Canlıların Birbirleriyle Ve Çevreleriyle Olan Etkileşimleri

Canlıların Birbirleriyle Olan Etkileşimleri
Canlıların Çevreleriyle Olan Etkileşimleri
Canlıların Birbirleriyle Ve Çevreleriyle Olan Etkileşimleri hakkında veri

Canlıların Birbirleriyle Ve Çevreleriyle Olan Etkileşimleri

Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları kesin bir alana yani sınırlandırılmış çevreye ekosistem denir

Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, besin ve yaşama şekillerine göre gruplandırılırlar

a) Gıda Şekline Tarafından Canlılar :
Canlılar besin şekline tarafından üreticiler, tüketiciler ve ayrıca imalatçı ayrıca de tüketiciler edinmek üzere 3 grupta incelenirler

1 Üreticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılardır Üreticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve güneş enerjisini kullanarak oksijen, gıda ve kimyasal enerji üretirler Üretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri için kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin biçiminde bitkinin kök, cisim, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda ürettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) depo ederler Ot Gibi Yaşama kadar depo edilen besinler diğer canlıların gıda ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil bitkiler, mavi – yeşil algler (su yosunları), öglenalar, bir takım bakteriler ototrof canlılardır



2 Tüketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretemeyip, dışarıdan hazırlanmış olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tüketiciler, hem üreticilerle ayrıca de diğer tüketicilerle beslenirler
Tüketiciler, aldıkları gıda kaynağına kadar otçullar, etçiller ve ayrıca otçul ayrıca de etçiller olarak üç grupta incelenirler

• Otçullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi üreticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keçi, inek, et, eşek, geyik, fil, zürafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan

• Etçiller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan gıda maddelerini ve enerjiyi öteki hayvanları (otobur ve diğer etçilleri) yiyerek tedarik eden canlılardır
• Aslan, kaplan, köpek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, köpek balığı, yılan

• Keza Etobur Ayrıca de Otçullar (Hepçiller Omnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan beslenme maddelerini ve enerjiyi ayrıca üreticileri yani yeşil bitkileri ayrıca de diğer tüketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların büyük bir bölümü, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz

3 Keza Imalatçı Ayrıca de Tüketiciler (Ayrıca Ototrof Ayrıca de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyaçları olan besinin bir kısmını fotosentez aracılığıyla kendileri üreten bir kısmını da bir takım canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi için gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı böcekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan böcekçil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler

NOT : 1 • 1 Dereceden Tüketiciler Üreticileri Yiyen Canlılar
Otçullar
• 2 Dereceden Tüketiciler 1 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller
• 3 Dereceden Tüketiciler 1 ve 2 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller – Keza Etobur Hem de Otçullar

b) Yaşama Şekline Kadar Canlılar :
Canlılar yaşam şekline göre saprofit yaşayanlar, asalak yaşayanlar ve karşılıklı yaşayanlar edinmek üzere üç grupta incelenirler


1 Saprofit Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile ölmüş insan, hayvan ve bitkileri vücutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parçalayan canlılardır Bu canlılar bu nedenle ihtiyacı olan beslenme ve enerjiyi parçaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en önemli görevi doğadaki madde döngülerinin gerçekleşmesini sağlamaktır
• Bazı bakteriler, küf mantarları (saprofit bakteriler)

2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Bambaşka türden canlıların yaşamlarını birada sürdürmelerine iki taraflı (birlikte simbiyoz) yaşama denir Iki Taraflı yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler
Ortak yaşama canlıların birbirinden kullanma şekline kadar iki çeşittir

• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de fayda gördüğü yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir

• Geviş getiren hayvanların (otçulların) sindirim sisteminde yer alan ve selülozun sindirilmesini karşılayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşamış bakteriler kendileri için yerinde yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek üstünde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) köklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Yosun Birliği : Yosun birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur Mantarların kökleri vardır lakin beslenme üretemezler Su yosununun ise kökleri yoktur lakin beslenme üretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak gıda üretir ve ürettiği bu besini hem kendisi keza de mantarlar kullanır Keza mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır

• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşamış canlılara da kommensalistler denir

• Köpek balığının karnına tutunan ya da civarda gezen ufak balıkların (echeneis) köpek balığının parçaladığı canlılardan veya köpek balığının atıklarından faydalanması

3 Asalak (Parazit) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gördüğü yaşama şekline asalak yaşama, bu şekilde yaşamış canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşamış canlılar, ihtiyaçları olan beslenme maddelerini üzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar bu nedenle asalak yaşamış canlılar üzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vücudunun içinde yaşamış ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere iç parazitler (iç asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve rahatsızlık yapan bakteriler iç asalaklardır Bu canlıların üreme sistemleri gelişmiştir
Canlı vücudunun dışarıda yaşamış ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz böceği, çeçe sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark çıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar üstünde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, iç asalaklarınki gelişmemiştir

Ekosistem Çeşitleri ve Özellikleri :
Her ekosistemin kendine özgü özellikleri vardır, ekosistemde yaşamış canlı çeşitleri ve ekosistemlerin büyüklükleri ayrı olabilir En büyük ekosistem Dünya ’dır Dünya ’da irili ufaklı ayrı özellikte fazla sayıda ekosistem çeşidi bulunur Dünya, ekosistem daha ufak ekosistemlerin birleşmesiyle oluşur
Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar
Kara ekosistemleri çöl, orman, çayır, otlak, mağara, tundra, vadi, bataklık, şehir halkı ekosistemleri gibi daha ufak ekosistemlere ayrılır
Su ekosistemleri de çay, nehir, göl, pınar, baraj, deniz, havuz, okyanus ekosistemleri gibi daha ufak ekosistemlere ayrılır
Ekosistemlerdeki ışık, yağış, nem, rüzgar, sıcaklık ve iklim özellikleri o ekosistemdeki bitki örtüsü ile hayvan çeşitliliğini belirler Bu yüzden canlıların ekosistemlerdeki çeşitleri ve dağılışları farklıdır

a) Kara Ekosistemleri :
Kara ekosistemlerinin orman, çöl, otlak, çayır, dağ ekosistemleri gibi daha ufak ekosistem çeşitleri vardır Her bir ekosistem de çeşitli çevre şartlarına göre daha da minik ekosistemlere ayrılır Kara ekosistemlerine biyom denir

1 Orman Ekosistemi :
Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmeyen olduğu bölgelerde bulunur Ormanlar, doğal kaynaklar yönünden zengindir ve dünya ikliminin dengede kalmasını sağlar
Canlılara besin, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı karşılayan ekosistem ormanlardır bu nedenle maksimum cins ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur
Orman ekosisteminde mikroskobik canlılar, kırkayak, toprak solucanı, salyangoz, karınca, yılan, mantar, ağaç ve çalılık gibi canlılar bulunur
Orman ekosistemlerinden en büyüğü Amazon Ormanları ekosistemidir

• Yaprak Döken Ağaç Ormanları (*) :
Kışın soğuk, yazın sıcak ve yağışlı olduğu yerlerdir

• Tundralar (*) :
İğne yapraklı ağaç ormanlarına yakın olan, kışların soğuk ve uzun, yazların kısa ve serin olduğu yerlerdir

• Yağmur Ormanları (*) :
Sene boyunca yeşil kalan, ılık iklimli ve bol yağışlı yerlerdir Ormanların % 10 ’ unu oluşturur ve canlı sayısının % 70 ’ ini barındırır

• İğne Yapraklı Ağaç Ormanları (*) :
Her mevsim yeşil kalan, kışların uzun ve soğuk olduğu yerlerdir

1 Çayır Ekosistemleri :
Eksik yağışlı, yazların sıcak ve verimsiz olduğu yerlerdir Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır

2 Dağ Ekosistemleri :
Dağ ekosisteminde çeşitli ağaç ve tümör, ayı, kurt, yılan, kertenkele, yırtıcı kuşlar (şahin, atmaca, kartal gibi), keçi ve kaplumbağa gibi canlılar bulunur
Dağın, yükseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına göre burada yaşamış canlılar farklılık gösterebilir

3 Çöl Ekosistemleri :
Defalarca verimsiz, ara sıra sıcak bazen de soğuk olan yerlerdir Çöl ekosisteminde canlı sayısı ve çeşidi azdır Çöl ekosisteminde yaşamış canlılar (bitki ve hayvanlar) az miktarda su kullanırlar ve burada yaşayabilmek için değişik özelliklere sahip olmaları gerekir Çöl ekosistemlerinden en büyüğü Sahra Çölü ekosistemidir
• Çölde yaşamış ur su ve besin ambar edebilmek için kalın gövdeli ve diken yapraklı bitkilerdir (Kaktüs)
• Çöl fareleri, uzun süre su ve gıda ihtiyacının karşılanabilmesi için kuyruklarında yağ depo ederler
• Develer, uzun vakit su ve gıda ihtiyacının karşılanabilmesi için hörgüçlerinde yağ depo ederler

b) Su Ekosistemleri :
Denizlerin (tuz suların) ve tatlı suların oluşturduğu ekosistemlerdir Göller, sulak alanlar (bataklık, gölet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuz su ekosistemini oluşturur

1 Tatlı Su Ekosistemleri :

• Nehir Ekosistemleri :
Suyun akış hızı, su derinliği, bulunduğu yer burada yaşamış canlı çeşitliliğini belirler

• Göl Ekosistemleri :
Göl ekosistemlerinde mikroskobik canlılar, kurbağalar, sazlıklar, sinekler, balıklar, dağıtılmış kuşlar, balıkçıl kuşlar, farklı alanlara yönlendirilmiş böcekler, ördek, yılan, çekirge gibi canlılar ile nilüfer, eğrelti otu, atkuyruğu ve nergis türü ur bulunur
Göl ekosisteminin büyüklüğü, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuzlu miktarı, ışık miktarı ve suyun özelliği burada yaşamış canlı çeşitliliğini değiştirebilir

• Sulak Bölge Ekosistemleri :
Kara ve su ekosistemlerinin birleştiği yerlerdir

Tuz Su (Deniz) Ekosistemleri :
Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan koskocoman memeli hayvanlara dek çok sayıda canlı çeşidi bulunur Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, sıcaklık ve ışık miktarı buralarda yaşamış hayvan çeşitliliğini belirler ve denizlerde bambaşka ekosistemlerin oluşmasını sağlar
Denizlerde fotosentez yapan imalatçı canlılar ile bu canlıları yiyerek beslenen ufak canlılar (planktonlar ve hayvansal planktonlar), onlarla beslenen küçük balıklarla birlikte besinlerini diğer canlılardan tedarik eden daha büyük balıklar (yunus, balina) bulunur (Büyük balıklar genelde daha derin yerlerde yaşarlar) Az Daha tüm deniz canlıları güneş ışığının ulaştığı ilk 100 metrelik derinlikte yaşarlar
Deniz ekosistemlerinden en büyüğü Hazar Denizi ekosistemidir


Ekosistemlerin Özelliklerini Değiştiren Faktörler :
Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşurlar Tüm ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, esinti (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar bulunur fakat ekosistemlerdeki cansız varlıkların özellikleri birbirinden farklıdır Farklı ekosistemlerin farklı özelliklere sahip olmasının nedeni, ekosistemleri yaratıcı cansız varlıkların özelliklerinin birbirinden ayrı olmasıdır Ekosistemlerdeki cansız varlıkların özelliklerinin öbür olması nedeniyle ekosistemdeki canlı çeşitliliği değişir
• maksimum canlı çeşitliliği yağmur ormanlarında bulunur
• İklim şarları zorlaştıkça canlı çeşidi ve sayısı azalır

a) Su :
Yeryüzünün 34 ’ünü oluşturan 2 atomlu moleküllerdir Akan, kararlı, çözücü ve taşıyıcı özelliklere sahip olan su canlı yaşamını doğrudan etkiler Hücrelerin ortalama %65 ’ini su oluşturur Su, canlı yaşamında sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, fotosentez, gıda gibi öyle çok yaşamsal olayda etkin olur
Tüm canlılar su uygulamak zorunda olduğu için, yeryüzündeki su miktarı canlıların dağılımını belirler Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı önler
Ekosistemdeki su oranının değişmesi o ekosistemdeki canlı sayısını değiştirir

b) Sıcaklık :
Işık etkisiyle yeryüzünde oluşan ısının ortalama değerine sıcaklık denir Çevredeki ısı miktarına göre sıcaklık artar ve azalabilir Canlı yaşamı için son derece kayda değer olup hücrelerdeki (enzimlerin gerçekleştirdiği) kimyasal tepkimeler kayıtlı sıcaklıklarda gerçekleşir
Canlının yaşamı, kendi cisim sıcaklığına uygun çevre sıcaklığının sağlanmasına bağlıdır Sıcaklığın değişmesi canlı sayısını değiştirir böylece de canlıların yeryüzündeki dağılışını, çoğalmasını ve ömrünü belirler

c) Işık :
Güneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur Üstünde taşıdığı enerji canlıların esas enerji kaynağını oluşturur yani yeryüzündeki enerjinin temel kaynağı ışık enerjisidir
Işığın şiddeti ve süresi ekosistemdeki, yeryüzünün ısınmasında, yağışların oluşmasında, rüzgârların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde, yeşil bitkilerin fotosentez, terleme, çimlenme ve çiçeklenme süresinde etkin olur
Güneş ışığının yeryüzündeki dağılımı öbür olduğu için her bölgedeki ışığın etkisi de farklıdır ve farklı iklim şartlarının oluşmasına neden olur bu nedenle ışık canlıların doğadaki dağılımını yani ekosistemleri değiştirebilir

d) Toprak :
Yerkabuğunun en üst katmanına toprak denir Canlı organizmalar toprağın üzerinde ve içinde yaşayabilirler Toprak milyonlarca takvim bir işlem içinde büyük kaya kütlelerinin parçalanmasıyla oluşmuştur İçerisinde taş, kum, kil, mineral, tuz, su hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur
Canlı varlıklar su ve mineral ihtiyacını aracısız topraktan karşılarlar Toprağın yapı ve çeşidi, üzerinde yaşayacak bitkilerin türünü etkiler Bitkinin gelişmesi, fotosentez yapabilmesi için gerekli su ve minerallerin bulunduğu, bitkilerin tutunduğu toprak miktarının azalması ya da ihtiva ettiği maddelerin azalması bitki sayısını dolayısıyla ekosistemleri değiştirir
(Humuslu topraklar en verimli topraklardır Yapısında bitki yaşamı için kayda değer olan çeşitli mineralleri bulundurur)




e) İklim :
Uzun zaman sürecinde, bir bölgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir
İklim şartlarını ışık, sıcaklık, nem, yağışlar, rüzgârlanma gibi faktörler oluşturur Bir bölgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yüksekliği ve denizlere olan uzaklığı aracısız olarak etkiler
Canlılar, kendilerine uygun iklim şartlarında yaşamlarını sürdürürler İklim şartları uygun olan topraklarda çokça bitki ve yoğun olarak hayvan çeşitleri bulunur İklim şartların değişmesi, canlı sayısını, canlı çeşidini, canlıların yaşamını ve yayılmasını bu nedenle de ekosistemleri etkiler (Yeşil alanların azalması, volkanik patlamalar, sıcaklığın azalması iklimin değişmesine niçin olur)

f) Hava :
Atmosferi yaratıcı gaz karışımına hava denir Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, cet gazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur Solunumda kullanılan oksijen ve fotosentezde kullanılan karbondioksit havadan alınır Havanın gaz içeriğinin değişmesi havanın kirlenmesine niçin olur Bu da ekosistemleri değiştirir

Ekosistemlerin Sürekliliği :
Ekosistemlerin sürekli olabilmesi için;
1 Üreticilerin (yeşil tümör, su yosunları, bakteriler, mantarlar ve öglenalar),
2 Tüketicilerin (insanlar, hayvanlar, mantarlar),
3 Ayrıştırıcıların (Bakteriler ve mantarlar),
4 Yeterince güneş ışığının,
5 Çiğ maddenin (kalsiyum, azot, fosfor, su, oksijen, karbondioksit gazı) bulunması ve kesintisiz olması gerekir

9 Gıda Zinciri :
Ekosistemdeki canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için o ekosistemdeki hem canlı keza de cansız varlıklara ihtiyaç duyarlar Ekosistemde canlı ve cansız varlıklar arasındaki ahenkli ilişkiye ekolojik denge denir Ekosistemin aralıksız olabilmesi için ekolojik dengenin korunması gerekir
Ekosistemlerde, canlıların kullandığı maddelerin kullanıldıktan sonradan bitmiş geri dönüşmesine (üretilmesine) döngü denir Doğadaki ekosistemlerde beslenme döngüsü ve madde döngüsü elde etmek üzere iki değişiklik döngü vardır
Ekosistemi yaratıcı (Dünya ’da yaşamış) bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için besin ve enerjiye ihtiyaç duyarlar Canlıların gereksinim duyduğu enerjinin esas kaynağı güneş enerjisidir
Üreticiler, güneş enerjisini kullanarak fotosentez yoluyla gıda üretir, tüketiciler de üretilen bu besinleri kullanırlar Üretici ve tüketicilerin atıkları ve ölüleri ayrıştırıcılar göre parçalanır ve elde edilen (inorganik) maddeler toprağa verilerek bu maddelerin üreticiler göre baştan kullanılması sağlanır Böylece madde ve enerji bir canlıdan diğerine aktarılmış olur
Madde ve enerjinin bir canlıdan diğerine aktarılması sonucu oluşan canlılar sıralamasına besin zinciri denir Beslenme zincirinde her halka bir canlıyı temsilcilik eder
Gıda zincirinin birincil grubunu (basamağını) üreticiler, son grubunu da (basamağını da) 3 dereceden tüketiciler oluşturur
Madde ve enerji gıda zincirinde üreticilerden tüketicilere içten aktarılır
Ekosistemlerde çok sayıda beslenme zinciri vardır ve ekosistemlerdeki beslenme zincirlerinin tamamına gıda ağı (gıda döngüsü) denir Ekosistemlerdeki beslenme zincirinin en sonunda insan bulunur Yeryüzündeki bütün canlılar çok büyük ve karışık bir gıda ağı içinde birbirlerine bağlanmıştır Bambaşka gıda şekilleri, bambaşka ekosistemleri birbirine bağlar

netten alıntıdır *