Büyük Hadron Çarpıştırıcısı Üç Yıllık Uykusundan Uyandı

Dünyanın en büyük ve güçlü parçacık çarpıştırıcısı olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC), birebir vakitte dünyanın en büyük makinesi olarak da biliniyor. Maddeyi çok sıcaklıkta ve yoğunlukta incelemek ismine, 100’den fazla ülkeden 10 bin bilim beşerinin iştirakiyle 20 yıllık bir mühlet içerisinde inşa edilen çarpıştırıcı; yerin 175 metre altında, 27 kilometre uzunluğundaki bir tünel boyunca uzanıyor.

Şimdiyse Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın üç yıllık uykusundan ‘uyandığı’ bildiriliyor. Atomları daha evvel olduğundan çok daha sert bir formda çarpıştırmaya hazırlanan devasa makinenin, evrenin neden var olduğu gizemine ışık tutabileceği tabir ediliyor.

Çarpıştırıcı, yeni deneylere haziran ayında başlayacak


Üç yıllık planlı bakım, güncellemeler ve pandemi kaynaklı gecikmelerin akabinde Büyük Hadron Çarpıştırıcısı, üçüncü ve şimdiye kadarki en güçlü deneysel periyoduna hazırlanıyor. Bu ay başlayan tüm birinci testler ve denetimlerin olumlu sonuçlanması durumunda uzmanlar, deneylerin haziran ayında başlayacağını ve makinenin temmuz ayı sonuna kadar yavaş yavaş tam güce ulaşacağını kaydediyor.

Bu yeni deney periyodunun sonunda çarpıştırıcının nötrino adı verilen hayaletimsi parçacıkların uzun müddettir aranan öteki versiyonlarını ortaya çıkarabileceği, yerçekimi uygulayan lakin ışıkla etkileşime girmeyen karanlık maddeyi oluşturan anlaşılması son derece sıkıntı parçacıkları keşfedebileceği ve hatta cihanın neden var olduğunu açıklamaya yardımcı olabileceği tabir ediliyor.

LHC’yi çalıştıran Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü'nde (CERN) fizikçi olan Stephane Fartoukh, mevzuya dair yaptığı açıklamada, "Başlangıçta iki yıl olarak planlanan lakin COVID-19 salgını nedeniyle bir yıl uzatılan Uzun Kapatma 2'nin tamamlanması, 27 kilometre uzunluğundaki karmaşık bir makineyi çalıştırmak için gerekli olan hem önleyici hem de düzeltici sayısız bakım operasyonunu devreye sokma fırsatı sağladı. ” formunda kaydediyor.

LHC, inşasının tamamlandığı 2008'den bu yana kozmosta karar süren temel kuvvetleri ve parçacıkları bulmak için atomları inanılmaz bir sürat ve kuvvet ile çarpıştırmış ve bunun sonucunda Standart Model'deki son eksik kesim olan Higgs bozonu üzere pek çok yeni parçacığın keşfinde büyük rol oynamıştı. Bu yaklaşmakta olan üçüncü çalışma periyodunda ise, çarpıştırıcının yükseltilmiş yetenekleri ile Higgs bozonu da dahil olmak üzere Standart Model’deki parçacıkların özelliklerini keşfetmeye ve karanlık unsur ispatlarını aramaya odaklanılacak.

Fizikteki en büyük bulmacalardan kimileri çözülebilir


Diğer vazifelere ek olarak, LHC'deki en büyük parçacık detektörü olan ATLAS deneyi, bilim insanlarını onlarca yıldır şaşırtan, nötrinolarla ilgili kıymetli soruları da cevaplamaya çalışacak. Bununla birlikte yaklaşmakta olan LHC çalışması ile Saçılma ve Nötrino Dedektörü (SND) ve İleri Arama Deneyi (FASER) olmak üzere iki yeni deney de yürürlüğe konacak. Buna ait olarak Fartoukh, "Bu iki deney, karanlık hususun tabiatı, nötrino kütlelerinin kökeni ve günümüz cihanında husus ve antimadde ortasındaki dengesizlik üzere fizikteki en büyük bulmacalardan kimilerini çözmeye çalışıyor." tabirlerini kullanıyor.

Yeni araştırmanın pek çok sürprize hamile olduğunu ve yeni datalar elde etme potansiyeli sebebiyle epeyce heyecanlı olduğunu belirten ATLAS İş Birliği için eğitim ve toplumsal yardım koordinatörü ve İsveç'teki Uppsala Üniversitesi'nde doçent olan CERN fizikçisi Rebeca Gonzalez Suarez ise, "LHC saniyede 1,7 milyar çarpışma üretiyor. Tüm bu dataları tutmak imkansız, bu yüzden değişik olduğunu düşündüğümüz olayları seçmek için bir stratejimiz olmalı." diyor ve "Bunun için, bir şey enteresan göründüğünde sinyal gönderen donanımımızın muhakkak modüllerini kullanıyoruz." diye de kelamlarına ekliyor.

Üçüncü çalıştırmanın 2025'in sonuna kadar sürmesi planlanıyor. Öte yandan bilim insanlarının, LHC'nin Yüksek Parlaklık etabı için 3. çalışmadan sonra uygulanacak ve eşzamanlı çarpışmaların ve güçlerin sayısını daha da artıracak ve enstrüman hassasiyetlerini güzelleştirecek bir sonraki yükseltme tipini tartışmaya başladığı belirtiliyor.