranga tuvalet) ayrılmalıdır Tuvalet tek ise, o zaman hastanın tuvaleti her kullanımından daha sonra, dezenfektanla (deterjanda olabilir) sil(in)mesinde yarar vardır

¯ Risk altındaki kişiler aşılanmalıdır Kara Sarılık B (HBV) taşıyıcı kişinin eşi HBV ’ ye karşısında, çocuklar çocuk hastalıklarına karşısında, çocukluk çağı hastalıklarını ve HBV geçirmemiş sağlık durumu personelinin bu hastalıklara karşı aşılanması önerilmektedir Bilhassa sağlık durumu personeli, bayansa ve geçirmemişse kızamıkçık aşısını, erkekse ve geçirmemişse kabakulak aşısını yaptırması önerilmektedir

¯ Başkalarının (özellikle hastanın) kan, tükürük, idrar, dışkı gibi atıkları ile aracısız olarak bağlantı etmemeye özen gösterilmeli, bağlantı edilecekse elen giyilmelidir

¯ Mikroorganizmalar, çoğalmak için nemli ve benekli ortamları seçim ederler O nedenle, ortamı hiçbir süre nemli ve lekeli bırakmayın Temizlik veya bulaşık bezlerini kapalı yerde, ıslak ve sıkılı halde bırakmayın, defalarca havalanan bir yerde açarak asın ve kuru muhafaza edin *