Çanakkale Savaşında Anzakların Rolü

Çanakkale Savaşında Anzakların Rolü nedir,
Çanakkale Savaşı ve Anzaklar,




Çanakkale Savaşında Anzakların Rolü;

Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Kabatepe ve Arıburnu batısında, sahilde Sazlıbeyt Çay civarında karaya çıkacak ve yarımadanın yüksek omurgasını ele geçirecekti Böylece Türklerin Kilitbahir Yaylası yönündeki ricat yolları kesilecekti ANZAK Birliklerinin karaya çıkışı alt sağlam bir temele dayanıyor ve ümit ederim oysa plana yerinde bir şekilde hareket etsinler Kurmay Karargâhım hangi mevkilerin elde tutulacağını harita üstünde işaret etti
Suvla'daki balıkçı damlarından başlayarak kuzeye ve ovaya uzanan tepe üzerinden, Kabatepe'nin biraz ötesinde, düşmanı takiben bu alan temizlenecekti General Birdvvood bu hatta değin olan yerleri ele geçirir ve orada tutunabilirse, oradan Kocadere yönünde Türkleri püskürtür ve yarımadanın güneyi düşmandan kurtulmuş olur Hele, Çanakkale Boğazı'ndan ilerleyecek donanma gemileri desteğindeki taşıt gemileri birlikleri Bolayır Bölgesi yakınlarında karaya çıkartırsa, harekâtımız Türkler üstünde öldürücü bir etki yapacaktır

24 Nisan 1915'te Mondros üssünden hareket eden ANZAK Kolordusu ile yüklü konvoy ve 2'nci Filo 25 Nisan sabahı saat 130'da sonuç yerine geldiler Saat 3'te birincil saldırı grubunu oluşturan 1500 şahsiyet ANZAK Birliği Kocatepe istikametine yöneldi Ama bir saat sonra ANZAK'lar kıyı akıntıları sebebiyle Kabatepe kumsalı yerine Arıburnu kıyılarına indiBu sırada Arıburnu ve Kabatepe sahilinde 27'nci Alayın 2'nci Tümeni bulunmaktaydı ANZAK'lar tümdengelim yaptığında Arıburnu kıyılarını bu birliğin 4'üncü Bölüğü tutuyordu ANZAK Kolordusunun 1 'inci Avustralya Tümeni 5 adet İngiliz harp gemisinin şiddetli alev desteği ile Conkbayırı'nda ilerlemeye başladıklarında 27'nci Alay geri çekilmek zorunda kaldı Düşmanın Conkbayırı'nı ele geçirmesi çağrıda bulunmak Boğaz'ın en hâkim tepesini ele geçirmesi seslenmek olacağından çok güvenli olmayan bir şart ortaya çıktı Bunun üzerine Conkbayırı'nın önemini evvelden kavrayan Yarbay Mustafa Kemal ordu komutanından izin almaksızın Maydos'ta bekletilen 57'nci Alay ile bir dağ bataryasında oluşturduğu müfrezeyi Conkbayırı'na sevk etti Mustafa Kemal Conkbayırı'na ulaştığı vakit 27'nci Alayın geri çekildiğini fark etti Bana Kalırsa bu askerlerin önüne geçerek Niçin kaçıyorsunuz?dedi Efendim, düşmandediler Nerede?dedi İşte!diye 261 rakımlı tepeyi gösterdiler Filhakika düşmanın bir avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış ve serbestçe ilerliyordu O vakit bu kaçan askerlere bağırarak Düşmandan kaçılmazdedi Cephanemiz kalmadıdediler Cephaneniz yahut süngünüz vardedi ve bağırarak süngü taktırdı ve yere yatırdı Bu sırada düşman da yere yattı Arkasında Yarbay Mustafa Kemal 27'nci Alayın güneyden ve 57'nci Alayından düşmana kuzeyden taarruz etmesini emretti

Bu başarılı taarruz sonucu ANZAK Kolordusu kumsala döküldü Bütün bu sırada General Hamilton, karargâh gemisinde komutanlarla bir görüşme yaparak şart değerlendirmesinde bulundu Bu güvenli olmayan koşul karşı ANZAK Kolordusu Komutanı General Birdvvood, General Hamilton'a bir teklifte bulunarak Türkler karşısında dağılan birliklerin gemilere alınmasını istedi Oysa, ordu komutanı General Hamilton bu işlemin çok zorlama olacağından endişelenerek teklifi reddetti ve şu garip cümleleri kullandı: İşin müşkül tarafını anlattınız Artık size kalan iş, güvenliğimizi en ince ayrıntısına kadar sağlaymcaya dek siper kazmak, siper kazmak, siper kazmaktırdedi General Hamilton'u bu duruma düşüren kuşkusuz Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19'uncu Tümen idi Bu taarruz 27'nci ve 57'nci Alaylara da büyük kayıplar verdirdi



27 Nisan Muharebesi
Yukarıda belirtilen 25 Nisan çıkarmasından sonradan İngilizler ve ANZAK'lar yeni bir taarruza kalkışmadan denize dökülmesi gerekiyordu İşte böylece 27 Nisanda 19'uncu Tümen cephesinde yeni bir taarruza karar verildi 19'uncu Tümen 64'üncü ve 33'üncü Alaylarla güçlendirildi Plana göre; Yükseksırt Merkeztepe Kırmızısırt çizgisinde sayıca üstün ANZAK Kolordusuna ağır bir darbe indirilecekti 27 Nisanda başlayan taarruzda ANZAK Kolordusu Kırmızısırt Kanlısırt çizgisine çekilerek burasını mevzi kabul etti Bundan Böyle bundan sonradan mevzi muharebeleri başladı

1 Mayıs Taarruzu
Bir Takım eserlerde 3'üncü Arıburnu Muharebesiolarak geçen bu harekâtta, 5'inci Tümen de 19'uncu Tümen Komutanlığı emrine verilerek rakam 19400'e çıkarıldı Buna karşın İngiliz kuvvetlerine 1 Tugay daha eklenerek ANZAK Kolordusu sayısı 25000'i buldu Bu taarruzun amacı; BombasırtMerkeztepe çizgisi alınarak Haintepe eksenine içten geliştirilecek ve bu nedenle ANZAK Kolordusu çıkış uygun sıkıştırılarak denize dökülecekti Taarruz sabahı Türk topçusunun ateşiyle başladı ve geceye dek sürdü Fakat ANZAK'lar tekrar tekrar aldığı takviye güçle Türk hücumuna başarıyla direndi O gün akşamı Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal arkadaşlarına şu bildiriyi yayımladı: Benimle burada muharebe eden bütün askerler elbette bilmelidir ancak bize bahşedilen iffet görevini gerçekleştirmek için bir adım geriye gitmek yoktur
Bütün arkadaşlarımın hafıza birliğinde olduğuna ve düşmanı denize dökmedikçe takâtsizlik belirtisi göstermeyeceklerinden şüphem yoktur



İngilizlerin ve dolayısıyla ANZAK'ların Arıburnu çıkarması yaptığı 25 Nisandan 5 Mayısa kadar buradaki bütün birlikler 19'uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal'e bağlıydı Ancak bu durum Mustafa Kemal üzerinde ağır bir önem oluşturuyordu bu nedenle 5 Mayıs 1915'te 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa Arıburnu Bölgesi'nde yeni bir düzenlemeye gitti Buna göre bölgede şöyle bir tablo oluştu:
1 Anadolu Grubu,
2 Güney Grubu (Alçıtepe Güneyi),
3 Kuzey Grubu (Arıburnu Anafartalar),
4 Saros Grubu
Burada Kuzey Grup Komutanlığına yani ANZAK'lara karşısında savaşacak Türk Birliğinin başına Esat Paşa atandı Yarbay Mustafa Kemal'in ise Arıburnu Kuvvetleri Komutanlığı sona ererek 19'uncu Tümen Komutanlığı görevi devam edecekti Bu değişiklikten sonra 5'inci Ordu Komutanı Liman Paşa, Kuzey Grup Komutanı Esat Paşa'ya elindeki tüm kuvvetlerle 19 Mayısta taarruza geçerek ANZAK'ları denize dökmesi için emir verdi bu vesileyle Türklerin ani bir saldırı yapabileceğini varsayım etmeyen İngilizler ANZAK Birliklerinin bir kısmını Alçıtepe'ye kaydırmıştı Bu Nedenle bölgedeki askerî denge sağlanmıştı Bu taarruz daha esaslı bir hazırlık yapılmadığı, birliklerin gece mevzi değiştirmesi sırasında karışması ve hücumların derinlemesi yerine sıkışık hâlde yapılması sebebiyle başarısızlıkla sonuçlandı22
General Hamilton İkinci Kirte Muharebesi'nde gösterdiği başarısızlığın moral çöküntüsü içine girdi Ancak gerek Lord Kitchener'in 19 Mayısta Türklerin Arıburnu'nda uğradığı ağır zayiat nedeniyle çektiği teşvik edici telgraf ve gerekse iki generalin önerileri üzerine onun Seddülbahir Bölgesi'nde 4 Haziranda yeni bir taarruz yapma kararına niçin oldu Buna bununla beraber Üçüncü Kirte Muharebesi de denir Bu muharebe planı çerçevesinde Arıburnu'nda ANZAK'lar bir misafir etme taarruzu yaparak dikkatleri buraya çekecek ve buradaki Türk birliklerini kendine bağlayacaktı 4 Haziranda başlayan Üçüncü Kirte Muharebesi'nde İngilizler ağır kayıplar verdi ve elindeki tecrübeli kuvvetin büyük bir kısmını kaybetti



Ağustos ayına gelindiğinde Seferî Kuvvetler Başkomutanı General Hamilton Çanakkale'de Türklere aleyhinde belli bir sonuç edinmek için yeni bir taarruz planı hazırladı Hamilton bu plan için önce İngiliz Hükümetinden 50000 ilave zorlama istedi Bu Nedenle bu ek şiddetle birlikte Hamilton'un asker sayısı 250000'e ulaştı Hamilton'un planı; Arıburnu Cephesi'nin kuzeyine sonuç yaparak Kocaçimen ve Conkbayırı Tepesi'ni ele geçirmekti Hamilton'un bu planı doğruydu Çünkü Anafartalar sahilindeki Türk birliğine Vilmer adlı bir yarbay komuta etmekteydi ve dört taburdan ibaretti Ayrıca Arıburnu Cephesi'ndeki bir kısım Türk birlikleri de geri çekilmişti Hamilton'un bu planı uyarınca 2'nci Avustralya ve Yeni Zelanda Tümeni ve Kolorduyu destek eden diğer kuvvetler Conkbayırı'nın sıklet merkezine saldırdı Bu taarruz sırasında 1 'inci Avustralya Tümeni Türk Kuzey Birlikleri'nin güney kısmından kuzeye şiddet yardımını önlemek ve kuzey kanadındaki birlikleri güney kanada sürüklemek nedeniyle Kanlısırt'a 6 Ağustos 1915'te bir taarruz yaptı ve bölgeyi ele geçirdi İki gün süren kanlı muharebelerden daha sonra Türkler bölgeyi her yerde geri aldı



İngilizler 67 Ağustos gecesi Türk mevzisinin kuzey kanadında meydana gelen gedikten geçerek bir kol sağdan Conkbayırı'na öteki kol da soldan Kocaçimen istikametine ilerledi Kanadı korumakla görevli iki Türk taburu doruğa içten çekilmiş olduğundan Conkbayırı'na ilerleyen İngiliz ANZAK'ların önü açıktı Düşman büyük bir fırsat yakalamıştı Ancak İngiliz ANZAK ordusunun sevk ve idaresindeki hatalar bu fırsatı değerlendirmeyi engelledi Kocaçimen istikametinde ilerleyen sol kol ise fundalık ve sarp arazide gerilla savaşı ile Türk birlikleri tarafından durduruldu

Anafartalar kıyısına meydana çıkan İngiliz ve ANZAK Kolordusu Mestantepe'den ileri geçemedi Bunun böyle olmasının nedenleri; İngiliz ANZAK Birliklerinin çok yavaş hareket etmesi ve bölgede bulunan Binbaşı Vilmer komutasındaki Türk birliğinin bölgeyi kahramanca savunmasıydı Bu durum karşı Gelibolu'dan Anafartalar'a sevk edilen Türk birliğinin başına Kurmay Albay Fevzi ANLAYIŞLI OLMAK getirildi Albay Fevzi Anafartalar Bölgesi'ne gitmeden önce 5'inci Ordu Karargâhı'na uğrayarak Liman Paşa'dan gerekli emri almıştı Albay Fevzi Anafartalar'a vardığında düşmanın ağır hareket ettiğini görerek gece taarruzu yerine taarruzu bir gün sonraya yani 9 Ağustos'a erteledi Bu sahiden bitkin Türk Birlikleri için yerinde bir karardı Ama Liman Paşa bu karara fazla kızarak Albay Fevzi'yi görevden alarak yerine Anafartalar Grup Komutanı olarak Mustafa Kemal'i atadı Liman Paşa bu kararıyla yalnız Anafartalar Savaşı'nı kazanacak komutanı seçmedi; aynı zamanda Türk milletinin kaderini yönlendirecek bir komutanı dünya kamuoyu önüne çıkarıyordu



Anafartalar Grubu komutanlığına getirilen Mustafa Kemal 9 Ağustosta Çamlı Tekke'deki karargâha geldi ve süre kaybetmeden Albay Fevzi Bey'in kararlarının tıpkı tatbikini istedi 9 Ağustosta durum çok kritikti Conkbayırı'na meydana çıkan İngiliz ANZAK Birlikleri tepenin bir kısmını ele geçirmişti Anafartalar'da ise 9'uncu İngiliz ANZAK Kolordusu 1 tümeniyle Kireçtepe ve Ufak Anafartalar istikametinde ileri harekâta geçmişti Bu durumda Türk birliklerinin taarruz planı şöyle idi: Kuzeyde Kireçtepe'ye taarruz eden İngiliz ANZAK'lar 12'nci Türk Tümeninin bir alayı ile tutulacak ve Mestantepe'deki Binbaşı Vilmer komutasındaki müfreze de karşı hücum yapacaktı Bu plan dâhilinde 9 Ağustos günü yapılan şiddetli taarruz sonucu Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal'in askerî dehası sonucu 20000 kişiye aleyhinde 50000 karakter İngiliz ANZAK Kolordusu geri püskürtüldü ve Anafartalar Ovası dışına çıkamadı


910 Ağustos Muharebelerinden daha sonra General Hamilton ağır ağır ümidini kaybetmeye başlamıştı İngiliz Harbiye Nazırı'ndan 10000 kişilik bir ek şiddet daha istedi Hamilton Conkbayır ve Anafartalar'da 6 tümen kullanmıştı Acilen buna ilaveten Mısır'dan 6 tümen daha getirtip baştan şansını denemeye karar verdi Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in emrinde ise düşük sayılı 5 tümen vardı Bu Nedenle zor dengesi ikiye bir oldu İngilizler bu yeni taarruzu 21 Ağustosta başlattı Taarruzun tartı merkezi Anafartalar idi İngilizlerin planına kadar; ANZAK Kolordusu da Damakçıl Bayırı'ndaki 9 taburluk bir kuvvetle Kayacıkağılı Susakkuyu çizgisine taarruz edecekti Bu taarruzda İngilizler bazı Türk mevzilerine girmeyi başardıysa da gece yarısına kadar aralıksız taarruzlar sonucu 12'nci Tümen düşmanı mevzilerden atmayı başardı 7'nci Tümenin sağına taarruz eden ANZAK'lar ise Kayacıkağılı'nda bir taburumuzun mevzisine girdi Yapılan karşı taarruzlara rağmen ANZAK'lar buradan atılamadı 21 Ağustos taarruzunda düşmanın elde ettiği tek başarı bu oldu

Başkomutan General Hamilton'un Anafartalar Muharebesi'nde ilk gaye olarak varmak istediği Kocaçimen Tekketepe hattı yalnız gerçekleştirmek istediği kuşatma manevrasının dayanak noktası yok bununla beraber karaya meydana çıkan İngiliz askerlerinin güvenliği açısından da önemliydi Bu hattın Türklerin elinden alınamaması Hamilton'un planının iflası çağrıda bulunmak oluyordu Burada bir noktayı daha atlamamak gerekli O da Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal'in önsezisi ve askerî dehasını bir defa daha burada göstermesidir



Çanakkale Cephesi'ni Boşaltma Harekâtı
Çanakkale Cephesi'nin boşaltılması birçok komutana kadar en düşük çıkarma değin kayıplara niçin olabilecek bir hareket olarak görülüyordu Öncelikle Çanakkale Cephesi'nin boşaltılmasına niçin olan olayları irdeleyecek olursak; İngilizler Ağustos 1915'e değin giriştikleri birçok taarruzda amaçlarına ulaşamadı Son Anafartalar yenilgisinden sonradan General Hamilton İngiltere'den ek kuvvetler kendi isteğiyle bunlarla başarıya ulaşabileceğini bahis etti Ancak Lord Kitchener Fransa'da Almanya'ya aleyhinde büyük bir taarruz hazırlığı yapıldığını belirterek Hamilton'un bu isteğini geri çevirdi bu arada Bulgaristan Almanya'nın yanında savaşa girerek Almanya'ya tabanca ve donanım yardımı için İstanbul yolunu açtı Bu şart karşı Yunanistan ve Sırbistan da İngiltere ve Fransa'nın yanına savaşa girdi Ama bu devletler Almanya ve Bulgaristan tehlikesine aleyhinde müttefiklerinden destek istedi Bu isteğe İngiltere ve Fransa'nın evet demesi üstüne Selanik Cephesi'nin açılması gündeme geldi

11 Ekim 1915'te Lord Kitchener General Hamilton'a Bir tahliye yapılırsa ne dek zayiat olabileceğini sordu? Hamilton verdiği cevapta; tahliyeye karşı olduğunu belirtti Bunun üzerine Hamilton görevden alınarak yerine General Sir Charles Monro Çanakkale ve Selanik Kuvvetleri genel komutanı olarak atandı General Birdvvood da yalnızca Çanakkale Kuvvetleri komutanı oldu 4 Kasım 1915'te Lord Kitchener General Birdvvood'a bir telgraf çekerek Çanakkale Cephesi'nin çok kuytu ve sükûnet içinde boşaltılması için bir plan hazırlamasını istedi Bunun üstüne General Birdvvood Türklere cephenin boşaltıldığının hissettirilmemesi için yalnızca Arıburnu ve Anafartalar'ın boşaltılması için üç evreli bir plan hazırladı
Buna kadar;
1 Birincil evrede: ihtiyatların, hayvanların ve arabaların tahliyesi,
2 İkinci evrede: insan, hayvan ve topların tahliyesi,
3 Üçüncü evrede: geride kalan artçı birlikleriyle hayvanların, topların, donatımın ve sağlık teşkilatının tahliyesi

Bu plan fazla gizli bir şekilde ve Türk tarafına sezdirilmedin uygulandı Planın birinci evresi 10 Aralık 1915'te sona erdi İkinci evresi de 18 Aralık 1915'te bitti 18 Aralık 1915 akşamı başlayan üçüncü evresinde ise 11000 kişi ve topların yarısı İmroz Adası'na gönderildi Bu Nedenle 21 Aralık 1915'e dek Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nin tahliyesi başarıyla tamamlandı İngilizler boşaltma emri aldıkları 8 Aralıktan 21 Aralığa kadar Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nden toplam 88048 er ve subay, 186 top, 1697 atlı araba, 21 motorlu vasıta, 4695 at ve katırı gemiye yükleyerek İmroz Adası'na götürdülerBu boşaltma işlemi içinde ANZAK askerleri de yer aldı Çünkü onlar Arıburnu ve Anafartalar Bölgesi'nde bulunuyordu Çanakkale'den çekilen ANZAK askerleri tekrar Mısır'a döndü bu arada Avustralya ve Yeni Zelanda'dan getirilen ek kuvvetlerle iki kolordu hâline getirilen ANZAK'ların bir kolordusu Türklere aleyhinde savaşmak için Ortadoğu'ya diğer kolordu da Fransa Cephesi'ne gönderildi

Sonuç

İngiliz Savaş Bakanlığının uygun görmesiyle VVlliam Riddle Birdvvood'un komutasında bir kolordu hâline getirilerek iki ülkenin isminin baş harflerine atfen ANZAK ismini aldılar ANZAK'lar Kanal Cephesi'nde Türklere karşı kolay bir zafer kazandıktan sonradan Çanakkale Cephesi'nin açılması üzerine burada savaştırılmak üzere Mısır'dan Limni Adası'na sevk edildi

25 Nisan 1915'te Arıburnu'nda ilk çıkarmayı yapan birlikler ANZAK'lar oldu
Burada onların görevi keza Gelibolu Yarımadası'nın tam ortasından kuzey güney istikametinde bir antre açarak Çanakkale Boğazı'na varmak ayrıca de yarımadanın güney ucundaki Türk askerine İstanbul Saros Körfezi istikametinden yardım gelmesini önlemekti böylece ANZAK'lar Çanakkale Cephesi'nde İngilizler göre en kritik bölgede görevlendirilmiş ve sonuçta da çok kayıp vermiştir
ANZAK'lar Çanakkale Cephesi'nde kendilerini bir sömürge askeri olarak yok millî bir Avustralyalı ve Yeni Zelandalı ruhu ile savaşarak ülkelerine döndüklerinde bu millî şuurun hızla gelişmesine niçin olmuştur
aynı zamanda Çanakkale Savaşları Mustafa Kemal'in tarih sahnesine çıkıp kendini geleceğin komutanı ve lideri olarak ispatladığı yerdir Çanakkale Cephesi'nde Mustafa Kemal ANZAK'lara karşı Arıburnu ve Anafartalar'da savaşarak savaşın en kritik noktasında kritik kararlar vererek bir milletin alın yazısıyla rol oynayan komutan olarak tarihe geçmiştir

Öteki yandan Çanakkale Savaşları tarihte hiç birbirini tanımayan iki ulusun yani Türklerle Avustralyalı ve Yeni Zelandalıların gelecekte ulus ve devlet olarak dostluk köprüsünü kurduğu bir savaş olarak tarihteki yerini almıştır *