Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Okul öncesi eğitime, anaokuluna veya daha yaygın kullanıldığı şekliyle yuvaya başlama dönemi hem çocuk hem de ebeveynler açısından çok önemli ve zaman zaman da zor bir süreçtir.
Çocuk ilk kez ailesinden ayrılmakta, yapılandırılmış kuralları olan bir ortamda bulunmakta ve sosyal anlamda ilk önemli sınavını vermektedir.
Yuvaya başlama için en doğru zamanın hangisi olduğunu bulabilmek için; her çocuk ve aile ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Ancak genel olarak çocukların yaşıtlarıyla birlikte olabildiği, oyun kurabildiği, kurallara uymayı öğrenebileceği bir dönem olarak 3 yaş civarında bu deneyime hazır olduklarını söyleyebiliriz.
Tabii ki aileler bazı zorunlu sebeplerden (annenin işe geri dönmesi zorunluluğu gibi) çocuklarını daha erken yaşlarda okula başlatmak durumunda kalabilirler. Okula başlama kararı verilirken çocuğun genel gelişim değerlendirmesi (dil, motor, sosyal-duygusal gelişim düzeyi) ve çocuğun okul için yeterli olgunluk ve beceri düzeyine erişip erişmediği dikkate alınmalıdır. Ayrıca aile içi ilişkiler (özellikle anne çocuk ilişkisi ), ailenin çocuğun bu ilk sosyal deneyimini algılayışı, yuvadaki ortam, öğretmen ve öğrencilerin tavır ve tutumları da çocuğun uyumunu etkileyen faktörler arasındadır.
Bu küçük birey, yeni okulunda eğitim- öğretim alacak, yeni sosyal ilişkiler kuracak, pek çok farklı alanda gelişmeler gösterecek, dünyayı bir miktar daha tanıyacaktır. En önemlisi karakter gelişiminin büyük bir çoğunluğu okulöncesi dönemde tamamlanacaktır.
Çocuğun takvim yaşı kaç olursa olsun onun bu yeni ortamdaki ilk günlerini en az gerginlik ve en yüksek uyumla atlatmasını sağlamaya çalışmak ebeveynlere ve okula düşen en büyük görevdir.
Okula uyum sürecinde ilk günlerde yapılması gerekenler
Aslında okulun ilk günü gelmeden önceki sürece de değinmek gerekir. Okul seçimi bu süreç içindeki en önemli ve en zor kısımdır. Doğru kurumu seçmiş olmak okula uyum sürecindeki birinci madde olan “ebeveynin kendine ve okula güvenmesi” maddesinin aşılmasında oldukça büyük önem arz eder.
İkinci önemli madde ise çocuğunuza güvenmeniz ve ne olursa olsun onun yanında olduğunuzu ona telkin etmenizdir. Okula uyumda en zorlayıcı konu çocukların “ayrılık anksiyetesi” ile başa çıkabilmeleridir. Doğum ile başlayan anne- bebek ayrılığı aylar ve yıllar içerisinde gittikçe gelişecek, fiziksel ve duygusal gelişiminin ilerlemesiyle beraber öz güveni gelişen bebek “bireyselleşecek” her geçen gün anneden bir adım daha ayrılmaya hazır olacaktır. Ancak anneye olan ihitiyacı bitmediğinden onu kaybetme korkusu, terk edilme kaygısı bir süre daha devam edecektir. Okula başlamak bu kaygının artmasını tetikleyici bir faktördür. Anksiyeteyle başa çıkabilmenin püf noktası “karşılıklı güven” oluşturmaktır. Annesi tarafından yuvaya “bırakılan” çocuk günün sonunda anneye yine kavuşmaktadır. Tekrarlayan bu rutin içindeki doğru tepkiler çocuğun anneye güven duymasına, onu tekrar gelip alacağına emin olmasına olanak verir. Kısa veya uzun vadede çocuklar bu rutini öğrenecektir.
Çocuk yuvada eğitime başlamadan önce bir veya iki kez kurumu ziyaret etmek, öğretmeni ile tanıştırmak, birlikte etrafı gezmek ön hazırlık için uygun olacaktır. Okulla ilgili alışverişe birlikte gitmek, bazı eşyaları alırken ona seçtirmek okul fikrini sevdirmeye yardımcı olabilir.
Çocuğun okula başladığı dönem duygusal olarak rahat olduğu bir dönem olmalıdır. Hastalık, taşınma, boşanma, yeni bir kardeşe sahip olma durumlarının hemen ardından okula başlama hem çocuk hem de aile için ekstra stes kaynağı olacaktır. Böyle bir dönemde okula başlama çocuğun anneye daha sıkı yapışmasına ve öğretmenle ilişki kurmasında güçlüklere sebep olabilir.
Çocuğu yuvaya bırakırken kısa süreli vedalaşmak, ilk günlerde gerekirse bir saatle başlayıp, sonraki günlerde süreyi uzatmak, yanında sevdiği bir eşyayı veya oyuncağı götürmesine izin vermek uyum sürecini kolaylaştırıcı adımlardır. İlk günlerde anne de oyun odasındaki oyunlara katılabilir, çocuğunu tuvalete götürebilir. Günler ilerledikçe çocuk, bu yardımları öğretmeninden de alabileceğini fark eder ve onun yapmasına izin verir. Bu aşamada anne artık geri çekilmeye başlamalıdır. Aynı odada oynanan oyunlar esnasında anne bir adım geri çekilir ve çocuğun öğretmenle oyuna devam etmesi sağlanır. Zaman içerisinde kademeli olarak anne odadan ayrılır ve çocuk ile öğretmen başbaşa kalır.
İlk günlerde yemek, uyku ve servis düzeniyle ilgili beklentiler minimumda tutulabilir. Bunlarla ilgili düzenlemeler 2. veya 3. haftaya sarkıtılabilir. İlk günler için ana hedef, belirlenen süreyi keyifli bir şekilde tamamlamaktır. Arkadaşlara alışmak da öğretmene alışmaktan sonra gelmelidir. Öğretmenine alışan çocuğun arkadaşlarına alışmasına öğretmen zaten süreç içinde yardımcı olacaktır.
Çocuğun özel bir durumu varsa öğretmeni ile en başta paylaşılmalıdır. Örneğin; tuvalet eğitimine yeni başlamış bir çocuğun iki saatte bir tuvalete götürülmesi gibi.
Öğretmenin ismini öğrenmek, evde öğretmenden adı ile bahsetmek (Ayşegül öğretmenin), öğretmeni ile yaşadığı eğlenceli şeylerden bahsetmek öğretmenle kurulacak ilişkide güveni ve samimiyeti artıracaktır.
Anne çocuğun yanından “ortadan kaybolarak ayrılmamalıdır”. Uygun şekilde “hoşça kal” diyerek, abartılı bir vedalaşma olmadan ayrılmalıdır. Anne –veya ilgili ebeveyn- çocukla birlikte yuvadayken abartılı sevgi, öpücük veya gözyaşı göstermemelidir. Güven vermede sözler kadar beden dili de etkilidir. Anne de çocuğundan ayrılmaya hazır ve istekli olmalıdır. Duygusal çatışmalar çocuğa yansıtılmamalıdır. Çocuğu alma zamanı geldiğinde okula geç kalınmamalıdır. Eve gidildiğinde olumlu anılar üzerinde durulmalı bir sonraki günün daha keyifli olacağı anlatılmalıdır.
Çocuk gösterdiği tepkiler konusunda akranlarıyla ya da kardeşleriyle kıyaslanmamalıdır. Günün sonunda onu yüreklendirmek adına övgülü sözler söyleyebilirsiniz.
Ayrılık anksiyetesi dediğimiz zaman sadece fiziksel ayrılık akla gelmemelidir. Çocuklar bu yeni mekanda başlarına gelmesi muhtemel pek çok şeyden de korkarlar: Acaba bu koca yerde kaybolur muyum, tuvaletim gelince ne yapacağım, diğer çocuklar bana zarar verir mi, öğretmen beni sever mi, acıkınca beni kim yedirecek, annem olmadan uyuyabilir miyim? Tüm bu soruların aşılmasında kolaylaştırma sağlanabilmesi için öğretmen- ebeveyn iş birliğinin en üst düzeyde olması, çocuğun öğretmenle sağlıklı bir iletişim kurabilmesi için bahsi geçen konulara mümkün olduğunca özen gösterilmesi önemlidir.
Çocuğunuz okula gitmeyi reddediyorsa
Çocuklar arasında bireysel farklılaşmalar olabilmekle beraber çocuğunuzun öğretmenine, akranlarına, yeni okul ortamına ve ayrılma rutinlerine alışması 2 ila 4 hafta kadar sürecektir. Bu süre içerisinde uyku ve yeme düzeninde farklılaşmalar ya da ağlama, bağımlılaşma gibi duygusal tepkiler gözlemlemeniz doğaldır. Ne de olsa çocuğunuz ilk ciddi sosyal deneyimi ile karşı karşıyadır ve pek çoğu ailesinden ilk kez ayrılmaktadır. Bu dönemde çocuğunuza karşı sabırlı ve anlayışlı olmalı, rutinlerinizi bozmamalı, onun özgüvenini destekleyici diyaloglarda bulunmaya devam etmelisiniz.
Gerektiğinde okulla iletişim halinde olmalı ve birlikte hareket edebilmelisiniz.
He türlü çabanıza rağmen çocuğunuz, okula uyum problemlerini aşamıyor ve sorunlar gittikçe büyüyorsa bir uzmandan destek alarak sorunu çözümleyebilirsiniz.
Yeme problemleri
Pek çok ebeveyn, özellikle anneler “çocuğum yemek yemiyor, yemek seçiyor, yemek saatinde tam bir mücadele yaşanıyor” gibi ifadeleri sıkılıkla kullanıyorlar bu sorunla karşılaştıklarında.
Öncelikle şunu ifade etmek gerekir ki uyumak, oynamak, tuvalete gitmek gibi yemek yemek de temel bir ihtiyaçtır. Çocuk gerçekten acıktığında besin alabilmek için bu ihtiyacını ifade edecektir. Yeni doğan bebekte doyurulma ihtiyacı ağlama yoluyla ifade edilir. Zamanla bebek büyür, beslenme sıklığı azalır, saat başı değil öğün zamanları geldiğinde yemeye alışır, açlığını ağlayarak değil davranışlarıyla ifade etmeye başlar. Bebeklikten çocukluk dönemine geçmekte olan 2 yaş çocuğunun büyüme hızı azaldığı için gün içinde alması gereken kalori miktarı ve buna bağlı olarak da besin miktarı azalmış dolayısı ile de beslenme alışkanlıkları değişmeye öğünlerde daha az yemeye başlamıştır. İşte bu aşamada, çocuğun elinde olan yeme özgürlüğü, annenin “kilo kaybı, beslenememe, gelişiminin engellenmesi, hasta olması” gibi yersiz bahanelerle çocuğun elinden alınmak istenir.
Anneler çocuklarının daha çok yiyerek daha güçlü, daha sağlıklı hatta daha akıllı olacaklarını zannedebilirler. Ancak gereksiz ve yersiz beslenen çocukta fazladan kilo alımı oluşabilir ve fazla kiloya bağlı hastalıklar, kilolu olduğu için arkadaşları arasında alay konusu olma gibi sorunlar doğabilir. Zorla beslenmek çocuğun ruh sağlığını bozarak yemeği tamamen reddetmesine hatta aile sofrasına oturmayı dahi reddetmesine sebep olabilir. Şu unutulmamalıdır ki yemek yedirmek bir sevgi verme biçimi değildir. Çocuğuna sevgisini göstermek isteyen ebeveyn bunu sadece yemek saatlerinde değil günün tamamı içerisinde göstermelidir. Bir maç, bir savaş edasında geçen yemek saatleri çocukla ebeveyn arasındaki ilişkinin de bozulmasına sebep olur. Yemek yedirmek için türlü cambazlıklar yapmak, ödül ya da ceza kullanmak, doğal olan yeme sürecini yapaylaştırır, çocuğun doğru alışkanlıklar kazanmasını güçleştirir. Hatta yemeyi tamamen reddetmesine sebep olabilir.
Çok iştahlı olmak, yaşından beklenen düzeyin üzerinde yemek yemek de çocuğun psikolojisi ile ilgili önemli ipuçları verebilir. Bazen çocuklar stres sebebiyle, kendilerini ifade etmekte güçlük yaşadıklarında ya da ebeveynlerinden ilgi bekledikleri durumlarda yemeye aşırı ilgi gösterebilirler. Bu durumda da davranışa sebep olan etken araştırılmalıdır.
Yemeyi reddeden çocuklar için öğünleri düzenlerken unutulmaması gereken noktalar şunlar olmalıdır:
Öncelikle ebeveyn çocuğa model olmalı, yemek zamanı aile masada bir arada olmalıdır.
Yemek zamanı aile bireylerinin sofrada tartışma yaşadığı, sıkıntıların anlatıldığı bir zaman değil, hoş sohbetlerin yapıldığı bir zaman dilimi olmalıdır.
Çocuğun gün içinde öfkelenmesine sebep olan şey yemek zamanına kadar çözüme ulaştırılmaya çalışılmalı, ebeveynine olan öfkesini yemek sırasında yemeğini reddederek değil, başka yöntemlerle çözümlemesi öğretilmelidir.
Sofrada yemek istemediğini ifade ettiğinde bir sonraki öğüne kadar başka yemek yeme fırsatına sahip olamayacağı kendisine anlatılmalı, öğün aralarında abur cubur yemesine engel olunmalıdır.
Televizyon karşısında, parkta, oyuncaklar kullanarak ya da arkasından dolaşarak yedirmek yerine, öğün saatlerinde birlikte sofraya oturarak yemek gerektiği öğretilmelidir.
Yeni yiyecekleri reddedenler için sadece bir yudum ile tadına bakmak yeterli bir başarı olarak görülmelidir.
Çocuğun tabağına devamlı olarak yiyebileceğinden fazlasını koymak, her serfinde bitirememesine ve başarısızlık olarak yorumlamasına sebep olacağından porsiyonlar küçük olmalıdır.
Çocuk yemek esnasında deneyimlemek isteği şeylerde özgür bırakılmalı, zaman zaman yemeğini tabağına kendisinin almasına, kaşık ve çatalı (etrafı kirletse dahi ) kendisinin kullanmasına hatta yiyeceklere eliyle dokunmasına imkân verilmelidir.
“Doydum” diyen çocuğa gerçekten güvenmek gerekir. “henüz doymuş olamazsın, biraz daha ye” diye zorlanan çocuk, özgüveni ile ilgili şüpheye düşebilir.
Yemek zamanı aşırı kurallarla yapılandırılmış bir süreç olmamalıdır.
Yemeyen çocuk korkutma ya da cezalandırmayla yemesi için motive edilemez.
Akranları ile karşılaştırmak da bir motivasyon unsuru değildir.
Yemeye özendirmek bir metot olarak kullanılacaksa sunumda kullanılan tabak ve peçeteler çocuğun sevdiği desenlerde seçilebilir ya da farklı şekiller uygulanarak yiyecekler dekore edilebilir.
Masada saatlerce yemek yemesi için beklenmemelidir. Öğünler yarım saatten fazla sürdürülmemelidir.
Yemekte ilgi çocuğun tabağında değil, çocuğun kendisinde olmalıdır. (Bütün gün neler yaptığı ile ilgili sohbet edilebilir.)
Gerçekten de çocuğun iştahını azaltacak hastalık, ağrı, ateş gibi durumların da var olduğu, ancak bunların geçici olduğu unutulmamalı, hemen “yeme problemi var” şeklinde değerlendirmeye gidilmemelidir.
Yoğun heyecan yaşayan çocuklarda da zaman zaman iştahta azalma görülebilmektedir. Sınav dönemlerinde, okula başlamada, önemli bir yere gitmek ya da eve özlediği birinin geleceği haberini almak gibi çocuk için heyecan verici durumlarda kısa dönemli olarak yemeğin reddedilmesi davranışı görülebilir. Bu da geçicidir ve sorun edilmemelidir.
Unutmamalıdır ki birkaç öğün atlamakla çocuk hemen zayıflamaz, hastalanmaz. Doğru yeme davranışının kazandırılması için ilgi ve sevgiyle beraber yukarıda sıraladığımız doğru tutumların da sabırla uygulanması gerekir.
“Çocuğumun yeme problemi var ve kendi başıma bunun üstesinden gelemiyorum” diyorsanız çözümü birlikte üretmek için size yardıma hazırız.
Uyku problemleri
Bebeklikten yetişkinliğe doğru giderek azalan uyku ihtiyacı 2-5 yaş çocukları için günde ortalama 13-15 saattir.
Bebeklikte uykuyu bozan faktörler açlık, ıslak bez, gaz sancısı gibi fiziksel etmenler iken çocukluk döneminde genellikle korkular ve kaygılar uyku engelleyici sebepler arasında yer alır.
Yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da stresli, yorucu veya heyecanlı bir günün ardından uykuya dalmak bir hayli zor olabilir. Çocukların kolayca uykuya geçebilmeleri için bu faktörlerin etkilerini azaltmaya çalışmak gereklidir.
Bir “yatma rutini” oluşturmak en kolay yöntemdir. Bunun için uygulanacak işlemler şunlar olabilir:
Yatmadan önce stres yaratacak işlerden kaçınmak: korku dolu ya da savaş içerikli bir film izlememek, çocuğun yanında ona kaygı verecek olaylardan konuşmamak (ör. Amcasının ameliyatı gibi), akşam yemeği esnasında -özellikle yemek yedirmek konusunda- bir inatlaşma yaşamamak
Yatmadan önce uyarıcı etki yaratacak yakalamaca gibi oyunlardan kaçınmak
Uyku saati geldiğinde televizyonu kapatmak
Yatmadan önce ılık bir banyo yaptırmak, süt içirmek
Eğer seviyorsa odasında hafif bir müzik çalmak
Korkuları varsa odasında veya koridorda loş bir ışık yakmak, kapısını açık bırakmak
Uyuyana kadar başucunda kalmak (ancak çocuk, kendisi uyuduğunda anne babanın da kendi odalarına gideceğini bilmelidir)
Yatma rutini oluşturmak: dişler fırçalanır, pijamalar giyilir, masal okunur ve çocuk uyur
Çocuğu mutlaka odasında uyutmak, ebeveynin yatağına gelmesine engel olmak, gece uyanıp gelse bile uygun bir yaklaşımla tekrar yatağına göndermek
Aynı şekilde ebeveynin de çocuğun yatağını paylaşmaması, bir minder veya bir koltuk üzerine oturarak yatağın yanında durması gerekir
Çocuğun uyku saatine saygı göstererek büyüklerin evde çok gürültülü davranmaması gerekir
Bebeklikten itibaren anne yanında yatmaya alıştırmamak (tensel ihtiyaçları uyku dışındaki zamanda, oyun ve emzirme gibi etkinlikler içerisinde karşılamak)
Çocuğun biyolojik saatine uygun rutinler hazırlamak, gereğinden fazla uyuması için zorlamamak
Gündüz uyku ihtiyacı olmayan çocuğu zorla uyutmaya çalışmamak
Zorlayıcı olmamak, ceza ve korkutma yolunu kullanmamak
Rüya görerek uyandığını ifade ederse sakinleştirerek, fazla zaman kaybetmeden yatağına göndermek uygun davranım şekilleri olabilir.
Çocuk uykuya gitmekte yavaş davranıyorsa ya da yattıktan kısa bir süre sonra yanınıza geliyorsa sizinle birlikte olduğu anlarda bazı kazanımları var demektir. Belki gündüz ebeveynine olan ihtiyacını tatmin edememiş olabilir, aklı küçük kardeşinde kalmış, onu kıskanmış olabilir ya da gerçekten onu uyumaktan alıkoyacak düzeyde korku ve kaygıları olabilir. Uyku saatinden ödün vermemek ön planda tutulmakla birlikte çocuğun ihtiyaçları da anlaşılmaya çalışılmalı ve uygun şekilde giderilmelidir.
Okulda ya da yabancı bir evde/ortamda uyuyamamak çocuğun güvensizlik duygusuyla doğrudan ilintilidir. Daha çok küçük çocuklarda görülen bu durum çocuğun terk edilme, unutulma ve benzeri kaygı ve korkularından ileri gelmektedir. Güvensizlik duygusunun aşılmasıyla okuldaki uyku sorunu da hallolacaktır. Bazen sadece zamana bırakmak dahi çözüme ulaşmada bir yöntem olabilir. Yabancı bir yerde uyurken kendisine ait bir eşya ile uyuması da yardımcı olabilir.
Sık sık kâbus görüyorsa, uyandığında bunları ifade edemiyor ancak çok korkuyorsa, uykusunda geziniyorsa veya gece korkuları varsa bu durum bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Aynı şekilde gündüz olmadık vakitlerde sık sık uykusu geliyorsa bir sağlık sorunu olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Elbette ki boşanma, ölüm gibi çocuğun ebeveynine daha yoğun ihtiyaç duyduğu olağan üstü durumlar da olacaktır. Bu süreçleri birbirine sarılarak ve birlikte uyuyarak geçirmek çocuk için travmayı atlatmasında kolaylaştırıcı olabilir. Ancak uzun vadede istenmeyen sonuçlara meydan vermemek adına birlikte uyuma seremonilerinin mümkün olduğu kadar kısa tutulup hızlı bir şekilde çocuğun eski uyuma rutinine kavuşmasını sağlamak gerekir.
Tuvalet eğitimi
Tuvalet eğitimine başlarken izlenecek yol üç ana bölümden oluşmaktadır.
Hazır oluşu sağlayıcı unsurlar üzerinde çalışmak
Tuvaleti kullanma fikri üzerinde çalışmak
Tuvalet eğitimi alabilecek olgunluğa gelen çocuğu tuvalete alıştırmak
Hazırlık: Tuvalet eğitimi için en uygun olan zaman aralığı yaklaşık olarak 2-3 yaş aralığındaki dönemdir. Tabii ki çocuklar arasındaki bireysel gelişim farkları bu yaş aralığını daha aşağı ya da daha yukarı çekebilir. Önerilen yaş aralığı başarı sağlanması en muhtemel yaş aralığını ifade etmektedir. Bu yaş grubundaki çocuğunuz artık sözel olarak birkaç kelime kullanmakta, değilse bile objeleri işaret edebilmekte, verdiğiniz basit işleri yerine getirebilmekte, sizi taklit edebilmekte, kirli bezinden rahatsız olmakta, muhtemelen çiş ve kaka kontrolünü fiziksel anlamda başarabilecek kas olgunluğuna erişmiş bulunmaktadır (18-24 ay civarı). Kıyafetlerini kendisi giyip çıkarmak için çaba göstermekte, ellerini lavaboda yıkamaktan keyif almaktadır. Bu aşamaya geldiğinizde ufak bir yardımla ona tuvaleti kullanmasını öğretebilirsiniz. Bazı çocuklar önce geceleri tuvaletini tutmayı öğrenirler ve temiz bez ile uyanırlar; diğerleri ise gündüz eğitimi aldıktan bir süre sonra gece tuvalete gitmeyi kazanabilirler. Her iki durumda da çocuğunuzu gözlemleyin; yukarıdaki becerileri göstermeye başladıysa, tuvalet ihtiyacının olduğunu hareketlerle ya da sözel ifadelerle belirtiyorsa artık ikinci aşamaya geçebilirsiniz demektir. Eğer belirtiler henüz ortaya çıkmadıysa ona çişinin/kakasının olup olmadığını sorarak farkındalık kazanmasını sağlayabilirsiniz. Sözel ifade veya işaret kullanımını, el yıkama, pantolon ve külot çıkarma gibi becerileri kazanması için de onu desteklemelisiniz.
Tuvalet ziyaretleri: İkinci aşamada tuvaleti kullanması için klozete veya oturağına oturarak alıştırma yapmasını, sifonu çekmesini, tuvalet ihtiyacı için anne, baba ve diğer büyükler gibi tuvaleti kullanması gerektiğini ona öğretmelisiniz. Bu aşamada okul arkadaşlarının tuvaleti kullanıyor olması da büyük bir motivasyon unsuru olacaktır. Ancak tekrar hatırlatmakta fayda görüyorum, çocuk akranları ile bu konuda da asla kıyaslanmamalıdır.
Çocuk her tuvalete oturduğunda çişini yapmasa bile sözel olarak takdir etmek ya da küçük ödüller vermek hoş olabilir. Bazı çocuklar tuvalete oturmaktan çok korkarlar. Tuvaletin içine düşmekten, soğuk bir yere çıplak temas etmekten, sifon sesinden ya da çiş ve kakanın bedenlerinden ayrılıp bilinmeyen bir yere gitmesinden endişe duyabilirler. İşte ikinci aşamanın önemi bu noktada ortaya çıkmaktadır. Dolayısı ile tuvaleti gelsin gelmesin arasıra tuvaleti ziyaret etmek ona bu ortamın korkulacak bir yer olmadığını göstermekte faydalı olabilir. Sevdiği oyuncak ayısı oturağa oturtulabilir. Tuvaleti sempatik hale getirmek için duvara çıkartmalar yapıştırılabilir. Tuvalet ihtiyacını henüz ifade etmiyorsa bile kendi bedenine kulak vererek tuvaletinin geldiği sinyalini algılaması için fırsat verilmiş olunur.
Gündüz Tuvalet eğitimi: Eğitime başlama aşamasında iki hafta kadar çocuğunuzun bezini ıslattığı saatleri bir çizelgeye işaretleyin. Böylece biyoritmi ile ilgili bir fikir edinmiş olursunuz. (Ortalama olarak 3 saat kadar kuru kaldığını görebilirsiniz.) Bezine çiş/kaka yaptığı saatlerde onu tuvalete oturtun, yaparsa ödüllendirin. Yapmazsa en fazla 10 dakika bekleyip bir sonraki sefere başarabileceği yönünde telkinler verin, onu motive edin. İlk zamanlarda onu tuvalette yalnız bırakmayın, varlığınızla destekleyin. Tuvaleti kullanma becerisi pekiştikçe siz de tuvaletin dışında bekleyin. İlk günlerde soyunması, alt temizliği, sifonu çekmesi, el yıkaması ve giyinmesi konularında ona yardımcı olun ve daha sonraki günlerde yardımı azaltarak onun bu becerilerde bağımsızlaşmasını sağlayın. İlerleyen günlerde çocuğu tuvalete götürüp başında beklemenin yerini, sadece sözel yönlendirmeler ve otokontrol almalıdır. Bu konuda aceleci olmayın ama destekleyici ve kararlı olun.
Gece tuvalet eğitimi: Bazı çocuklarda gece tuvalet eğitiminin kazanılması, gündüz tuvalet eğitimi verildikten aylar sonrasına tekabül edebilir. Bu konuda anne babanın tuvalet kontrolünü kazanma yaşı, uykunun derin oluşu ya da bazı fizyolojik faktörler belirleyici rol alabilir. Gece eğitimi vermek istediğinizde yatma saatinden hemen önce tuvalete gitmesini sağlamak, daha önce hazırladığınız biyoritm çizelgesini kullanarak zamanı geldiğinde onu uyandırıp tuvalete götürmek de uygun yardımlar olacaktır. Gece alt ıslatmaları devam ediyorsa yatmadan 3 saat önce sıvı gıda alımını kesmek de bir öneri olarak uygulanabilir. Psikolojik kökenli alt ıslatmalarda bir uzman yardımı almak süreci çok daha hızlandıracaktır.
Kazalara hazırlıklı olmak: Tuvalet eğitimine karar verdiğinizde en riskli durum çocuğun istenmeyen yerlere kaçırmasıdır. Unutmayın ki o yürümeye başlamadan önce pek çok kez düşmüştü, elinizi tutarak yardım istemişti. Bu eğitimde de ufak kazalar son derece normaldir. Çocuk, büyüklerin dünyasının kurallarını yeni yeni öğrenmektedir. Anlayış ve sabırla o bölgeyi temizleyin ve “üzülme, bir dahaki sefere başaracaksın” deyin. Kesinlikle çiş ve kaka için dokunulmaması, bulaştırılmaması gereken iğrenç şeyler olarak nitelendirmelerde bulunmayın. Temizlemede aşırı şekilde takıntılı davranmak, çocuğunuzun tuvalet eğitimi almasını güçleştirebilir. Geldiği halde çişini/kakasını tutabilir; yabancı yerlerde tuvalete gitmeyi reddebilir. Ağlama, öfke gibi tepkiler geliştirebilir.
Akılda tutulması gerekenler: Çocuk tuvalet eğitimini kazanmaya başladıktan sonra sırf kendi konforunuz için onu tekrar bezlemeyin. Dışarıda kazadan korkuyorsanız yeterince miktarda kıyafet taşıyın. Gerekiyorsa çok titiz arkadaşlarınıza misafirliğe gitmeyi erteleyin.
Hastalık, okula başlama, kardeş doğumu, anne baba arasında geçimsizlik, aileden birinin vefatı gibi bazı nedenlerle tuvalet eğitimi almış olan çocuklarda geriye dönüş olabilir. Kısa süreli tepkisel durumlarda çocuğa empati ile yaklaşmak sorunu çözebilir. Ancak bir uzmandan yardım almayı gerektirecek boyutta uzun bir alt ıslatma süreci de olabilir. Soruna sebep olan psikolojik etmenin çözümlenmesi ve çocuğun bu durumdan bir an önce kurtulabilmesi için uzman yardımı almaktan kaçınmamak gerekir.
Okula giden çocuklarda tuvalet eğitimi öğretmen ve gerekli yardımcı personelin bilgilendirilmesi ile evde ve okulda paralel şekilde gitmelidir. Çocuk bakıcı ya da anneanne gibi birinden bakım alıyorsa bu kişi de ebeveyn tutumu ile aynı yönde tavır almalıdır. Anne ve baba arasında da tutumlar açısından fark olmamalıdır.
Alt ıslatma
Tuvalet eğitimi, mesane kontrolünün başladığı 18-24 ay arasında verilmeye başlanabilir. Ancak bazı çocuklarda değişken faktörlerden dolayı gece ve gündüz tuvalet eğitiminin tam olarak kazanılması 3,5 – 4 yaşa kadar devam edebilmektedir, hatta bazı kaynaklar üst sınırı 4,5- 5 yaş olarak vermektedir.
Okul öncesi dönemde en sık rastlanan davranış problemleri arasında alt ıslatmaya rastlanmaktadır. Ancak yukarıdaki yaş aralıkları göz önünde tutulduğunda alt ıslatma davranışını her zaman için bir davranım bozukluğu olarak yorumlamak mümkün olmamaktadır. Tuvalet eğitiminin verilmeye başladığı yaş ile ilgili kasların tam olarak olgunlaştığı yaş aralığı bazı çocuklarda iki yıla kadar uzayabilmektedir.
Alt ıslatma problemi 3 ana grupta incelenebilir:
Yalnızca geceleri
Yalnızca gündüzleri
Hem gece hem gündüz
Sadece geceleri alt ıslatma problemi, çocuğun kas olgunluğuna henüz erişememiş olmasına ya da gece uykusunun ağır olmasına yorumlanabilir. Ancak duygusal sorunları olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Sadece gündüzleri alt ıslatma şikâyeti varsa, tuvalet eğitimi uzun zaman önce tamamlamış ve aradan geçen zamanda alt ıslatma olmamasına rağmen sorun başladıysa, fiziksel ve psikolojik kaynakların araştırılması gereklidir.
Hem gece hem gündüz alt ıslatmanın varlığında ise ağırlıklı olarak fiziksel sebepler söz konusu olmakla beraber psikolojik kaynaklı sorunlar da söz konusu olabileceğinden zaman kaybetmeden bir uzmana danışmakta fayda vardır.
Özellikle 4 yaşından sonra, halen bebeklere ait bir davranışı sergiliyor olmak çocuklar için oldukça gurur kırıcıdır. Suçu genlere ya da atalara atmak “babası da böyleydi” demek sorunu çözmez, aksine çözümü geciktirerek çocuğun daha da çok örselenmesine sebep olabilir.
Alt ıslatmaya sebep olan etmenler
Fizyolojik etmenler:
İdrar yolu, böbrek ve mesanenin fizyolojik bozukluğu, kas ve sinir yapısı ile ilgili problemler, enfeksiyonlar
Kalıtsal nedenler
Yatmadan önce çok fazla sıvı alımı
Psikolojik etmenler
Özgüvenin yeterli olmayışı
İlgi çekme ihtiyacı
Kardeş kıskançlığı (özellikle aileye yeni bebek geldiğinde)
Stres ve kaygı doğuran durumlarla karşılaşma
Taşınma- okul değiştirme
Boşanma- ayrılık
Anne- babanın anlaşmazlıkları, kavgaları
Ailede ölüm ya da önemli hastalık
Bir yakının veya kendisinin ameliyat olması
Ciddi yaralanma veya kaza geçirme
Baskıya veya tacize maruz kalma
Ebeveynin çocuğun tuvalet ihtiyacını gidermede ihmalci tutumu
Ebeveynin baskıcı tuvalet eğitimi vermesi
Gelişimsel veya zihinsel gerilik
Eve hırsız girmesi gibi çocuğu doğrudan etkilemeyen ama korku verebilecek bazı yaşantılar
Alt ıslatma sorununu çözmek için yapılması gerekenler
Doktor muayenesi ile fiziksel faktörlerin tanılanması ve tedavi edilmesi
Yatmadan önce ve uyku aralarında sulu gıda alımının azaltılması veya hiç verilmemesi
İdrar yolu enfeksiyonuna karşı genital hijyene dikkat edilmesi
Tuvalet eğitimi esnasında aşırı titiz, zorlayıcı, baskıcı bir tavır sergilenmemesi
Geceleri uyanıp tuvalete gitme alışkanlığı kazanabilmesi için ebeveynin çocuğu rutin bir şekilde kaldırıp tuvale götürmesi
Aşırı yorgun olmak gece uyanmayı güçleştireceğinden yatmadan önce çok hareketli oyunlar oynamamak
Altını ıslattığı günlerde çocuğa tepkili yaklaşmamak, cezalandırmamak, yargılamamak, alay etmemek; yakın çevreyi de uyararak çocuğun istemeden yaptığı bu davranışa uygun tepkilerle yaklaşmalarını sağlamak
Çocuğun psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak, kendini ifade etme becerisini desteklemek
Öğretmeni ile sorunu paylaşmak ve işbirliği yapmak.
Parmak emme
Pek çok psikolojik kurama göre 0-1 yaş dönemindeki bebeklerde beslenme ihtiyacının giderilmesi sırasında anne tarafından emzirme, kucaklanma, dokunulma gibi temasların sağlanması bebekte güven duygusunun gelişimini destekler. Beslenme yani emme davranışı ile paralel giden bu ihtiyaç yeterince karşılanamadığında ileriki dönemde küçük çocukların güven ihtiyacı hissettiklerinde emme (parmak emme) davranışına yöneldikleri görülür.
Bazı çocuklar gün içerisinde çeşitli zamanlarda parmak emerken bazıları da sadece uyurken bu davranışı seçebilirler. Her ikisinde de ortak nokta “güven arayışıdır”. Çocuk gün içerisinde stres hissettiği anlarda parmağına veya emebileceği bir objeye yönelerek güven ihtiyacını doyurmaya çalışmaktadır. Uykuya geçiş süreci de ortama güvenmeye, yalnız olmaya dayanabilmeye hatta belki korkunç rüyalarla karşılaşabilme olasılığına hazır oluşu gerektirir. Bu hazır oluşluk düzeyini yakalayamayan çocuklarda parmak emme, yastık köşesi emme veya pijamanın kolunu emme gibi davranışlar gözlenebilir.
Çevresel bazı faktörler de çocuğu parmak emme davranışına itebilir. Örneğin yeni kardeş sahibi olan bir çocuk bebeğin alt ıslatma ve biberon emme davranışını taklit edebilir ya da bunların yerine parmak emmeyi koyabilir. Bazen hazır olmadığı halde anne memesinden kesilen veya emzik bıraktırılan çocuklarda da tamamlanamamış emme ihtiyacından dolayı parmak emme görülebilir. Bir kısım çocuklarda ise parmak emen bir arkadaşını taklit şeklinde kısa süreli bir davranım ortaya çıkabilir.
Burada önemli olan davranışın sıklığı ve hangi durum ve ortamlarda ortaya çıktığıdır. 3 yaşına kadar olan parmak emme davranışı çoğunlukla normal olarak kabul edilebilmekle beraber, bu alışkanlık 6-7 yaşına kadar uzayabilir ve süre arttıkça parmak yapısında diş, damak ve çene yapısında bozulmalara sebep olma olasılığı da artar. Davranışı ortadan kaldırabilmek için bağırmak, cezalandırmak, parmağına biber sürmek, “elini ağzından çek” demek çözüm oluşturmamaktadır. Gerçekten bir sonuç almak istiyorsanız parmak emme davranışına değil, olumlu davranışlarına odaklanın ve bu davranışları överek farkında olduğunuzu ona gösterin. Tüm bunları yaparken çocuğunuzun ilgi ve sevgi ihtiyacını doyurmak için elinizden geleni yapmayı da unutmayın. Her şeye rağmen sonuç alamıyorsanız probleminizi mutlaka bir uzmanla paylaşın.
Tırnak yeme
Çocukluk döneminde sıklıkla görülen davranış problemlerinden biridir. Özellikle estetik kaygılar ve mikrop kapma olasılığı yüzünden ebeveynler tarafından bir an önce kurtulmaya çalışılan bir durumdur.
Tabii ki çocuklar da çoğunlukla bu durumdan rahatsız olmakta, hoş olmayan eleştiri ve tavırlarla karşı karşıya bırakılmaktadırlar. Ne var ki altta yatan asıl sebep keşfedilip sorunun çözüme ulaştırılması sağlanmadığı sürece davranışın devam etmesi kaçınılmazdır.
Çocuğu tırnak yeme davranışına iten sebepler genelde ilgi ve sevgi ihtiyacı, güvensizlik, kendini ifade etmede güçlük gibi psikolojik kaynaklıdır. Dolayısı ile asıl sorunu çözmeden sadece davranışsal yaklaşımlarla olayın üzerine eğilmek davranışın azalmasına yardımcı olmadığı gibi çocuk üzerinde çok baskı kurulursa artmasına da sebep olabilir.
Görmezlikten gelmek
Uyarmak
Ceza vermek
Acı oje sürmek
“Sen bebek misin?” şeklinde alaycı sözlerle yaklaşmak
Fiziksel olarak cezalandırmak;
işe yaramayan yöntemlerin başlıcalarıdır.
Bunun yerine sakin bir zamanda çocuğa tırnak yemenin hem ağız hijyeni için uygun olmayan bir davranış olduğunu, hem de ellerin estetik görünümünü bozduğunu ifade etmek yerinde olacaktır. Ayrıca mutlak surette, çocuğa kaygı veren durumu da tespit etmek gerekir. Bunun için bir davranış çizelgesi hazırlamak ve hangi durum ve ortamlarda çocuğun tırnak yediğini not almak çözüme ulaşmada yardımcı olacaktır. Son dönemde yakın çevrede oluşan bir kaygı etmeni olup olmadığı da gözden geçirilmelidir. Anne babanın çocuğun yanındaki kavgası, yakın birinin ölümü veya hastalığı, yeni bir kardeşe sahip olma, ebeveynin çocuğa aşırı baskıcı- cezalandırıcı yaklaşım şekli gibi unsurların varlığı da davranışı tetikleyebilmektedir. Kaynak sorun bulunup çözümlendiğinde tırnak yeme davranışı da azalacak ve ortadan kalkacaktır. Aile sorunu tespit edip çözüme ulaştırmakta güçlük yaşıyorsa davranışın yerleşmemesi için bir uzmandan yardım almak uygun olacaktır.
Cinsel Gelişim ve Eğitim (2-6 yaş)
Küçük çocuklar kendi bedenleriyle yakından ilgilidir. Çevreyi tanımadaki ilk girişim, önce kendi bedenini tanımayla başlar. Kendini tanıma yolu da hayatın ilk yıllarında dokunma ve bakma ile olur. Benmerkezci bir yapıyla doğan bebekler için kendi bedenleri başlıca ilgi ve keyif kaynağıdır. Hayatın ilk günlerinde bebek için en büyük haz kaynağı annesi tarafından kucaklanmak, emzirilmek ve temizlenmek gibi ihtiyaçlarının giderilmesi ve bu sırada duyduğu rahatlama ve güven duygusudur. Temel ihtiyaçlarının giderilmesi sırasında emerken annesinin göğsüne dokunmak, banyo yaparken ılık suya dokunmak tensel keyif almanın ilk basamaklarıdır.
0-2 yaş döneminde bebekler çeşitli devinimsel hareketlerle bedenlerine dokunarak keyif almayı öğrenirler. Bebek bezinin temasından ya da altlarının silinmesi esnasındaki dokunuştan da hoşlanabilirler.
2-3 yaş döneminde ise tuvalet eğitiminin başlaması ile birlikte bezsiz olan genital bölgenin farklı nesnelere dokunması ile yeni deneyimler edinirler. Tuvalet eğitiminin verildiği bu dönemde cinsel merak büyük oranda cinsel organların olduğu bölgeye odaklanır.
3 -6 yaş aralığında ise bedeni ile ilgili öğrenme sürecine çevresel merakı da katarak bedenini akranları ile veya kardeşi ile kıyaslar, karşılaştırmalar yapar. Bakma ve dokunmaya dayalı sınırlı öğrenme araçlarına dil yeteneğini de ekleyerek cinsellik üzerine pek çok soru sorduğu döneme girer. Akranlar arasında dokunsal oyunlarda artış ya da mastürbasyon eğilimi görülebilir.
İşte bu evrede ailenin yaklaşımı çok büyük önem taşır. Çocuğun ilgi ve merakına ebeveynin vereceği cevaplar ve takınacağı tavırlar ne kadar doğru ve yerinde olursa çocuğun ilk cinsel eğitim başarısı da o ölçüde doğru olacak; ergenlik ve yetişkinlikteki sorunları ile başa çıkma olasılığı da aynı ölçüde kolay olacaktır. Olumsuz yaklaşmak, çocukların sonraki yaşlarında cinsellikten utanmalarına neden olabilir ve aileleri ile sağlıklı iletişim kurmalarını, kendi cinsinin özellikleriyle barışık yaşamalarını engelleyebilir.
Kendini keşfetmek için bedenine (genital bölgesine) dokunmakta olan çocuğa yasaklar koymak, ayıplamak, cezalandırmak, ellerine vurmak yapıcı bir çözüm değildir. Yasaklamak ve cezalandırmak bu merakı engellemeyecek, çocuk bulduğu ilk fırsatta tekrar merakını tatmin etmeyi deneyecek, ancak bu kez suçluluk duygusuna kapılacaktır.
Cinsel eğitim için en uygun zaman çocuğun bedeni ile ilgili sorular sormaya başladığı zamandır. Durup dururken çocuğu karşımıza alıp ders anlatır gibi cümlelerle ona bir şeyler öğretmeye çalışmak çok doğal olan öğrenme sürecini yapaylaştırır. Burada önemli olan çocuğun neyi ne kadar merak ettiğini tespit edip ona uygun yanıtlar vermektir.
Çocuğun ilgisinin dışında ya da gereğinden fazla ayrıntı içeren yanıtlar vermek çocuğun kafasını karıştırabilir. Aynı şekilde soruyu yanıtlarken takındığımız tavır da çocuğun olayı yorumlamasını etkiler. Soruları yanıtlarken unutulmaması gereken; ne çok ayrıntılı, ne de çok sade yanıtların verilmesidir. Yaşına uygun ve merakını tatmin edecek düzeyde ayrıntıya sahip yanıtlar tercih edilmelidir.
3–6 yaş döneminde sıklıkla görülen kız çocuğun annesi gibi makyaj yapmaya çalışması, kıyafet ve ayakkabılarını giymesi, erkek çocuğun da babası gibi tıraş olmaya çalışması, onun tarzında gömlek ve ayakkabılar seçmesi doğal gelişimsel özelliklerdir ve cinsel kimlik gelişiminin ilk göstergeleridir. Ancak bazen tam tersine, erkek çocukların kızlar gibi külotlu çoraplara, tokalara merak sardığı, bebeklerle oynadığı; kızların ise saçlarını kısa kestirmeye ve erkek tarzı oyunlar oynamaya ilgi duyduğu durumlar ortaya çıkabilir.
Karşıt cinsin davranışlarını model alan çocuklar için ilk önce gözlemci olup davranışın sebebi araştırılmalıdır. Dikkat çekme ya da sadece meraktan kaynaklanıyorsa zaten kısa bir süre sonra kendiliğinden sona erecektir; müdahaleye, paniklemeye gerek yoktur. Ancak bu davranışlar uzun süre devam eden bir hal aldıysa ve kendi cinsiyetine özgü davranışlar azaldıysa, bu aşamada mutlaka bir uzmandan yardımı almak gereklidir.
Boşanma, ebeveynden birinin kaybı veya iş nedeniyle çok uzun süre evden ayrı kalması gibi durumlarda rol modeli eksikliği özdeşimi geciktirebilir ya da engelleyebilir. Bazen de belirli cinsiyetteki çocuğa sahip olma özlemi, aileyi çocuğu zıt cinsiyette yetiştirmeye yönlendirebilir. Bu durumda da ailenin sorunu çözmek için danışmanlık alması önerilir.
Cinsel merak dönemine giren çocukların, sorularına yanıt getirebilecek en uygun kaynak ebeveyndir; ancak çoğu kez çocuk, ebeveynden aldığı bu ilk bilgileri çevrede gözlemleyerek doğruluğunu test etmek isteyecektir. Eğer okula gidiyorsa sınıf arkadaşlarını tuvaletteyken gözlemlemeye çalışacak ya da oyunlar sırasında öpmek ve dokunmak için fırsat kollayacaktır.
Ebeveyninden doyurucu cevap alamazsa başka yetişkinlere ya da kendinden daha büyük çocuklara sorularını yöneltecektir. Uygun olmayan kaynaklara yönelen çocuğun bilgiyi kontrolsüzce elde etme ihtimali yüksektir. Bu kişiler çocuğunuza gelişim seviyesine uygun olmayan, kafa karıştıran, eksik ya da tamamen yanlış bilgiler verebilirler. Çocuğun uygun olmayan kaynaklara yönelmesini engellemek ve onu doğru eğitebilmek için her sorusunu uygun şekilde yanıtlamaya gayret edin. Yanıtını bilmediğiniz sorular olduğunda “bilmiyorum” demekten çekinmeyin. Sorunun cevabını araştırarak ona geri dönün. Her zaman size açılması ve güvenmesi için destek olun. Böylelikle ileriki yıllarda yaşanması muhtemel sıkıntılarla başa çıkmada çok daha başarılı olabilirsiniz.
Çocuğunuzun gelişimine uygun cinsel eğitimi nasıl vereceğiniz konusunda sorularınız varsa uzmanımızdan yardım alabilirsiniz.
Çocukluk Çağı Korkuları
Korku, her insanda bulunan doğal ve olağan bir duygudur. Genellikle bilinmeyen, belirsiz şeylere karşı hissedilir ya da kontrol altına alınamayan durumlara karşı geliştirilir.
Çocukluk çağı korkuları 3- 6 yaş aralığında sıklıkla görülür. Kişinin günlük hayatını engelleyecek düzeyde yaşanan korkulara ise “fobi” adı verilir.
Çocukluk çağında yaşanan korkular genellikle şu konularla ilişkilidir: yalnız kalmak, bazı hayvanlardan, karanlıktan, canavarlardan, şimşek- yağmur gibi yüksek doğa seslerinden korkmak, ailesinden bir kişinin hastalanmasından veya ölmesinden korkmak.
Ayrıca yaşantıya bağlı olarak doktordan, polisten, hırsızdan, karanlıktan, köpekten korkmak gibi tepkiler de bu yaş grubunda sıklıkla görülmektedir.
Çocuklar korkularını kimi zaman sözlü olarak ifade etmekte, kimi zaman ise beden dili ile belli etmektedirler. Korkan çocuklar ebeveynlerini daha fazla yanlarında ve yakınlarında görmek isteyebilirler. Terleme, alt ıslatma, parmak emme, tırnak yeme, karın ağrısı, korkulu rüya görme gibi belirtiler verebilirler.
Sizler de çocuğunuzda buna benzer davranışlar gözlemliyorsanız aşağıda sıralanan önlemleri alarak korkularını yenmesinde ona yardımcı olabilirsiniz.
Korktuğu şeyler konusunda onu alaya almayın, “bundan da korkulur mu” demeyin.
Ona istediğiniz davranışları yaptırabilmek için polis, iğne, köpek, böcek gibi korku verebilecek unsurları kullanmayın.
Korkması muhtemel tv programlarını, filmleri izletmeyin; korkulu hikâyeler okumayın.
Çevrenizde gerçekleşen olumsuz bir olay varsa (ör: komşunun evine hırsız girmesi) olayla ilgili yorumların çocuğunuzun yanında yapılmasına izin vermeyin.
Kendi başınızdan geçen korkutucu durumlara nasıl tepki verdiğinizi gözden geçirin, çocuğunuza olumlu model olabilmek için davranışlarınızı düzenleyin.
Korkabileceği ancak zorunlu olarak yapılması gereken etkinliklerde (ör: diş doktoru muayenesi) onu bilgilendirin ve duruma hazırlayın.
Korkularını yenmesi için empati kurun ve onu yüreklendirin, gerekirse bir uzmandan destek almaktan çekinmeyin.
Çocuğunuz, bakıcısı ya da 3. bir şahısla ilgili olarak korkular yaşadığını söylüyorsa ya da bedensel olarak ifade ediyorsa konuyu mutlaka araştırın.
