Canlıların beslenme ve barınma ozellikleri nasıldır?

Canlıların Beslenme ve Barınma İhtiyacları
Ekolojik Sistemde Besin Zinciri
Besin Zinciri Grafiği

Ekolojik dengeye bağlı olarak canlılar başka bir canlıyı besin olarak kullanırken kendileride bir başka canlı icin besin kaynağıdır Canlıların birbirlerini tuketmeleri belli bir sıralamaya goredir ve buna besin zinciri denir Zincirin her halkası ayrı bir tur tarafından oluşturulur Ancak hicbir zaman doğada tek sıralı zincire rastlanmaz Bir canlı besin olarak birden fazla turu besin olarak kullanırken kendiside birden cok turun besini olur Bu durum zincirlerin birbirine karışıp beslenme ağları oluşturmasına neden olur

· Besin zincirleri ile canlılar arasında organik madde ve enerji akışı gercekleşir
· Zincir ne kadar kısa ise madde ve enerji o kadar ekonomik kullanılır
· İlk halkada ototroflar bulunur
· Son halkada 3tuketiciler (Yırtıcılar) bulunur
· Zincirdeki canlılar fonksiyonlarına gore uc tiptir

imagescanlilarinbeslenmevebarinmaozelliklerinasildir5afb4820ecfaa

1) Ureticiler
2) Tuketiciler: a) Birincil tuketiciler (Herbivorlar)
b) İkincil tuketiciler (Karnivorlar)
c) Ucuncul tuketiciler (Karnivorlar)
3) Ayrıştırıcılar

· Ayrıştırıcılar zincire her halkadan katılabilir
· Her halkada onceki halkadan alınan organik madde ve enerjinin %90 ı canlının yaşamsal olaylarında tuketilirken , canlı vucudunda saklı tutulan % 10 u besini olduğu sonraki halkaya gecer Bu duruma % 10 yasası denir

Ekosistem Besin Zincirleri

Ekosistem,belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız cevrelerinin karşılıklı ilişkileri ile meydana gelen ve sureklilik arz eden ekolojik sistemlere ekosistem denir Eğer soz konusu ekosistem bir tarım alanı icinde gelişiyorsa buna agroekosistemadı verilir Organizmalarla cansız cevre elementleri birbiriyle sıkı sıkıya bağlıdır Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak bicimde birbirlerine etki yapan organizmalarla, cansız maddelerin bulunduğu herhangi bir doğa parcası bir ekosistemdir

Ekosistem yaklaşımı, bireysel organizmalar ya da topluluklardan cok tum alanın işlevlerinin nasıl olduğuyla ilgilenir Bir alandaki organizmalar ve cansız cevreleriyle olan ilişkilerine bakar Bir ekosistem, temel olarak abiyotik maddeler, ureticiler, tuketiciler ve ayrıştırıcılardan oluşur Ekosistemlerde yaşam, enerji akışı ve besin donguleriyle surer Acık bir sistem olan ekosistemde, enerji ve besin girişcıkışı sureklidir(Sistem Teorileri ve Sibernetik duşuncesi de ekosistemden doğar)

Bir ekosistemin dort temel bileşeni vardır Ureticiler ototroflar, tuketiciler (hetotroflar), ayrıştırıcılar (saprofitler) ve doğal cevre İlk uc bileşen, dorduncu bileşenin oluşturduğu cansız doğa icinde varlıklarını surduren canlı yaşamı kapsar Cansız doğal cevre ile bu cevre icinde yaşamlarını surduren canlılar arasındaki ilişkileri ve etkileşimleri inceleyen bilim dalına ekoloji adı verilir

Ekosistemde enerji cevrimi

Ekosistemde enerji cevrimi, ototrof organizmaların katabolizma faaliyetleriyle başlar Fotosentetik organizmalar, guneş enerjisini sentezledikleri organik bileşiklerin bağlarında depolarken, kemosentetik organizmalarda enerji kaynağı bazı inorganik bileşiklerin oksitlenmesinden sağlanır Heterotrof organizmalar ise diğer organizmaların bunyesindeki enerjiyi kullanırlar

Ekosistem

Canlı varlıklar, canlı ve cansız cevreleriyle ceşitli karmaşık ilişkiler kurarak yaşamlarını surdururler ve boylece ekolojik sistemleri oluştururlar Ekosistem olarak isimlendirilen bu karmaşık sistem “Belli bir bolgede yaşayan ve birbirleriyle devamlı etkileşim icinde olan canlılar ile bunların cansız cevrelerinin oluşturduğu bir butun şeklinde tanımlanır Ekosistem Kommunite (canlılar) + Cansız Cevre Buyukluğu cok değişik olan tum ekosistemlerin oğeleri ve işlevleri aynıdır, yani her ekosistem uretici tuketici ve ayrıştırıcılar şeklinde canlılarla, inorganik ve organik maddeler, fiziksel koşullar gibi cansız oğelerlerden oluşmuştur

Canlı oğelerin başında ureticiler yani yeşil bitkiler gelir Tuketicilere ise hayvanlar dahildir Bunlar da 1 derecede tuketiciler (otoburlar) ve 2 derecede tuketiciler (etoburlar) iki gruba ayrılır Canlı oğelerin son basamağı ayrıtımcılarıdan (bakteri ve mantarlar) oluşmuştur Bunlar olu canlı parcalarını ayrıştırarak hayatlarını surdururler ve bu maddeleri canlıların yeniden kullanabileceği bir şekle sokarlar
Ekosistemdeki madde ve enerji nakli organizmalar arasında gorulen besin zinciri yoluyla olur Besin zinciri ekosistemdeki canlılardan birinin diğerini besin olarak alması sonucu oluşan bir zincirleme olaydır Bazı canlılar doğal enerjiden faydalanarak urettikleri maddeleri besin zinciri yoluyla diğer canlılara vermek suretiyle enerji akışını sağlarlar Enerji akışı iki aşamada gercekleşir Birinci aşamada yeşil bitkiler guneş enerjisini fotosentez yoluyla kimyasal enerjiye cevirerek besinsel urunlerde depolar, ikinci aşamada ise hayvanlar bu bitkileri ve birbirlerini yiyerek gerekli enerjiyi sağlarlar, Yani otoburlar, yeşil bitkileri yiyerek organik maddeyi alır ve birkısmını enerji şeklinde kullanır, bir kısmını depolar Karnivorlar (etciller) ise otoburları ve birbirlerini yiyerek bu depolanmış organik maddeyi enerji uretimi, buyume, gelişme ve uretimi icin kullanır Besin zincirinin son halkasını ayrıştırıcılar (parcalıyıcılar) oluşturur Bunlar canlı artıkların (ceset, dışkı vb) ayrıştırarak organik maddeleri, minaralleri tekrar toprağa iade eder Bu minerallerde yeşil bitkiler tarafından kullanılır Boylece tabiattaki madde dongusu devam eder

Besin zincirine ornekler:
1 Ot, fare, tilki, dağ aslanı (uc uyeli bir zincir)
2 Ot, cekirge, kurbağa, yılan, atmaca (dort uyeli bir zincir)
3 Yonca, dana, insan, (uc uyeli bir zincir)

İnsan genellikle besin zincirinin son halkasıdır Tabiatta bircok kucuk besin zinciri birbiri icine gecmiş durumdadır İc ice gecmiş besin zincirlerinin tumune besin ağı denir Besin zinciri veya besin ağını oluşturan canlılar arasında bir denge vardır Herhangi bir basamaktaki bir değişim hayvan populaşyonları arasındaki dengeyi bozar ve herhangi bir basamaktaki değişimi onun uzerindeki veya onunla beslenen basamağı etkiler, değişimlere hatta aclıktan olume sebep olur Orneğin; fareler ortadan kalktığında bunla beslenen yılan, tilki cakal, yırtıcı kuşlar, baykuş gibi hayvanlar aclıktan olur Veya tersi bir durumda, ortamdaki yılın, tilki, cakal yırtıcı kuşlar, başkuş gibi hayvanlar ortamdan kaldırılırsa koyler ve kentler fare istilasına uğrar (Uc sene onceki Samsun ve Muğladaki sıcan istilası gibi) Fare ve sıcanların coğalmasıyla tarladaki sebzeye, meyveye verilen zarar arttığı gibi, veba, kuduz, tularemi, beyin zarı iltihaplanması, kolera, kanamalı sarılık gibi bircok hastalıkların yayılmasına sebep olur

Kısacası zincirin bozulması, turlerden birinin azalmasına diğerinin coğalmasına sebep olur Bu dengenin bozulması ise besin ağının son halkası olan insanı her yonden etkiler ve insan soyunun geleceğini tehdit ederek, sonunda insan soyu da ortadan kalkabilir

Biyolojik Cevre

Ekosferde yaşayan canlı turlerinin işlevlerine gore ureticiler, tuketiciler ve ayrıştırıcılar olmak uzere 3 gruba ayrıldığını belirtmiştik Biyolojik cevremizle ilgili bazı terimlerin anlamlarından bahsedelim
Populasyon : Populasyon, belli bir bolgede yaşayan, aynı turden bireylerin oluşturduğu topluluktur
Komunite : Ekosistemlerdeki yaşama birliğidir Orneğin; bir adada yaşayan butun bitki ve hayvan turleri o bolgede komunite oluşturur
Habitat : Belli bir turun yaşadığı bolgedir
Ekolojik Niş : Organizmanın uyum gosterdiği cansız ve biyolojik koşulların butunudur
Ekosfer : Canlı ve cansız oğelerden oluşur Canlı oğeler; kendi aralarında ureticiler, tuketiciler ve ayrıştırıcılar olarak cansız oğeler ise; inorganik ve organik maddeler, fiziksel koşullar olarak ayrılır

Ekosistemde Besin Ve Enerji İlişkileri

Ekosistemdeki enerjinin birincil kaynağı guneştir Bitkiler tarafından uretilen enerji once otoburlara oradan da etoburlara gecer (Bkz Enerji Akışı)
Doğada varolan enerji, beslenme ilişkileri ve diğer ekolojik ilişkilerle, bicim ve yer değiştirerek surekli yenilenir, asla kaybolmaz

Doğa Gecimin Potansiyeli (Kapasitesi)

Beslenme İlişkileri
Organizmaların beslenme ilişkileri her zaman bir organizmanın diğerini besin kaynağı olarak kullanması biciminde gorulmez Değişik turden canlılar, herhangi bir besin kaynağını elde etmek icin yarışabilirler Bu olaya, “ekolojik rekabet denir Otobur hayvanların belli bir bolgedeki ot varlığı icin rekabet etmesi ornek verilebilir
Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerinin her zaman duşmanca olduğu duşunulmemelidir Bazen iki ayrı tur biraraya gelerek ortaklık kurabilir Ekoloji biliminde bu olaya “simbiyoz yaşam denir Bunun ilginc orneği, kaya ve taşların uzerinde yaşayan likenler verilebilir (Mantar ve alg ortaklığı)
Beslenme ilişkileri, aynı tur canlılar arasında da gorulur Bu ilişki, bir arada beslenme, besin yerini birbirlerine bildirme ya da tersi olarak besin ici birbirleriyle savaşma şeklinde kendini gosterir

Enerji Akışı

Her ekosistemde temel ureticiler, guneş enerjisini fotosentez yoluyla kimyasal enerjiye donuştururler Bitki dokularında organik madde olarak depolanan bu enerjinin bir kısmı, bitkilerin yaşamları icin kullanılır, diğer kısmı beslenme yoluyla otobur hayvanların vucuduna gecer Onlar da besin yoluyla aldıkları bu enerjinin bir kısmı kendi yaşamları icin kullanılır; kalan kısmı, otobur hayvanları yiyen etobur hayvanlara aktarılır Boylece, son tuketicilere doğru surekli ve tek yonlu bir enerji akışı sağlanır

Besin Zinciri

Bitkilerde birincil net uretim biciminde biriken kimyasal enerji, beslenme yoluyla bir hayvandan diğerine zincirleme olarak gecer Bu geciş sırasında bitkiyi oluşturan organik maddelerle inorganik maddeler, onları yiyen hayvanlara aktarılmış olur Boylece, ekolojide besin zinciri ortaya cıkar Bitkiler, otobur ve etobur hayvanlar besin zincirinin halkalarını oluştururlar
Etobur hayvanlar
Otobur hayvanlar
Bitkiler

Maddelerin Devir Daimi

Ekosistem icindeki yeşil bitkilerin ureticiler olduğunu belirtmiştik Bitkileri yiyen hayvanlar (otoburlar) birincil tuketicilerdir (tavşan, zurafa gibi) Bunlar bitkisel maddeyi hayvansal maddelere donuştururler Birincil tuketiciler, ikincil tuketiciler (etoburlar) tarafından yenir ve bunların da bazen ucuncul bir tuketici (aslan, kaplanvb) tarafından yendiği olur Bu tur besin zinciri hicbir etobur tarafından yenmeyen etoburla son bulur Zincirin her bağlantısı yiyecek duzeyi olarak bilinir Bir canlı her zaman bir yiyecek duzeyine bağlı olmayabilir Orneğin; insanlar bitki yedikleri zaman birincil tuketicilerin yiyecek duzeyine bağlı olurken, et yedikleri zaman ikincil tuketici olurlar

Olmuş bitki ve hayvan artıklarının yapısındaki organik maddeleri parcalayarak toprağa karışmasını sağlayan canlılara indirgeyici (ayrıştırıcı) denir İndirgeyiciler, organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere donuştururler İnorganik maddeler de toprak aracılığıyla bitkiler tarafından alınarak organik maddelere cevrilirler

Besin Ağı
Besin ağı, besin zinciri kavramının doğadaki beslenme ilişkilerini daha gercekci olarak gosterebilmek amacıyla genişletilmiş bicimidir

Besin Zinciri ve Besin Ağının Bazı Kuralları
1 Avcı hayvanın boyca buyuk olması ona avantaj sağlar
2 Avcı hayvanların, en az emekle kendilerine en yuksek enerji ve besin değeri sağlayacak boy ve nitelikte av sectikleri varsayılır Ekolojide bu kurala optimum beslenme stratejisi denir
3 Bir cok turde, bir avcı hayvanın ne kadar buyuk olacağı, besin olarak kullandığı av hayvanının buyukluğune, hareketliliğine geniş olcude bağlıdır

Ekoisitemdeki Rekabet

Ekosistemlerde rekabet, iki ya da daha cok organizmadan her birinin yaşaması icin gerekli kaynağı ele gecirmeye calışması anlamına gelir Rekabet edilen kaynaklar, besin, besleyici tuzlar, ışık, yer (saklanma, yavrulama, dinlenme, avlanma, beslenme) olarak sayılabilir
Ekosistemlerde rekabet kavramını 2ye ayırarak inceleyebiliriz

Tur İci ve Turler Arası Rekabet : Aynı turun bireyleri arasındaki rekabete “tur ici rekabet denir Etobur hayvanların av icin rekabet etmeleri, tur ici rekabetin kucuk bir orneğidir
Birden cok turun birbirleriyle rekabetine ise “Turler Arası Rekabet denir Aynı turden canlıların bircok ozelliği aynıdır Bu nedenle, birbirleriyle rekabetleri de cakışan cıkarları yuzunden olur Bunlar arasında beslenme ve barınma ilk başta gelir Yavruların anne sutu icin rekabet etmeleri tipik bir ornektir

Turler arası rekabet ise yetersiz beslenme ve barınma kaynaklarına ulaşmak icin yapılır Aynı kaynaktan beslenen iki farklı tur, aynı ortamda uzun sure yaşayamaz Sozgelimi, aynı ot kaynağı icin rekabet eden geyik ve gergedanlardan birisi ortamı terketmek zorunda kalır Bu, ya turlerden birinin tukenmesi ya da başka bir yere goc etmesi biciminde olur Bu olaya “Rekabette Elenme İlkesi (Gause ilkesi) denir