Buyuk Selcuklu Devleti - Kuruluşu ve yıkılışı

Buyuk Selcuklu Devleti hakkında bilgi

Buyuk Selcuklu Devleti haritası
Buyuk Selcuklu Devleti (Arapca: السلاجقة alSalācike, Farsca: سلجوقيان Salcūkiyān), Selcukluların kurduğu ilk devlettir

Gocmen Turklerde bozkırdaki ırmakları geciş buyuk onem arzediyordu Oğuzname'de salı keşfeden kişi boyun onemli bir atası sayılmaktadır Hanedanın atası olan Selcuk Bey tarafından temeli atılan bu devlet Bağdat'ı kendine başkent yaparak Abbasi halifesinin koruyucusu konumuna erişti 1092 yılında Selcuklu hukumdarı Melikşah'ın olumunden sonra bolunmeye uğradı Selcuklular tarafından kurulan diğer devletler Kirman Selcuklu Devleti, Irak Selcuklu Devleti, Suriye Selcuklu Devleti ve Anadolu Selcuklu Devleti'dir 10401157 yılları arasında hukum suren Buyuk Selcuklular, en guclu oldukları donemde Harezm, Horasan, İran, Irak, Suriye, Arap Yarımadası ve Doğu Anadolu'ya egemen olmuş bir Turk devletidir Kapladıkları alan doğuda Balkaş ve Issık Golleri, Tarım Havzası; batıda Ege ve Akdeniz sahilleri, kuzeyde Aral Golu, Hazar Denizi, Kafkasya, Karadeniz; guneyde Arabistan dahil Umman Denizi'ne kadar ulaşıyordu (10000000 km2)

Buyuk Selcuklu Devleti Kuruluşu

Kınık boyu Orta Asya'daki Oğuz boylarından biriydi Selcuk Bey Hazar İmparatorluğunda subaşı(ordu komutanı) gorevindeydi Selcuk Bey giriştiği taht mucadelesini kaybedince 10 yuzyılın ikinci yarısında ailesi ve ordusu ile birlikte İran yonune goc ettiler Bu gocebe topluluk Karahanlılara ve Samanilere savaşlarda asker vererek karşılığında geniş otlaklar elde etti Burada muslumanlığı benimsedikten sonra Samaniler Devletinin yonetiminde soz sahibi oldu Samaniler Devleti yıkılınca Selcuk Bey, Musluman halkıyla birlikte Horasan bolgesine yerleşti Selcuk Bey'in 1009'da olumunden sonra daha da guneye indiler

Selcuk Bey'in oğlu Arslan Bey'in yonetiminde, Karahanlıları ve Gaznelileri endişelendirecek kadar guclendiler Arslan Bey'in Gaznelilerce tutuklanması ve 1032'de olmesinden sonra, Selcuk Bey'in torunları Tuğrul Bey ve Cağrı Bey bağımsızlıklarını elde etmeye giriştiler Selcukluların teşkilatlı devlet duzenine girmesi bu doneminde oldu Devletin ilk yoneticisi Tuğrul Bey'di Selcuklular 1035'te buyuk bir Gazneli ordusunu yenerek Horasan iclerine doğru ilerlediler 1037'de de, bugunku Turkmenistanda yer alan Merv kentini ele gecirdiler 1038'de Gaznelileri ikinci kez yendiler ve Nişabur kentine girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler Tuğrul Bey sultan sanıyla hukumdar ilan edildi ve Buyuk Selcuklu Devleti de boylece kurulmuş oldu

Gazneli I Mesut, Buyuk Selcuklu Devletini ortadan kaldırmak amacıyla guclu bir orduyla Selcuklu topraklarına girdi Gazneli ve Buyuk Selcuklu orduları, Merv yakınlarında Dandanakan denen yerde karşılaştılar Mayıs 1040ta yapılan Dandanakan Savaşı'nda, Buyuk Selcuklular Gazneli ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı Bu savaştan sonra Buyuk Selcuklu Devletinin Harzem ve Horasan'da varlığı kesinlik kazandı Tuğrul Bey, bu savaşın ardından giriştiği fetihlerle butun İran'ı denetimi altına aldı 1041'de Kirman, 1042'de Harzemşahlar ve Kakuveyhiler, Curcan'da Ziyariler ve Misafiriler, Hamedan ve İsfahan şehirleri, 1051'te Şiraz'daki Kalicariler, 1052'de Umman, 1054'te Tebriz'deki Revadiler, Diyarbakır'daki Mervaniler, Hille'deki Mezyediler, Musul'daki Ukayliler, 1056'da Huzistan'daki Hezaresbiler ve Buveyhoğulları'nın toprakları Buyuk Selcuklu Devleti'ne katıldı Devletin sınırları, batıda Bizans, guneybatıda Abbasiler, kuzeybatıda Gurcistan topraklarına dayandı

18 Eylul 1048'de Erzurum yakınlarındaki Pasinler Ovası'nda birleşik BizansGurcu ordusuyla yaptığı Pasinler Savaşı'nı kazanan Buyuk Selcuklular, Doğu Anadolu iclerine akınlar duzenlemeye başladılar İslam dunyasının dinsel onderi konumundaki Abbasiler, bu donemde Bağdat'ı elinde tutan Buveyhilerin siyasal baskısı altındaydı Tuğrul Bey, Halife Kaim'in cağrısı uzerine 15 Aralık 1055'te Bağdat'a girdi ve Buveyhileri halifeliğin merkezinden cıkardı Bu olayın ardından Buyuk Selcukluların İslam dunyasındaki itibarı arttı

Alparslan

Tuğrul Bey 1063 yılında olunce kardeşi Cağrı Bey'in oğlu Alparslan tahta gecti Alparslan Buyuk Selcuklu topraklarını daha da genişletti 1071'de Malazgirt Savaşı'nda Bizans İmparatoru Romen Diyojen'i yenerek tutsak aldı Malazgirt zaferinin asıl onemi, Anadolu'yu Turklere acmış olmasından gelir Anadolu iclerine akınlarını surduren Buyuk Selcuklu komutanları yeni topraklar ele gecirdiler ve bağımsız yeni devletler kurdular

Alparslan 1072'de olunce Buyuk Selcuklu Devletinin başına oğlu Melikşah gecti 10721092 arasında hukum suren Melikşah donemi, Buyuk Selcuklu Devletinin en parlak donemi oldu

Suleyman Şah komutasında Anadolu'yu fetheden Turk ordusu 1077'de tarihi Hıristiyan şehirlerinden İznik'i alarak Marmara Denizi, 1081'de İzmir'in fethiyle Ege, 1084'te Sinop'u fethiyle Karadeniz kıyılarına ulaştı Ocak 1085'te Antakya ve 28 Şubat 1087'de Urfa ele gecirildi

Diğer bolgelerde de seri fetihler devam etti 1071'de Selcuklu komutanı Atsız Bey Suriye, Lubnan, Kudus ve Filistin'i fethetti Ekim 1074'te Akka'yı, 10 Haziran 1076'da bolgenin merkezi Şam'ı Turk topraklarına kattı 1076'da Kahire'yı başarısız kuşatma girişiminde bulundu

Artuk Bey ise Ocak 1077'de Lahsa, Katif, Kuveyt ve Bahreyn'i aldı Haziran 1087'de Lubnan'da Sayda zaptedildi

10701072 arasında gecici olarak Selcukluların eline gecen Hicaz 1080'den sonra kalıcı olarak Turk topraklarına katıldı ve Kızıldeniz'e cıkıldı 1092'de Yemen, Aden ve Lahec'in fethiyle Hint Okyanusu'na ulaşıldı

Doğuda ise 1074'te Semerkant fethedilerek Batı Karahanlı Devleti, 1089'da Kaşgar fethedilerek Doğu Karahanlı Devleti Selcuklu tabiyetine alındı

Selcukluların saldırılarına maruz kalan Bizans İmparatorluğu ozellikle Komnenos Hanedanını hukum surduğu 10811185 yılları arasında Malazgirt Savaşı'nın yarattığı bozgun durumunu durdurmuş ve Komnenos Restorasyonu diye adlandırılan donemde Selcuklu yayılması engellenmiş ve geriletilmiştir Bunda Anadolu'da Haclı Seferlerinin yarattığı yeni guc dengesi ve ozellikle II Yannis Komnenos'nun başarılı diplomasisinin de buyuk payı vardır

Melikşah Buyuk Selcuklu Devletinin en parlak doneminin yaşandığı zamandır Bu onemli devlet adamının 37 yaşındayken 1092 yılında bir saray entrikası neticesinde oldurulmesi Ortadoğu tarihinin yazgısını değiştirebilecek nitelikte bir olaydır Nitekim dort yıl sonra Andolu ve Suriye uzerinden Kudus'e yonlenen I Haclı Seferi karşısında derli toplu bir guc bulamadığından başarıya ulaşmı ve iki yuzyıl surecek MuslumanHaclı mucadelesi başlamıştır

Gerileme ve Dağılma Donemi

Melikşah'tan sonra sırasıyla başa gecen I Mahmud (10921094), Berkyaruk (10941105), Muizzeddin Melikşah (11051105) ve Mehmed Tapar (11051118) donemlerinde Buyuk Selcuklu Devleti gucunu ve eyaletlerdeki merkezi denetimini giderek yitirdi 1118'de tahta cıkan Ahmed Sencerin ulke topraklarını yeniden birleştirme cabası da başarılı olduysa da devlet hicbir zaman Melikşah donemindeki sınırlarına ve otoritesine kavuşamadı 1128 yılında Doğudaki Doğu ve Batı Karahanlı Devletlerine boyun eğdiren Karahitaylar Selcuklu Devleti ile komşu oldu ve baskı yaratmaya başladı 1141 yılında Karahitay ve Selcuklu orduları arasındaki Katvan Savaşı'nda yenilgiye uğrayan Selcuklu Devleti hızlı bir dağılma surecine girdi Karahitayların devletin en verimli toprakları olan Maveraunnehir'i işgal etmeleri Selcuklu Devleti'nin ekonomisini ve ordusunu iyice sıkıntıya soktu Sultan Sencer, giderek artan ekonomik buhran nedeniyle ayaklanan gocebe Oğuzlara 1153'te tutsak duştu İki yıl sonra kacarak kurtulduysa da ulkede iktidarını yeniden sağlayamadan 1157de oldu Buyuk Selcuklu Devleti boylece sona erdi

Hanedan uyeleri yonettikleri bolgelerde bağımsız davranmaya başladılar Daha once bağımsızlıklarını ilan etmiş olan Selcuklu hanedanın kurduğu devletlerden yalnızca Anadolu Selcuklu Devleti, yuz yılı aşkın bir sure daha ayakta kalabildi Ayrıca devletin gerilemesinin sebepleri arasında Haclı seferleri, Fatimiler ile olan catışmalar, Hasan Sabbah'ın Batinilik propogandaları ve Oğuz boylarının ayaklanmaları sayılabilir Bunun sonucunda ise Abbasi padişahları Selcuklu egemenliğinden kurtulmak icin bir takım calışmalar yurutmuştur Bunlar Selcuklu Devleti'nin yıkılmasına neden olan etkenler ve nedenlerdir Ozet olarak Selcuklu Devletinin yıkılma nedenleri olarak aşağıdaki nedenler sayılabilir:

* Merkezi otoritenin zayıflaması
* Taht kavgaları
* Oğuz isyanları
* 1 haclı seferleri (1096)
* 2 haclı seferi (1147)
* 3haclı seferi (1189)
* 4haclı seferi (1204)
* Atabeylerin bağımsız hareket etmesi
* Abbasi halifeliğini korumak icin buyuk mucadelelere girmeleri
* Fatimiler ve Şiilerin yıpratmaları
* Şehzade ayaklanmaları
* Karahitayların istilası
* Batınilik hareketleri
* Ulke topraklarının hanedan uyelerinin ortak malı sayılması
* Kotu yonetim