'Çamurdaki araç gibiyiz, faiz düşse de ekonomide canlanma yok!'

Koç Üniversitesi -TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu (EAF) Yöneticisi, Yapı Kredi Ekonomik Araştırmalar Kürsüsü  Lideri ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, Türkiye iktisadının şu anda yaşadığı en değerli sorunun inanç olduğuna işaret ederek  düşük faizle de artık iktisadın canlanmadığı bir noktaya gelindiğini söyledi. Bundan sonraki süreçte faiz indirimlerinin yararından çok ziyanı olacağını anlatan Demiralp, “Yaptığın hayır ürküttüğün kurbağaya değmeli. Ürküttüğünüzle kalıyorsunuz” dedi. Hukuk ve niyet özgürlüğünün altının çizilerek bilhassa son periyotta hasar gören dış algının onarılması gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Selva Demiralp ile Türkiye iktisadının içinden geçtiği süreci konuştuk.

TEMEL SORUN İNANÇ

- Yeni YEP’te belirlenen gayelerine kadar gerçekçi? Büyüme, işsizlik, enflasyon gayelerini tutturmak mümkün olabilecek mi?



Enflasyonu yüzde 12’den yüzde 8.5’e çekecek ölçülü bir büyüme maksadı belirlerseniz bu maksat bütçe açığını mevcut düzeylerde tutarken cari açığı da 1.2 düzeylerinde denetim edebilir. Fakat bu gayeler büyüme gayesi ile örtüşmüyor. Bir heykel yaptığınızı düşünün. Beden, kollar, bacaklar birbiri ile uyumlu fakat baş ile gövdenin geri kalanı uyuşmuyor.  

Büyümede yüzde 5 üzere bir artış beklenirken enflasyonun 3.5 puan azalarak yüzde 8.5’e düşmesi epey sıkıntı.

Büyümede böylesine önemli bir momentum yakalanması genişlemeci maliye siyasetine değerli bir yük bindirir ki bu durumda bütçe açığının YEP’te söz edilen yüzde 2.9 düzeyinde kalması da tehlikeye düşer. Yüzde 5’lik bir büyüme artışı cari açığı da körükleyecek ve YEP’te öngörülen yüzde 1.2’lik düzeyin üzerine çıkaracak.

Türkiye iktisadının şu anda yaşadığı en kıymetli sorun inançtır. Ağustos 2018 sonrası TL’de yaşanan süratli kıymet kaybıyla dış borç yükü kıymetli halde artmış bir özel bölüm var. Bu şirketler mevcut borçlarını ödemeden üretim artışına gitmek istemiyorlar. Kur ise sakinleşmesine karşın Ağustos 2018 öncesindeki düzeylere dönmedi. Bankalar ise yeni kredi vermeden evvel bu şirketlere verdikleri kredilerin ödenmesini bekliyorlar. Sistemdeki bu tıkanıklık giderilmeden tekrar süratli büyüme patikasına oturmamız güç görünüyor.

Mevcut durumu tekerlekleri çamura batmış bir araca benzetebiliriz. Aracı tekrar seyir haline getirebilmeniz için evvel tekerlekleri çamurdan kurtarmanız lazım. Ancak 2019 için beklenen yüzde ‘0’ üzere bir büyümenin ardında da önemli bir maliye siyaseti dayanağı olduğunu düşünürsek aracı çamurdan çıkarma konusunda maliye siyasetinin da gücünü epey tükettiğini söyleyebiliriz. Bu nedenle  eski resesyonlarda gördüğümüz “V” tipi süratli bir toparlanma bence gerçekçi değil. Birikmiş kırılganlık ve tıkanıklıkların bu türlü süratli bir toparlanmaya imkan tanıması güç görünüyor. 

BÜYÜME VARSAYIMI ZORLAŞIYOR



- Bir akademisyen olarak Türkiye iktisadı ile ilgili öngörü yaparken en çok hangi alanlarda zorlanıyorsunuz?

Tarihî bir süreç içinde baktığımızda epeyce oynak bir büyüme siyaseti izlediğimizi görüyoruz. Büyümenin böylesine iniş çıkış izlemesi elbette ileriye yönelik hem büyüme hem de öbür makroekonomik değişkenlerin kestirimlerini zorlaştırıyor. Bu ise temel olarak para ve maliye siyasetlerinin aktif çalışmamasından, dış borca dayalı kırılgan bir büyüme yapımız olmasından ve sık değişen plan ve siyasetlerden kaynaklanıyor. 

- Krize giderken hangi yanılgılar yapıldı, iktisat idaresi neleri öngöremedi?

Bol likidite ortamında temin edilen ucuz döviz üretim kapasitesini artıracak yatırımlara kanalize olmaktan fazla inşaata dayalı büyümeyi teşvik edince maalesef elde edilen büyüme ivmesi uzun soluklu olmadı. Bu durum seçim öncesi devirde uygulanan popülist siyasetlerle birleşince maalesef talep süratle artarken beraberinde yüksek enflasyon ve kuru getirdi. Bu periyotta para siyaseti ile maliye siyaseti ortasındaki uyum eksikliği iki tarafın da uyguladığı siyasetlerden yeterli randıman almasına mahzur oldu.  

Enflasyon kıymetine büyüme patikasının seçilmesi kısa vadede cazip görülese de uzun vadede pişmanlık yaratır.

- Merkez Bankalarının siyasi otoriteden bağımsız hareket etmeleri mümkün mü?

Merkez Bankası bağımsızlığı bir Merkez bankasının başına nazaran hareket etmesi demek değildir. Hükümet ile ortak olarak belirlenen enflasyon amacının tutturulmasında Merkez Bankasının istediği aracı kullanması demektir.



Fed’in de bilhassa son devirde önemli halde siyasi baskılara maruz kaldığı doğrudur. Fakat yapmış olduğumuz araştırmalar Fed’in bu çeşit baskılara boyun eğmediğini gösteriyor. Aslında şayet piyasalar Fed’in Trump baskısı ile hareket ettiğine ikna olsalar ABD enflasyon beklentileri çabucak üst sıçrardı ki bu türlü bir durum yok. 

Bizde ise durum farklı. yaptığımız araştırmalar siyasi baskıların Merkez Bankası’nın (TCMB) kararları üzerinde tesiri olduğunu gösteriyor. Sistematik olarak ülkü para siyasetinden uzaklaşan bir Merkez Bankası ise enflasyon beklentilerini çıpalama yeteneğini kaybediyor. Sonuçta gayenin 2-3 katı üzerinde seyreden enflasyon beklentileri ile karşılaşıyorsunuz.

FED CAN SİMİDİ OLDU

- Türkiye’de ekonomik kriz güya yalnızca dövizin yükselip düşmesine endeksleniyor. Sizce Türkiye ekonomisindeki ana sıkıntılar neler?

Dış borcun ve dolarizasyonun yüksek olduğu ekonomilerde döviz kurundaki değişim üreticisinden küçük tasarruf sahiplerine kadar bütün vatandaşların hayatını direkt etkilediği için döviz kuru yakından takip ediliyor. Kur ekonomik riskleri en kısa yoldan gösteren bir barometre fonksiyonu görüyor. Lakin bu durum kurun sakin olması durumunda “her şey yolunda” formunda yorumlanırsa bir ekip kırılganlıkların gözardı edilmesine sebep olabilir.

2019’da kurun görece sakin bir seyir izlemesi ekonomik dengesizliklerin giderilmesinden kaynaklanmıyor maalesef. Bir taraftan ABD Merkez Bankası Fed’in faiz indirimlerinin can simidi üzere yetiştiğini görüyoruz. Büyümedeki yavaşlamayla azalan cari açık döviz muhtaçlığımızı azalttığı için kur sakin seyrediyor. Bu durum bize vakit kazandırıp eksikliklerimizi gidermek için fırsat sağladığı ölçüde olumludur. Lakin şayet bir rehavet yaratır ve mevcut yanılgı ve aksaklıkların devamı için cüret verirse o vakit olumsuzdur zira ileride daha derin kırılganlıklar yaratır.

FAİZ DÜŞSE DE CANLANMA YOK

- Türkiye iktisadı bu durumdayken Merkez Bankası’nın adımlarını ve faiz indirimlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?



Hükümet ekonomiyi canlandırmak için faiz indirimi istiyor. Zira, faiz düşerse borçlanma maliyeti düşer, beşerler daha çok kredi alır. Yaz başından beri 1000 baz puanlık bir faiz indirimi oldu. Bu düşüş kredi faizlerine yansıdı. Ancak özel bankaların kredi hacmi düşen kredi faizine karşın artmadı. Hasebiyle yalnızca düşük faizle iktisadın canlandırılamadığı bir noktaya geldik. Banka her ne kadar kredi faizini düşürse de, takipteki krediler artarken yeni krediyi vermeden evvel üç-dört kez düşünüyor. Zira sütten ağzı yanmış yoğurdu üfleyerek yiyor. Şirketler de daha mevcut borcunu ödeyemezken yeni borç almak işini büyütmek istemiyor. Dolayısı ile faiz indiriminin bu devirde kredileri canlandırma konusunda bir tesiri olmuyor. Fakat ziyanı oluyor mu, evet. Zira Merkez Bankası’nın güvenilirliğine, kredibilitesine ziyan veriyor. Merkez Bankası olarak enflasyonu düşürmekle sorumlusunuz. Bunun için evvel insanları koyduğunuz amaca inandırmanız lazım. Lakin bir çalışanla patron maaş pazarlığı yaparken ya da mesken sahibi ile kiracı kira kontratına oturduğu vakit Merkez’in enflasyon gayesini ciddiye almıyor, gerçekleşen enflasyona nazaran fiyat belirliyor. O vakit da gayeye bir türlü inmeyen yapışkan bir enflasyon sorunu ile boğuşup duruyorsunuz.

Evvel TCMB’ye güvenilmesi lazım. Faiz indirimlerinin yararından çok ziyanı var. Yaptığın hayır ürküttüğün kurbağaya değmeli. Ürküttüğünüzle kalıyorsunuz. Faiz indirimine devam edilirse hem kredibilite ziyan görüyor hem dolarizasyonu artıyor.

BORÇ SORUNU ÇÖZÜLMELİ

- Türkiye iktisadı açısında şu anda en büyük riskler olarak neleri görüyorsunuz?



En kıymetli risklerden bir tanesi şu anda bize dayanak veren küresel kuralların aksine dönmesi olur. Fed ABD iktisadının bir resesyonda olduğuna kanaat getirerek “agresif güvercin” bir genişlemeye giderse o vakit TL önemli kırılganlıklar yaşayabilir. İçeride ise özel bölüm borç probleminin temizlenmesi konusunda yaşanan gecikmeler ekonomik tıkanıklığı devam ettirerek sistemdeki kırılganlıkları artıracak bir risk olarak karşımıza çıkıyor. 

DIŞ ALGI ONARILMALI

- Krizden çıkış ve sağlıklı, istihdam yaratan büyüme olabilmesi için hangi adımlar atılmalı?

Bu bahiste 2001 sonrasındaki deneyimimizi örnek almak yerinde olacaktır. Aslında hayli standart bir reçete kelam konusu. Sıkı para siyasetinin bağımsız bir Merkez Bankası tarafından sabırlı bir formda uygulanması, bunun sıkı maliye siyaseti ile desteklenmesi. Kurumsal bağımsızlığın vurgulanması, özgür piyasa şartlarından taviz verilmeden rekabetçiliğin teşvik edilmesi. Üretkenliğin güçlü olduğu bölümlerin desteklenmesi yolu ile ithal bağımlılığının kademeli olarak azaltılması. Hukuk ve niyet özgürlüğünün altının çizilerek bilhassa son periyotta hasar gören dış algının onarılması. Bu halde son yıllarda hızlanan beyin göçünün bilakis dönmesi. Yaratıcı fikir ve eğitimin desteklenmesi ve ileriye yönelik yüksek katma bedelli üretimin temellerinin atılması. Batı ve bilhassa AB ile bağlantıların yenide dost bir tabana oturması.

Şehriban Kıraç/Cumhuriyet