Cevabı bir türlü bulunamayan soru: Oyun oynamak, zekayı nasıl etkiliyor?

Araştırmalar ve bilgiler süratle artarak birikiyor olsa da, zekanın tam olarak ne olduğu yahut nasıl hakikat bir formda ölçülebileceği konusunda hala belirlenmesi gereken çok şey var. Bu yüzden de çocukların görüntü oyunları oynamasının zekaları üzerindeki etkisi hakkındaki sorular uzun müddettir net bir karşılık olmadan varlığını sürdürüyor. Mayıs 2022 tarihli bir rapor ise, gerçek yanıtı bulduğunu tez eden birkaç araştırma ortasında yer alıyor.

Akademisyenler, ebeveynler, öğrenciler ve oyuncular ortasında görüntü oyunlarının bizi daha mı zeki yaptığı, zekamıza ziyan mı verdiği, her iki tesire sahip mi olduğu yoksa hiçbir tesiri olmadığı mı konusunda uzun bir müddettir sorular soruyor. Araştırma sonuçları da sorular kadar farklı karşılıklar gösteriyor. Bunun birkaç nedeni var.

Birincisi, bir görüntü oyununu neyin oluşturduğuna dair birçok soru var. Taşınabilir oyunlar ve konsol oyunları birebir kategoride mi olmalı? Pekala ya bulmaca oyunları ve nişancılık oyunları? Çevrimiçi çok oyunculu oyunların tek başına oynanan oyunlardan farklı bir tesiri var mı? Ayrıyeten, bir kişinin günü birçok aktivite içerir ve oyun oynamayı tek bir değişken olarak izole etmek çok zordur.

Bir çocuk görüntü oyunlarını ve ders çalışmayı severken başkası ikisinden de nefret ediyorsa, bu görüntü oyunlarının zekaya katkıda bulunduğu manasına mı gelir? Şayet bir çocuk, ailesinin maddi durumu öteki bir çocuğa nazaran daha uygun olduğu için görüntü oyunları oynayabiliyorsa, zeka farkının ne kadarı oyun oynamaktan ve ne kadarı farklı ekonomik fırsatlardan kaynaklanmaktadır?

Ve tahminen de en değerlisi, zekayı oluşturan nedir? Notlar mı? IQ testleri mi? Öbür bir şey mi? Bu bile tartışmaya açık.

Nature mecmuası tarafından yayınlanan Mayıs 2022 tarihli bilimsel raporun muharrirleri, en azından bu sorulardan kimilerini yanıtlamaya yaklaştıklarını söylüyor. “Biliş ve sosyoekonomik art plandaki genetik farklılıkları denetim ederken dijital medyanın çocukların zekası üzerindeki etkisi” başlıklı makale, genetik ve ebeveyn eğitimi için bulgularını düzeltiyor. Müelliflerin "zeka, eğitimsel kazanım ve öteki bilişsel yeteneklerin tümü yüksek oranda kalıtsaldır" argümanını savunmalarından ötürü bu büyük bir ehemmiyete sahip.

Zeka, kalıtsal mıdır?

Bazıları zekanın genetik olarak evvelce belirlenmiş olduğu argümanına karşı çıksa da, müellifler ebeveynlerin eğitimini de göz önünde bulunduruyor. Eğitim seviyesi hane halkı geliri ile uyumlu olmasa da, bu, karmaşık sosyo-ekonomik bilgiler için tartışmalı bir formda yeterli bir gösterge olabilir.

Araştırma, dokuz ila 10 yaşları ortasındaki yaklaşık 10.000 Amerikalı çocuğa ait temel bilgileri ve iki yıl sonra bunların yarısından fazlası ile takip çalışmalarını içeriyor. Ayrıyeten araştırmacılar, genetik farklılıkları hesaba katmak için “poligenik puanlara” da bakıyor.

Yazarlar, görüntü izlemek, görüntü oyunları oynamak ve toplumsal medyayla etkileşim kurmak için harcanan vakti içeren ekran mühletini tahlil etti. Ayrıyeten, zekayı beş zeka ölçüsü kullanarak tahlil etti. Sonuçlar hayli enteresandı: “Başlangıçta, izleme ve toplumsallaşma ile geçirilen zeka, zeka ile olumsuz bir halde bağlantılıyken, oyun oynama bağlantılı değildi. İki yıl sonra, oyun oynamak zekayı olumlu etkiledi fakat toplumsallaşmanın hiçbir tesiri olmadı (…) beklenmedik bir formda, görüntü izlemek de zekayı olumlu istikamette etkiledi.”

Ayrıca makale, sadece oyunun kendisiyle olumlu bir bağ kurmakla kalmayıp, oyun oynamak için harcanan vaktin da müspet bir formda bağlı olduğunu söylüyor. Diğer bir deyişle, daha fazla oyun oynamak, daha fazla bilişsel artış manasına geliyor. Olağan ki burada müddet için bir hudut belirtilmemiş olması sonuçlardan şüphelenmeyi çarçabuk haklı çıkarıyor.

Araştırmanın müellifleri, rastgele bir sorumlu araştırmacı kümesinin olması gerektiği üzere, raporlarıyla ilgili birkaç meseleye işaret ediyor. Bu sıkıntılardan kimileri, üstte bahsedilen ve bu tıp tüm araştırmaları etkileyen sorulardır.

Oyun müddeti zekada tesirli mi?

Öncelikle, ekran başında geçirilen müddet anketlerden toplandı ve araştırmacıların, bildirilen oyunların akıllı telefon oyunları mı, konsol oyunlarımı, çevrimiçi mi yoksa çevrimdışı mı olduğunu bilmelerinin net bir yolu yok. Ayrıyeten anket dataları kelam konusu olduğunda her vakit olduğu üzere anketi dolduran şahısların kendilerini “daha iyi” göstermek için karşılıklarını bir ölçü değiştirmiş olmaları mümkün. Şayet ebeveynler kendilerini daha katı yahut daha esnek kurallı göstermek istedilerse, bu dataları yanlış bildirmiş olabilirler.

Ayrıca muharrirlerin belirtmediği sorunlar de bulunuyor. Zeka ölçümü için kullanılan testler söz ve imaj tanıma, hafıza, uzaysal mantık, ses yansısı ve gibisi ölçütleri kullanırken bir IQ testi içermiyordu. Ayrıyeten lisan algılama, matematik, mantık ve başka kimi faktörler için ölçümler de bulunmuyordu.

Zeka için kullanılan ölçütlerin genel olarak görüntü oyunlarda uygun olmanızı sağlayan özellikler olduğu söylenebileceğinden ötürü, araştırma sonuçlarının görüntü oyunlar için olumlu bir sonuç verirken toplumsallaşma için etkisiz bir sonuç göstermesinin pek şaşırtan olmadığını da söyleyebiliriz.

Video izlemek manzara tanıma ve ses reaksiyonu üzere faktörlere daha fazla yardımcı olurken, toplumsal medya ise lisan algılama, mantık ve test edilmeyen öteki ölçütlere katkıda bulunabiliyor.

Peki, o vakit oyunlar zekayı ne kadar etkiliyor?

Zeka, pek çok farklı tarafı ve alanı içeren çoklu bir konsept ve bu yüzden araştırmacıların zekanın hangi istikametlerini test etmeye karar verdikleri, araştırmaların sonucu üzerinde kesin bir tesire sahip oluyor.

Kısacası, tüm araştırmalara bakarak görüntü oyun oynamanın çocuğunuzun zekası üzerinde bir tesiri olup olmadığı sorusuna sadece “bir miktar” karşılığını verebiliriz. Bilhassa düşünmeyi ve reaksiyon vermeyi gerektiren görüntü oyunların mutlaka zekanın kimi tarafları üzerinde olumlu bir tesiri olabilse de, zekanın kimi istikametleri üzerinde hiçbir tesire sahip olamıyor. Bu yüzden, hayattaki pek çok şeyde olduğu üzere, görüntü oyunların çoka kaçmadan oynanmasının yararı var. Fakat (en azından şimdilik) mutlaka tahsilin yerini almazlar.