Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Şayet evladınızla irtihali nasıl konuşacağınız konusunda tereddütteyseniz yalnız değilsiniz. Birçoğumuz mevtten konuşmaya korkarız münhasıran de evlatlarla. Fakat mevt hayatın vazgeçilmez bir modülü ve onlara yardım etmek istiyorsak bunu da onlarla konuşabilmeliyiz. Konuşmak her şeyi çözmese bile, konuşmadığımızda onlara hudutlu yardım etmiş oluruz.
Evlatlarla irtihal hakkında konuşmak yaşlarına ve yaşadıkları tecrübelere nazaran değişir. Bu başkaca bizim tecrübelerimize, inanç, hislerimize ve kendimizi nasıl bir konumda bulduğumuza bağlı olarak da değişmekte.
Aslında evlatlar mevti günlük hayatlarında farketmiştir. Yolun bir zaviyesinde ölmüş kuş, böcek yahut öbür hayvanları görmüştür. Televizyonda yahut bilgisayar oyunlarında günde en az bir sefer vefat haberi duyarlar, masallarda dinler, oyunlarında canlandırırlar. Vefat, günlük hayatın bir modülüdür ve bir kademeye kadar evlatlar da bunun farkındadır. Şayet evlatların bizimle mevt hakkında konuşmalarına müsaade verirsek, onlara gerekli malumatları verebilir ve üzgün olduklarında onlara yardım edebiliriz. Söylediklerine dikkat gösterir ve hürmet gösterirsek muhabereleri artar. Şayet biz de mevtle ilgili kendi hislerimizden mutlu, dürüst ve açık isek evlatların da bu hususla ilgili konuşmalarını artırırız. O vakit muhaberenizi kısıtlayan pürüzleri gözden geçirmek yararlı olabilir:
Muhabere Mahzurları
Kaçınma, Yüzleşme
Umumî olarak bizi üzen şeylerden bahsetmekten kaçınırız. Vefatla ilgili konuşmaktansa hiç bahsetmemenin daha uygun olduğunu düşünürüz. Lakin konuşmamamız muhaberede olmadığımız mealine gelmez. Evlatlar kusursuz birer gözlemcidir. Yüzümüzü okur, vücut lisanımızı anlarlar. Üzücü bir hadiseyle ilgili konuşmaktan kaçındığımızda evlatlar bu mevzuyu gündeme getirmek yahut bu bahisle ilgili soru sormakta tereddüt duyarlar. Konuşmaktan kaçınmak evlat için şöyle manalara gelir: ‘Eğer validem ve pederim bu hususta konuşmuyorlarsa bu hakikaten berbat bir şey ve ben de bu bahisle ilgili konuşmasam daha iyi’ üzere. Aslında ebeveynler irtihalle ilgili konuşmaktan kaçınırken, evlatların bu bahisle ilgili daha çokça korku duymalarına ve hislerini saklamalarına neden olurlar. Bilinmeyen hakkındaki korku gerçekle yüzleşmekten daha ezalıdır. Evlat kendi içi yerküresinde farklı şeyler hayal edebilir ve zihninde en bed yahut gerçek olmayan senaryolar çizebilir.
Birbaşka sorun ise, evlatları anlamadıkları yahut bilmek istemedikleri malumatlarla direk yüzleştirmekten doğar. Hassas mevzularla ilgili konuşmak için evladı muhabereye açık hale getirmek gerekir. Yani sakınmak ile yüzleştirme arasında bir istikrar kurularak muhabere sağlanabiilir. Bu dengeyi kurmak için yapılabilecekler:
-Çocuklarla muhabere kurmak için münasip devir kollayın.
-Çocuğun muhabere kurmasını sağlamak için dürüst olun. Yaşına münasebetli olarak sorduğu sorulara yalın bir lisanla karşılık verin. Sorularına yanıt verirken özetle, yaşına elverişli yanıtlarla net konuşun, uzun cümlelerle gevelemeyin.
-Çocuğu dinleyerek hislerini kabul edin.
-Gerçekten üzgün olduğunda ondan dürüst açıklama yapmasını önerin.
Tahminen de en zoru irtihalle ilgili kendi his ve tasavvurlarımızı anladıktan sonra makul koşullar geliştiğinde evlatlarla bu mevzuyu daha rahat konuşabiliriz.
Bütün Yanıtları Bilmemek
Evlatlarla konuşurken münhasıran karşılıkları bilmiyorsak çok da rahat hissetmeyiz. Mahsusen daha küçük yaş öbeği evlatlar annebabasının herşeyi bildiklerini düşünürler. Gelgelelim irtihal hayatın en bilinmeyen kesimidir. Bu hususla ilgili konuşurken kendimizi kaygılı ve tereddütlü hissederiz. Bu durumda olan ana peder da evlada bu durumu açıklamak ve konuşmak istediğinde ne yapacağını bilemeyebilir. Tüm yanıtlar rahatlatıcı olmadığı üzere, nitekim inandığımız halde onlara anlatabiliriz. “Bu bahisle ilgili tam bir karşılık bulamıyorum” halinde dürüstçe açıklama yapılabilir. Bu, inanmadığımız bir açıklamayı ona aktarmaktan daha uygundur. Ne kadar düzgün kurgulanırsa kurgulansın beyaz yalanlar itimadı ve inandırıcılığı sarsar. Sakince, savunucu tavırda olmadan herşeyi bilmediğimizi söylemek, onların bu durumu kabullenmesini, ileriki vakitlerde kendi inancına müsait tasavvurlarının gelişmesini destekler.
Tabuların Üstesinden Gelmek
Mevt hakkında konuşmak kaçınılan bir tabudur gelgelelim vefat hayatın ayrılmayan bir modülüdür. Tıbbın ve teknolojinin daha geçmişte olduğu evvelki yüzyılda kişiler konutlarında vefat eder, sevdikleri etrafına toplanarak evlat ve erişkinler vefatı birlikte yaşayarak birbirlerine destek olurlardı. Gelgelelim günümüzde irtihal daha yalnız yaşanmakta. Birden fazla insan hastanede hemşireler etrafında iken ölmekte. Sevenleri ölen şahısla daha az vakit geçirmekte, son vakitlerini birlikte geçirememekte. Böylelikle mevt ömürden gitgide izole hale gelmekte. Sonuç olarak mevtin gizemi artmakta, kimilerinin dehşetleri sarih hale gelmektedir.
Aslında mevtin her canlının doğal sonucu olduğunu farkedilmelidir. Vefat sonrası üzüntü lakin birlikte vakit geçirip birbirine destek olarak yahut yalnızca orda olmakla en uygun aşılabilir.
Gelişim Basamakları
Çalışmalar evlatların vefatı gelişim basamaklarına nazaran anladıklarını göstermiştir. Örneğin mektep öncesi evlatlar mevti süreksiz, geri dönebilen somut bir durum olarak görürler. 5-9 yaşları arasında, mevtin hayatın sonu manasına geldiğini, tüm canlıların ahir öleceğini farketmeye başlarlar. Lakin bunun şahsî olduğunu anlamazlar. Irtihali canlandırmaya çalışırlar. Mevti bir iskeletle yahut vefat meleği ile ilişkilendirerek, bu hayallerle ilgili kabus görebilirler.
9-1o yaşlarından ergenliğe yanlışsız evlatlar mevtin geridönüşümsüz olduğunu, kendileri de dahil olmak üzere herkesin birgün öleceğini kavrarlar. Kimileri ömür ve vefatla ilgili filozofik yaklaşımlar üzerine baş yorarlar. Ergenler kendi başlarında hayatın mealini sorgulayıp dururlar.
Evlatların devirlerine has mevti anlamaları lakin ailenin evladın devir özelliklerini bilen ebeveynlerinin sayesinde olmaktadır. Örneğin ergenle mevt konusunda tartışmak yahut zıtlaşmak kendi tasavvurlarına tehdit olarak algılanabileceği için irtihal vakasını kabul etmemesine yahut farklı reaksiyonlar geliştirmesine neden olabilir.
Şahsî Deneyimler
Tüm evlatların hayat deneyimleri kendine mahsustur ve hislerini ele alma ve gösterme halleri farklıdır. Birtakım evlatlar 3 yaşında irtihalle ilgili soru sormaya başlar. Birtakım evlatlar vefattan hiç bahsetmez fakat oyunlarında işlerler. Mevtle ilgili hislerini nasıl söz ederse etsinler, erişkinler tarafından sempatik ve yargısız karşılıklara gereksinim duyarlar. Dikkatli dinleme ve gözlemle, evladın gereksinimlerine nazaran münasip yaklaşımla ilgili kıymetli ipuçları elde edilebilir. Mektep öncesi ve genç mektep yaş periyodu evlatlarında yalın ve kısa açıklamalar mahallinde olur. Sorularına uzun nasihat ve karmaşık yanıtlar vermek onları sıkar ve başlarını karıştırır. Somut ve birbirine benzeri örnekler vererek konuşabilirsiniz. Irtihali evlatlara şöyle açıklayabiliriz; ‘Bir kişi öldüğünde nefes almaz, yemez, konuşmaz, düşünmez. Bir köpek öldüğünde havlamaz ve koşmaz. Bir bitki öldüğünde artık büyümez ve çiçek vermez’ üzere.
Kimi evlat derhal soru sorarken, birtakımı sessiz kalır ve bir hengam sonra yanınıza gelerek soru sorar. Her soru yalın ve gerçek biçimde cevaplanmalıdır. Evladın söylenenlerden ne anladığı kıymetlidir. Bazen evlatlar ama tekrar tekrar sorup tıpkı yanıtları duymak isterler. Devranla evlatlar yeni deneyimler yaşayarak, daha ayrıntılı açıklamalar ile his ve tasavvurlarını paylaşırlar.
-Çocuklara birinin mevt haberini verirken; ‘o artık gitti, bizi terk etti’, uykuda, uzun dinleniyor üzere cümlelerle açıklamak onların telaşlarını daha da artırır ve başlarını karıştırır.
-Ölümün nedeninin hastalık olduğunun söylenmesi, evladın ilerde hastalık deneyiminde sonucun vefat olacağını düşünmesiyle kaygılandırır. Bu yüzden vefatın nedeni olarak hastalık açıklanırken, yalnızca önemli marazların irtihalle sonuçlandığını yoksa birçok marazın düzgünleştiğini belirtmek gerekir.
-Ölümle ilgili yapılan gayrı bir genelleme de marazın nedeni olarak yaşlılığın söylenmesidir. Bu açıklama evladın genç yaşta birinin vefatını gördüğünde inandırıcılığını yitirecektir.
-Günlük hayatta daha az duygulandıran fırsatlardan yararlanarak devir vakit mevtten bahsedilebilir.Bir çiçek, böcek, kuş üzere canlıların vefatından konuşmak daha kolaydır. Evlatlar daha da meraklanabilir, soru sormaya devam edebilir. Evlatların merakı sakince karşılanarak, kendilerini hatalı hissetmeden basitçe cevaplanmalıdır.
Evlatların Vefata Reaksiyonları
Evlatlar etraflarında irtihal hadisesini tecrübe ettiklerinde, kimi farklı reaksiyonlar geliştirebilirler. Bunlar:
Suçluluk
Yapılan birtakım çalışmalarda, kardeş, ebeveyn üzere konutta yakın akrabalardan birinin vefatını yaşayan evlatlar çoğunlukla kendilerini günahlı hissederler. Evlatlar bu hadisenin neden sonuç bağını kurmakta zorlanırlar ve vefata kendilerinin neden olduklarını düşünürler. Mevtin kendi yaptıklarının cezası olduğunu söyleyebilirler: “Annem öldü ve beni terk etti zira ben yaramazdım” üzere.
Bu üzere durumlarda öncelikle evladın his ve mülahazalarını konuşmaları ve sizinle paylaşmaları için destekleyin. Daha sonra onların suçluluk hisleri ile ilgili; sevildiklerini ve onu desteklediğinizi hissettirin. Onlara nasıl hissedeceklerini söylemeyin. Maatteessüf memleketimizde evlatlarına bu hususta destek olmaya çalışan ailelerin söylemleri yönlendirici olmakta “Üzülme. Hatalı hissetme.” Üzere söylemler evladın hislerini hem yok saymakta hem de kendi yapamadıklarını gerçekle bağdaşmayan hisler evlattan istenmektedir.
Öfke
Yakın birinin kayıbı hem erişkin hem de evladın öfkelenmesine neden olur. Erişkinler hekim ve hemşirelere yahut irtihali durduramadıkları için kendilerine öfkelenirler. Evlatlar münhasıran kendilerine bakan insanların vefatının akabinde öfkelerini açıkça zahir ederler. Bazen ölen şahsa öfkelenirler. Hisleri öfke yahut dehşet ne olursa olsun bakımlarının devam edeceği onlara hissettirilmelidir.
Regresyon
Evlatlar yakın birinin kaybıyla geçmiş devir özelliklerine gerileyebilirler; alt ıslatma, parmak emme, kekeleme, kaygılar ve çocuksu davranışlar gösterme üzere. Bu davranışların süreksiz olduğu bilinmeli ve bu periyotta evlatlar desteklenmeye devam edilmelidir.
Depresyon ve öbür davranış meseleleri
Birtakım evlatlar öfkelerini içe aktarırlar, tedirginlik, içine kapanma, agresif davranışlar üzere şikayetleri başlayabilir. Mevtten 6 ay sonra bu şikayetler devam eder ve uyku, iştah sorunları, devam eden endişeler, mektep muvaffakiyetinde düşme, arkadaş bağlarında bozulma üzere evladın hayatını etkilerse, bir evlat psikiyatristi bilirkişi yardımı gerekmektedir.
Memleketimizde vefat ve ölene paha verme klasik davranışları evladı ve ölen kişinin ailesini destekleyicidir. Meyyit meskeni yalnız bırakılmaz, ağlayan olursa dinlenilir, desteklenir, konuşmasına müsaade verilir. Komşular ve akrabalar ölen kişinin meskenine yemek götürür, yakınları maddi ve manevi olarak destekler ve acılarını paylaşırlar. Yakınını kaybeden evlatlarla birebir daha çokça vakit geçirilir, bakımları desteklenir. Bu üzere klasik davranışların devam etmesi mevtin daha kolay aşılmasını sağlar. Evlatlar yaşlarına ve duruma nazaran hazırlanarak ölen kişinin mevlidine, mezarına gitmesi sağlanabilir. Bunlar evlatların da irtihali anlamalarını, kendi his ve mülahazalarını tabir etmelerini kolaylaştırır.
Dr. Selcen ESENYEL
Evlat ve Ergen Psikiyatristi
Evlatlarla irtihal hakkında konuşmak yaşlarına ve yaşadıkları tecrübelere nazaran değişir. Bu başkaca bizim tecrübelerimize, inanç, hislerimize ve kendimizi nasıl bir konumda bulduğumuza bağlı olarak da değişmekte.
Aslında evlatlar mevti günlük hayatlarında farketmiştir. Yolun bir zaviyesinde ölmüş kuş, böcek yahut öbür hayvanları görmüştür. Televizyonda yahut bilgisayar oyunlarında günde en az bir sefer vefat haberi duyarlar, masallarda dinler, oyunlarında canlandırırlar. Vefat, günlük hayatın bir modülüdür ve bir kademeye kadar evlatlar da bunun farkındadır. Şayet evlatların bizimle mevt hakkında konuşmalarına müsaade verirsek, onlara gerekli malumatları verebilir ve üzgün olduklarında onlara yardım edebiliriz. Söylediklerine dikkat gösterir ve hürmet gösterirsek muhabereleri artar. Şayet biz de mevtle ilgili kendi hislerimizden mutlu, dürüst ve açık isek evlatların da bu hususla ilgili konuşmalarını artırırız. O vakit muhaberenizi kısıtlayan pürüzleri gözden geçirmek yararlı olabilir:
Muhabere Mahzurları
Kaçınma, Yüzleşme
Umumî olarak bizi üzen şeylerden bahsetmekten kaçınırız. Vefatla ilgili konuşmaktansa hiç bahsetmemenin daha uygun olduğunu düşünürüz. Lakin konuşmamamız muhaberede olmadığımız mealine gelmez. Evlatlar kusursuz birer gözlemcidir. Yüzümüzü okur, vücut lisanımızı anlarlar. Üzücü bir hadiseyle ilgili konuşmaktan kaçındığımızda evlatlar bu mevzuyu gündeme getirmek yahut bu bahisle ilgili soru sormakta tereddüt duyarlar. Konuşmaktan kaçınmak evlat için şöyle manalara gelir: ‘Eğer validem ve pederim bu hususta konuşmuyorlarsa bu hakikaten berbat bir şey ve ben de bu bahisle ilgili konuşmasam daha iyi’ üzere. Aslında ebeveynler irtihalle ilgili konuşmaktan kaçınırken, evlatların bu bahisle ilgili daha çokça korku duymalarına ve hislerini saklamalarına neden olurlar. Bilinmeyen hakkındaki korku gerçekle yüzleşmekten daha ezalıdır. Evlat kendi içi yerküresinde farklı şeyler hayal edebilir ve zihninde en bed yahut gerçek olmayan senaryolar çizebilir.
Birbaşka sorun ise, evlatları anlamadıkları yahut bilmek istemedikleri malumatlarla direk yüzleştirmekten doğar. Hassas mevzularla ilgili konuşmak için evladı muhabereye açık hale getirmek gerekir. Yani sakınmak ile yüzleştirme arasında bir istikrar kurularak muhabere sağlanabiilir. Bu dengeyi kurmak için yapılabilecekler:
-Çocuklarla muhabere kurmak için münasip devir kollayın.
-Çocuğun muhabere kurmasını sağlamak için dürüst olun. Yaşına münasebetli olarak sorduğu sorulara yalın bir lisanla karşılık verin. Sorularına yanıt verirken özetle, yaşına elverişli yanıtlarla net konuşun, uzun cümlelerle gevelemeyin.
-Çocuğu dinleyerek hislerini kabul edin.
-Gerçekten üzgün olduğunda ondan dürüst açıklama yapmasını önerin.
Tahminen de en zoru irtihalle ilgili kendi his ve tasavvurlarımızı anladıktan sonra makul koşullar geliştiğinde evlatlarla bu mevzuyu daha rahat konuşabiliriz.
Bütün Yanıtları Bilmemek
Evlatlarla konuşurken münhasıran karşılıkları bilmiyorsak çok da rahat hissetmeyiz. Mahsusen daha küçük yaş öbeği evlatlar annebabasının herşeyi bildiklerini düşünürler. Gelgelelim irtihal hayatın en bilinmeyen kesimidir. Bu hususla ilgili konuşurken kendimizi kaygılı ve tereddütlü hissederiz. Bu durumda olan ana peder da evlada bu durumu açıklamak ve konuşmak istediğinde ne yapacağını bilemeyebilir. Tüm yanıtlar rahatlatıcı olmadığı üzere, nitekim inandığımız halde onlara anlatabiliriz. “Bu bahisle ilgili tam bir karşılık bulamıyorum” halinde dürüstçe açıklama yapılabilir. Bu, inanmadığımız bir açıklamayı ona aktarmaktan daha uygundur. Ne kadar düzgün kurgulanırsa kurgulansın beyaz yalanlar itimadı ve inandırıcılığı sarsar. Sakince, savunucu tavırda olmadan herşeyi bilmediğimizi söylemek, onların bu durumu kabullenmesini, ileriki vakitlerde kendi inancına müsait tasavvurlarının gelişmesini destekler.
Tabuların Üstesinden Gelmek
Mevt hakkında konuşmak kaçınılan bir tabudur gelgelelim vefat hayatın ayrılmayan bir modülüdür. Tıbbın ve teknolojinin daha geçmişte olduğu evvelki yüzyılda kişiler konutlarında vefat eder, sevdikleri etrafına toplanarak evlat ve erişkinler vefatı birlikte yaşayarak birbirlerine destek olurlardı. Gelgelelim günümüzde irtihal daha yalnız yaşanmakta. Birden fazla insan hastanede hemşireler etrafında iken ölmekte. Sevenleri ölen şahısla daha az vakit geçirmekte, son vakitlerini birlikte geçirememekte. Böylelikle mevt ömürden gitgide izole hale gelmekte. Sonuç olarak mevtin gizemi artmakta, kimilerinin dehşetleri sarih hale gelmektedir.
Aslında mevtin her canlının doğal sonucu olduğunu farkedilmelidir. Vefat sonrası üzüntü lakin birlikte vakit geçirip birbirine destek olarak yahut yalnızca orda olmakla en uygun aşılabilir.
Gelişim Basamakları
Çalışmalar evlatların vefatı gelişim basamaklarına nazaran anladıklarını göstermiştir. Örneğin mektep öncesi evlatlar mevti süreksiz, geri dönebilen somut bir durum olarak görürler. 5-9 yaşları arasında, mevtin hayatın sonu manasına geldiğini, tüm canlıların ahir öleceğini farketmeye başlarlar. Lakin bunun şahsî olduğunu anlamazlar. Irtihali canlandırmaya çalışırlar. Mevti bir iskeletle yahut vefat meleği ile ilişkilendirerek, bu hayallerle ilgili kabus görebilirler.
9-1o yaşlarından ergenliğe yanlışsız evlatlar mevtin geridönüşümsüz olduğunu, kendileri de dahil olmak üzere herkesin birgün öleceğini kavrarlar. Kimileri ömür ve vefatla ilgili filozofik yaklaşımlar üzerine baş yorarlar. Ergenler kendi başlarında hayatın mealini sorgulayıp dururlar.
Evlatların devirlerine has mevti anlamaları lakin ailenin evladın devir özelliklerini bilen ebeveynlerinin sayesinde olmaktadır. Örneğin ergenle mevt konusunda tartışmak yahut zıtlaşmak kendi tasavvurlarına tehdit olarak algılanabileceği için irtihal vakasını kabul etmemesine yahut farklı reaksiyonlar geliştirmesine neden olabilir.
Şahsî Deneyimler
Tüm evlatların hayat deneyimleri kendine mahsustur ve hislerini ele alma ve gösterme halleri farklıdır. Birtakım evlatlar 3 yaşında irtihalle ilgili soru sormaya başlar. Birtakım evlatlar vefattan hiç bahsetmez fakat oyunlarında işlerler. Mevtle ilgili hislerini nasıl söz ederse etsinler, erişkinler tarafından sempatik ve yargısız karşılıklara gereksinim duyarlar. Dikkatli dinleme ve gözlemle, evladın gereksinimlerine nazaran münasip yaklaşımla ilgili kıymetli ipuçları elde edilebilir. Mektep öncesi ve genç mektep yaş periyodu evlatlarında yalın ve kısa açıklamalar mahallinde olur. Sorularına uzun nasihat ve karmaşık yanıtlar vermek onları sıkar ve başlarını karıştırır. Somut ve birbirine benzeri örnekler vererek konuşabilirsiniz. Irtihali evlatlara şöyle açıklayabiliriz; ‘Bir kişi öldüğünde nefes almaz, yemez, konuşmaz, düşünmez. Bir köpek öldüğünde havlamaz ve koşmaz. Bir bitki öldüğünde artık büyümez ve çiçek vermez’ üzere.
Kimi evlat derhal soru sorarken, birtakımı sessiz kalır ve bir hengam sonra yanınıza gelerek soru sorar. Her soru yalın ve gerçek biçimde cevaplanmalıdır. Evladın söylenenlerden ne anladığı kıymetlidir. Bazen evlatlar ama tekrar tekrar sorup tıpkı yanıtları duymak isterler. Devranla evlatlar yeni deneyimler yaşayarak, daha ayrıntılı açıklamalar ile his ve tasavvurlarını paylaşırlar.
-Çocuklara birinin mevt haberini verirken; ‘o artık gitti, bizi terk etti’, uykuda, uzun dinleniyor üzere cümlelerle açıklamak onların telaşlarını daha da artırır ve başlarını karıştırır.
-Ölümün nedeninin hastalık olduğunun söylenmesi, evladın ilerde hastalık deneyiminde sonucun vefat olacağını düşünmesiyle kaygılandırır. Bu yüzden vefatın nedeni olarak hastalık açıklanırken, yalnızca önemli marazların irtihalle sonuçlandığını yoksa birçok marazın düzgünleştiğini belirtmek gerekir.
-Ölümle ilgili yapılan gayrı bir genelleme de marazın nedeni olarak yaşlılığın söylenmesidir. Bu açıklama evladın genç yaşta birinin vefatını gördüğünde inandırıcılığını yitirecektir.
-Günlük hayatta daha az duygulandıran fırsatlardan yararlanarak devir vakit mevtten bahsedilebilir.Bir çiçek, böcek, kuş üzere canlıların vefatından konuşmak daha kolaydır. Evlatlar daha da meraklanabilir, soru sormaya devam edebilir. Evlatların merakı sakince karşılanarak, kendilerini hatalı hissetmeden basitçe cevaplanmalıdır.
Evlatların Vefata Reaksiyonları
Evlatlar etraflarında irtihal hadisesini tecrübe ettiklerinde, kimi farklı reaksiyonlar geliştirebilirler. Bunlar:
Suçluluk
Yapılan birtakım çalışmalarda, kardeş, ebeveyn üzere konutta yakın akrabalardan birinin vefatını yaşayan evlatlar çoğunlukla kendilerini günahlı hissederler. Evlatlar bu hadisenin neden sonuç bağını kurmakta zorlanırlar ve vefata kendilerinin neden olduklarını düşünürler. Mevtin kendi yaptıklarının cezası olduğunu söyleyebilirler: “Annem öldü ve beni terk etti zira ben yaramazdım” üzere.
Bu üzere durumlarda öncelikle evladın his ve mülahazalarını konuşmaları ve sizinle paylaşmaları için destekleyin. Daha sonra onların suçluluk hisleri ile ilgili; sevildiklerini ve onu desteklediğinizi hissettirin. Onlara nasıl hissedeceklerini söylemeyin. Maatteessüf memleketimizde evlatlarına bu hususta destek olmaya çalışan ailelerin söylemleri yönlendirici olmakta “Üzülme. Hatalı hissetme.” Üzere söylemler evladın hislerini hem yok saymakta hem de kendi yapamadıklarını gerçekle bağdaşmayan hisler evlattan istenmektedir.
Öfke
Yakın birinin kayıbı hem erişkin hem de evladın öfkelenmesine neden olur. Erişkinler hekim ve hemşirelere yahut irtihali durduramadıkları için kendilerine öfkelenirler. Evlatlar münhasıran kendilerine bakan insanların vefatının akabinde öfkelerini açıkça zahir ederler. Bazen ölen şahsa öfkelenirler. Hisleri öfke yahut dehşet ne olursa olsun bakımlarının devam edeceği onlara hissettirilmelidir.
Regresyon
Evlatlar yakın birinin kaybıyla geçmiş devir özelliklerine gerileyebilirler; alt ıslatma, parmak emme, kekeleme, kaygılar ve çocuksu davranışlar gösterme üzere. Bu davranışların süreksiz olduğu bilinmeli ve bu periyotta evlatlar desteklenmeye devam edilmelidir.
Depresyon ve öbür davranış meseleleri
Birtakım evlatlar öfkelerini içe aktarırlar, tedirginlik, içine kapanma, agresif davranışlar üzere şikayetleri başlayabilir. Mevtten 6 ay sonra bu şikayetler devam eder ve uyku, iştah sorunları, devam eden endişeler, mektep muvaffakiyetinde düşme, arkadaş bağlarında bozulma üzere evladın hayatını etkilerse, bir evlat psikiyatristi bilirkişi yardımı gerekmektedir.
Memleketimizde vefat ve ölene paha verme klasik davranışları evladı ve ölen kişinin ailesini destekleyicidir. Meyyit meskeni yalnız bırakılmaz, ağlayan olursa dinlenilir, desteklenir, konuşmasına müsaade verilir. Komşular ve akrabalar ölen kişinin meskenine yemek götürür, yakınları maddi ve manevi olarak destekler ve acılarını paylaşırlar. Yakınını kaybeden evlatlarla birebir daha çokça vakit geçirilir, bakımları desteklenir. Bu üzere klasik davranışların devam etmesi mevtin daha kolay aşılmasını sağlar. Evlatlar yaşlarına ve duruma nazaran hazırlanarak ölen kişinin mevlidine, mezarına gitmesi sağlanabilir. Bunlar evlatların da irtihali anlamalarını, kendi his ve mülahazalarını tabir etmelerini kolaylaştırır.
Dr. Selcen ESENYEL
Evlat ve Ergen Psikiyatristi
