Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Cengiz İmparatorluğu Tarihi
Kırgızların OrhunYenisey'deki Uygurları 840 yılında ortadan kaldırması ve peşinde kendilerinin de Moğol hâkimiyetine girmeleriyle beraber, en eski Türk yurdu Moğolların eline geçmişti Bundan Böyle X yüzyıldan itibaren gitgide güçlenen Moğol kabileleri, Türklerin siyasî bir birlik oluşturamamasından da yararlanarak, faaliyetlerini artırmışlar, ancak kendileri de kuvvetli bir siyasî birlik oluşturamadıkları gibi diğer taraftan birbirleriyle aralıksız uğraş etmişlerdir XII yüzyılda en enerjik Moğol kabileleri OrhunTula boylarında yaşayan Kerayitler, Baykal gölünün güneyindeki Merkitler, İrtiş civarındaki Naymanlar idi Bu sırada Karahıtaylar da Maverâünnehir'de Harezmşahlarla çaba halindeydi Cengiz Han'ın mensubu olduğu Kıyat kabilesi ve diğer Moğol kabileleri ise OnonKerülen boylarında düzensiz hâlde yaşamaktaydılar1155 yılında dünyaya gelen Cengiz (ana adı Temuçin), az önce çocuk iken Kıyat kabilesinin han sülalesi Borcigidlerden gelen babası Yesügey Bahadır'ın, Tatarlar kadar öldürülmesiyle, kendini engebeli bir mücadelenin içinde bulmuştur Kahramanlığı ve zekasıyla kısa zamanda sivrilen Cengiz, 20 yaşındayken, bölgede önemli bir güce sahip Kerayitlerin beyi Tuğrul'un himayesini kabul edip, Cacirat beyi Camuka ile de kan kardeşlik kurarak nüfuzunu ve gücünü artırmıştır kongrat kabilesi beyinin kızı Börte ile yaptığı izaç ise mücadelesinde ona büyük bir üstünlük sağlamıştır Nitekim karısını kaçıran Merkitleri, Kerayit ve Caciratların yardımıyla yenilgiye uğratmış, ardından Buirnor Tatarlarını ezmiştir (1198) Cengiz'in, Tuğrul Han ile birlikte Moğolistan'da hâkimiyet kurmaya çalışmasına Camuka aleyhinde çıkmışsa da, 1201'de yapılan savaşta Cengiz şampiyon gelmiştir Gerisinde Cengiz, Çağan ve Alçı Tatarları üzerine yürümüş, yenilgiye uğrayan Tatarların çoğu katledilmiştir
Temuçin'in gittikçe güçlenmesini kendi hâkimiyeti için tehlikeli bulan Kerayit hanı Tuğrul, ittifakı bozarak Temuçin'e aleyhinde harekete geçmiş lakin yenilerek itaat altına alınmıştır (1203) Aynı sene içinde Camuka'nın da katıldığı, Naymanların öncülüğündeki, Merkit, Oyrat, Tatar, gibi kabilelerin oluşturduğu ittifakla mücadeleye girişen Temuçin, uzun mücadelelerden sonradan galip gelip, tüm Moğol kabilelerine hâkimiyetini kabul ettirmiştir(1206)
1206 ilkbaharında, Türk ve Moğol kabilelerinin katıldığı bir kurultayda Temuçin, Cengiz (Çingiz) adını alarak büyük kağan ilân edildi Bu tarihten itibaren Cengiz, bayağı bir Moğol kabile lideri olmaktan çıkarak, cihanşümul bir devletin kurucusu ve hanı olmuştur Bilhassa devletin bitmiş teşkilâtlanmasında, kendisine gönüllü katılan İdikut Uygurlarının ve Öngütlerin büyük tesiri vardır Askerî sahada, devlet teşkilâtında ve daha sonraki dönemlerde tebarüz edecek olan kültür hayatında Türk tesiri açıktır Nitekim Cengiz'in oğulları göre kurulacak birçok devlet kısa zamanda Türkleşmiştir
Büyük bir imparatorluk kurmayı hedefleyen Cengiz, ilkin, Kansu ve Ordos bölgesine baskın olan Tibet kökenli Tangut devleti'ni itaat altına almış (1209) ardındaki, Kuzey Çin'deki Kin hanedanlığının merkezi durumundaki Pekin'i uzun süren savaşlar neticesinde yerle bir etmiştir (1215)
Tibet ve Çin' hâkimiyetinden sonradan Cengiz batıya yönelmiş ve önünden kaçarak sığındığı Kara Hıtay Devleti'ni daha sonra eline geçiren Nayman prensi Küçlük'ün üzerine komutanı Cebe Noyan'ı takiple görevlendirmiştir Nihayet Cebe Noyan 1218'de Küçlük'ü öldürmüş ve böylece Karahıtayları devletine katan Cengiz, Harzemşahlar ile komşu olmuştur Büyük Selçukluların vârisi durumundaki Harezmşahlar ile Cengiz ilk olarak bir dostluk anlaşması imzalamışlar ise de Sultan Muhammed'in, Cengiz aleyhine Merkitleri desteklemesi ve Otrar şehrinde Moğol elçilik heyetinin tutsak alınıp, öldürülmesi üzerine anlaşma bozulur
1220 yılında Cengiz'e emrindeki kuvvetler Otrar'dan başlayarak Sığnak, Urkent, Barçınlıgkent'i ele geçirerek elçilik heyetinin intikamını kanlı bir şekilde aldılar Buhara ve Semerkant gibi kayda değer şehirlerin ardından devletin merkezi olan Harezm bölgesindeki Gürgenç'te imha edildi Böylece Harzemşah toprakları en ince ayrıntısına kadar Cengiz'in eline geçmiş oldu (1221) Harzemşahların ortadan kalkmasıyla tüm Maveraünnehir, Afganistan ve Horasan imparatorluğa dahil olurken bu bölgelerdeki oturmuş ve konar göçer Türk nüfusunun bir kısmı Moğol istilâsından kaçarak, Anadolu'ya Malazgirt'ten sonraki ikinci büyük Türk göçünü başlatmıştır
Cebe Noyan ve Sebutey gibi komutanları vasıtasıyla Kafkasya ve Güney Rusya'ya seferler aranjör Cengiz Han, 1227 yılında yeni bir Çin seferine bana kalırsa çıktığı sırada Kansu yakınlarında ölmüştür Cengiz Han, Onon ve Kerülen ırmaklarının kaynağında, Burhan Haldun Dağları'nda sıcacık bir yere gömülürken, geride Karadeniz'den Büyük Okyanusa uzanan büyük bir devlet bırakmıştır
Cengiz Han daha sağlığında,TürkMoğol devlet anlayışına uygun olarak, ülke topraklarını oğulları arasında taksim etmiştir Bu paylaşmaya tarafından büyük oğlu Cuci Deşti Kıpçak'ın, Çağatay Türkistan'ın, Ögeday doğu bölgelerinin ve ufak oğlu Toluy Moğolistan'ın hâkimi olacaktır
Oysa Cengiz'in ölümü ve merkezi kağanlığın zayıflaması ile beraber bu bölgelerde müstakil devletler kurulmuştur:
Kubilay Hanlığı,
İlhanlılar,
Çağatay Hanlığı ve
Altın Orda *
Kırgızların OrhunYenisey'deki Uygurları 840 yılında ortadan kaldırması ve peşinde kendilerinin de Moğol hâkimiyetine girmeleriyle beraber, en eski Türk yurdu Moğolların eline geçmişti Bundan Böyle X yüzyıldan itibaren gitgide güçlenen Moğol kabileleri, Türklerin siyasî bir birlik oluşturamamasından da yararlanarak, faaliyetlerini artırmışlar, ancak kendileri de kuvvetli bir siyasî birlik oluşturamadıkları gibi diğer taraftan birbirleriyle aralıksız uğraş etmişlerdir XII yüzyılda en enerjik Moğol kabileleri OrhunTula boylarında yaşayan Kerayitler, Baykal gölünün güneyindeki Merkitler, İrtiş civarındaki Naymanlar idi Bu sırada Karahıtaylar da Maverâünnehir'de Harezmşahlarla çaba halindeydi Cengiz Han'ın mensubu olduğu Kıyat kabilesi ve diğer Moğol kabileleri ise OnonKerülen boylarında düzensiz hâlde yaşamaktaydılar1155 yılında dünyaya gelen Cengiz (ana adı Temuçin), az önce çocuk iken Kıyat kabilesinin han sülalesi Borcigidlerden gelen babası Yesügey Bahadır'ın, Tatarlar kadar öldürülmesiyle, kendini engebeli bir mücadelenin içinde bulmuştur Kahramanlığı ve zekasıyla kısa zamanda sivrilen Cengiz, 20 yaşındayken, bölgede önemli bir güce sahip Kerayitlerin beyi Tuğrul'un himayesini kabul edip, Cacirat beyi Camuka ile de kan kardeşlik kurarak nüfuzunu ve gücünü artırmıştır kongrat kabilesi beyinin kızı Börte ile yaptığı izaç ise mücadelesinde ona büyük bir üstünlük sağlamıştır Nitekim karısını kaçıran Merkitleri, Kerayit ve Caciratların yardımıyla yenilgiye uğratmış, ardından Buirnor Tatarlarını ezmiştir (1198) Cengiz'in, Tuğrul Han ile birlikte Moğolistan'da hâkimiyet kurmaya çalışmasına Camuka aleyhinde çıkmışsa da, 1201'de yapılan savaşta Cengiz şampiyon gelmiştir Gerisinde Cengiz, Çağan ve Alçı Tatarları üzerine yürümüş, yenilgiye uğrayan Tatarların çoğu katledilmiştir
Temuçin'in gittikçe güçlenmesini kendi hâkimiyeti için tehlikeli bulan Kerayit hanı Tuğrul, ittifakı bozarak Temuçin'e aleyhinde harekete geçmiş lakin yenilerek itaat altına alınmıştır (1203) Aynı sene içinde Camuka'nın da katıldığı, Naymanların öncülüğündeki, Merkit, Oyrat, Tatar, gibi kabilelerin oluşturduğu ittifakla mücadeleye girişen Temuçin, uzun mücadelelerden sonradan galip gelip, tüm Moğol kabilelerine hâkimiyetini kabul ettirmiştir(1206)
1206 ilkbaharında, Türk ve Moğol kabilelerinin katıldığı bir kurultayda Temuçin, Cengiz (Çingiz) adını alarak büyük kağan ilân edildi Bu tarihten itibaren Cengiz, bayağı bir Moğol kabile lideri olmaktan çıkarak, cihanşümul bir devletin kurucusu ve hanı olmuştur Bilhassa devletin bitmiş teşkilâtlanmasında, kendisine gönüllü katılan İdikut Uygurlarının ve Öngütlerin büyük tesiri vardır Askerî sahada, devlet teşkilâtında ve daha sonraki dönemlerde tebarüz edecek olan kültür hayatında Türk tesiri açıktır Nitekim Cengiz'in oğulları göre kurulacak birçok devlet kısa zamanda Türkleşmiştir
Büyük bir imparatorluk kurmayı hedefleyen Cengiz, ilkin, Kansu ve Ordos bölgesine baskın olan Tibet kökenli Tangut devleti'ni itaat altına almış (1209) ardındaki, Kuzey Çin'deki Kin hanedanlığının merkezi durumundaki Pekin'i uzun süren savaşlar neticesinde yerle bir etmiştir (1215)
Tibet ve Çin' hâkimiyetinden sonradan Cengiz batıya yönelmiş ve önünden kaçarak sığındığı Kara Hıtay Devleti'ni daha sonra eline geçiren Nayman prensi Küçlük'ün üzerine komutanı Cebe Noyan'ı takiple görevlendirmiştir Nihayet Cebe Noyan 1218'de Küçlük'ü öldürmüş ve böylece Karahıtayları devletine katan Cengiz, Harzemşahlar ile komşu olmuştur Büyük Selçukluların vârisi durumundaki Harezmşahlar ile Cengiz ilk olarak bir dostluk anlaşması imzalamışlar ise de Sultan Muhammed'in, Cengiz aleyhine Merkitleri desteklemesi ve Otrar şehrinde Moğol elçilik heyetinin tutsak alınıp, öldürülmesi üzerine anlaşma bozulur
1220 yılında Cengiz'e emrindeki kuvvetler Otrar'dan başlayarak Sığnak, Urkent, Barçınlıgkent'i ele geçirerek elçilik heyetinin intikamını kanlı bir şekilde aldılar Buhara ve Semerkant gibi kayda değer şehirlerin ardından devletin merkezi olan Harezm bölgesindeki Gürgenç'te imha edildi Böylece Harzemşah toprakları en ince ayrıntısına kadar Cengiz'in eline geçmiş oldu (1221) Harzemşahların ortadan kalkmasıyla tüm Maveraünnehir, Afganistan ve Horasan imparatorluğa dahil olurken bu bölgelerdeki oturmuş ve konar göçer Türk nüfusunun bir kısmı Moğol istilâsından kaçarak, Anadolu'ya Malazgirt'ten sonraki ikinci büyük Türk göçünü başlatmıştır
Cebe Noyan ve Sebutey gibi komutanları vasıtasıyla Kafkasya ve Güney Rusya'ya seferler aranjör Cengiz Han, 1227 yılında yeni bir Çin seferine bana kalırsa çıktığı sırada Kansu yakınlarında ölmüştür Cengiz Han, Onon ve Kerülen ırmaklarının kaynağında, Burhan Haldun Dağları'nda sıcacık bir yere gömülürken, geride Karadeniz'den Büyük Okyanusa uzanan büyük bir devlet bırakmıştır
Cengiz Han daha sağlığında,TürkMoğol devlet anlayışına uygun olarak, ülke topraklarını oğulları arasında taksim etmiştir Bu paylaşmaya tarafından büyük oğlu Cuci Deşti Kıpçak'ın, Çağatay Türkistan'ın, Ögeday doğu bölgelerinin ve ufak oğlu Toluy Moğolistan'ın hâkimi olacaktır
Oysa Cengiz'in ölümü ve merkezi kağanlığın zayıflaması ile beraber bu bölgelerde müstakil devletler kurulmuştur:
Kubilay Hanlığı,
İlhanlılar,
Çağatay Hanlığı ve
Altın Orda *
