Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Hekimlikte temel prensip hami hekimliktir, esirgeyici hekimliğin en değerli işlevlerinden birisi de aşılamaktır.
Aşılama tarihçesi: Aşı konusunda birinci pratiğin M.Ö. 590 yılında Çin'de Sung Hanedanı periyodunda çiçek marazından korunmak için ciltteki iltihaplı hususun sağlıklı insanların burnunun içine verilmesi olduğu bilinmektedir. Sistemli aşılama ise birinci kere tekrar çiçek illetine karşı olmak üzere 1796 yılında Edward Jenner tarafından başlatılmıştır. Aşılama ile ilgili ayrıntılı haberler Jenner'den 100 yıl kadar sonra, Pasteur tarafìndan elde edilmiştir. Bu büyük bilim adamı, infeksiyon illetlerinin kaynağının mikroplar olduğunu keşfetmiştir. Başkaca mikropların zayıflatılmış, hastalık yapamayacak hale getirilmiş biçimde kişilere verilmesiyle, bireyin bulaşıcı marazlardan korunabileceğini kanıtlamıştır.
Bağışıklık Sistemi: Kişi muhitinde bulunan kimi mikroorganizmaların ya da onların eserlerinin zararlı tesirlerine karşı dirençli olması hali BAĞIŞIKLIK olarak tanımlanır. Bağışıklık sistemi özgül karşılık yahut özgül olmayan cevap formunda tanımlanır. Bağışıklık pasif yada faal olarak yani aşılama ile kazanılır.
Bu gayeyle mikroorganizmaların zayıflatılmış, hastalık yapamayacak hale getirilmiş formlarının vücuda verilmesiyle, bağışıklık sisteminin uyarılmasını sağlamak üzere aşılar geliştirilmiştir.
Ülkü bir aşı nasıl olmalıdır; hastalık belirtisine yol açmadan, en az illeti geçirmekle edinilecek kadar bağışıklık sağlayan aşıdır. Her aşı en yeterli bağışıklık karşılığı sağlayacak sıvılarla ve kendisi için en tutarlı olan vücut ortamına uygulanır. Aşı programları oluşturulurken; evlatların bağışıklık sistemlerinin infeksiyonlara karşı cevap verebilme yetenekleri, mevsimler, marazların yayılma yolları ve toplulukların sosyoekonomik koşulları üzere bir çok faktör göz önünde bulundurulur.
Aşılama gayeleri: Aşılama çalışmalarında güdülen en önemli maksat, kişilerin aşı ile önlenebilir illetlerden mortalite ve morbiditenin azaltılmasıdır.
Aşı kampanyaları: Kampanyalar, bir illeti tümüyle ortadan kaldırmak emeliyle da yapılabilmektedir. Ağızdan evlat felci aşısının son yıllarda çok sayıda memlekette birebir tarihlerde kampanyalar halinde uygulanması, yok etme uğraşlarına yeterli bir örnektir. Bu yaygın kampanyada emel; evlat felcini, tıpkı çiçek illetinde olduğu üzere büsbütün yeryüzünden silmektir
Rutin Aşı Takvimi : Devletimizde Sıhhat Bakanlığı tarafından önerilen ve sarfiyatları devlet tarafından karşılanarak fiyatsız uygulanan rutin aşı programı aşağıdaki üzeredir.
Bu program içinde mahal alan aşılar ; Difteri, Boğmaca, Tetanoz, Evlat felci, Verem, hepatit B, Kızamık aşılarıdır.
Ek rutin aşılar : Sıhhat Bakanlığı’nın fiyatsız olarak uyguladığı rutin aşılar dışındaki kimi aşılar gelişmiş devletler başta olmak üzere birçok memlekette rutin aşı programı içerisinde uygulanmaktadır: MMR (kızamık-kızamıkçık-rubella) aşısı: Bu aşı 9 aylık kızamık aşısı yapılmış olan evlatlara 15 aylıkken uygulanabilir.
Hemofilus influenza tip b (Hib) aşısı : Bilhassa çocukluk çağında menenjitlerin çok kıymetli bir kısmını oluşturan Hib menenjitinin önlenmesi için kıymetlidir. Gelişmiş devletlerde bu aşı ile Hib menenjitleri eradikasyon gayesine epey yaklaşmıştır. Aşının pratik şeması evladın yaşına nazaran değişiklik gösterir.
Varisella (su çiçeği) aşısı : Varisella komplikasyon orantısı düşük olmasına karşın, gerek çok sık görülmesi, gerekse de immün yetmezlikli hastalarda mortalitelere neden olması nedeniyle, korunulması gereken bir hastalıktır. Aşısı hayli pahalıdır, lakin çok kollayıcı aktifliği yüksektir. Aşı 12 ayını doldurmuş evlatlara, 12 yaşa kadar tek doz uygulanır. 13 yaşında yahut daha büyük evlatlara ve yetişkinlere ise su çiçeği geçirmemişlerse, en az bir ay ara ile 2 doz verilir.
Aşının uygulanamadığı durumlar; Aşı uygulanamadığı durumlar son kademe nadirdir. Umumiyetle canlı olmayan aşılar her durumda yapılabilir, gelgelelim bağışıklamanın kâfi olmadığı vakitlerde etkisiz olabilir..Canlı aşılarda ise bağışıklama sisteminin zayıf olduğu durumlardır. Malign illetler, AIDS, kortikosteroid yahut antineoplastik ilaç tasarrufu, doğumsal bağışıklık yetmezlik sendromları üzere bağışıklık sistemini bozan primer ve sekonder marazlar, faal tüberküloz, hastanede yatarak tedaviyi gerektirecek seviyede zatürre, böbrek yetmezliği, metabolizma bozukluğu v.b. üzere sıhhat sorunu olanlara muvakkat olarak aşı yapılamamktadır.
Prof. Dr. Duran Canatan
Evlat Sıhhati ve Illetleri, Kan Marazları ve Genetik Illetleri Mütehassısı
Aşılama tarihçesi: Aşı konusunda birinci pratiğin M.Ö. 590 yılında Çin'de Sung Hanedanı periyodunda çiçek marazından korunmak için ciltteki iltihaplı hususun sağlıklı insanların burnunun içine verilmesi olduğu bilinmektedir. Sistemli aşılama ise birinci kere tekrar çiçek illetine karşı olmak üzere 1796 yılında Edward Jenner tarafından başlatılmıştır. Aşılama ile ilgili ayrıntılı haberler Jenner'den 100 yıl kadar sonra, Pasteur tarafìndan elde edilmiştir. Bu büyük bilim adamı, infeksiyon illetlerinin kaynağının mikroplar olduğunu keşfetmiştir. Başkaca mikropların zayıflatılmış, hastalık yapamayacak hale getirilmiş biçimde kişilere verilmesiyle, bireyin bulaşıcı marazlardan korunabileceğini kanıtlamıştır.
Bağışıklık Sistemi: Kişi muhitinde bulunan kimi mikroorganizmaların ya da onların eserlerinin zararlı tesirlerine karşı dirençli olması hali BAĞIŞIKLIK olarak tanımlanır. Bağışıklık sistemi özgül karşılık yahut özgül olmayan cevap formunda tanımlanır. Bağışıklık pasif yada faal olarak yani aşılama ile kazanılır.
Bu gayeyle mikroorganizmaların zayıflatılmış, hastalık yapamayacak hale getirilmiş formlarının vücuda verilmesiyle, bağışıklık sisteminin uyarılmasını sağlamak üzere aşılar geliştirilmiştir.
Ülkü bir aşı nasıl olmalıdır; hastalık belirtisine yol açmadan, en az illeti geçirmekle edinilecek kadar bağışıklık sağlayan aşıdır. Her aşı en yeterli bağışıklık karşılığı sağlayacak sıvılarla ve kendisi için en tutarlı olan vücut ortamına uygulanır. Aşı programları oluşturulurken; evlatların bağışıklık sistemlerinin infeksiyonlara karşı cevap verebilme yetenekleri, mevsimler, marazların yayılma yolları ve toplulukların sosyoekonomik koşulları üzere bir çok faktör göz önünde bulundurulur.
Aşılama gayeleri: Aşılama çalışmalarında güdülen en önemli maksat, kişilerin aşı ile önlenebilir illetlerden mortalite ve morbiditenin azaltılmasıdır.
Aşı kampanyaları: Kampanyalar, bir illeti tümüyle ortadan kaldırmak emeliyle da yapılabilmektedir. Ağızdan evlat felci aşısının son yıllarda çok sayıda memlekette birebir tarihlerde kampanyalar halinde uygulanması, yok etme uğraşlarına yeterli bir örnektir. Bu yaygın kampanyada emel; evlat felcini, tıpkı çiçek illetinde olduğu üzere büsbütün yeryüzünden silmektir
Rutin Aşı Takvimi : Devletimizde Sıhhat Bakanlığı tarafından önerilen ve sarfiyatları devlet tarafından karşılanarak fiyatsız uygulanan rutin aşı programı aşağıdaki üzeredir.
Bu program içinde mahal alan aşılar ; Difteri, Boğmaca, Tetanoz, Evlat felci, Verem, hepatit B, Kızamık aşılarıdır.
Ek rutin aşılar : Sıhhat Bakanlığı’nın fiyatsız olarak uyguladığı rutin aşılar dışındaki kimi aşılar gelişmiş devletler başta olmak üzere birçok memlekette rutin aşı programı içerisinde uygulanmaktadır: MMR (kızamık-kızamıkçık-rubella) aşısı: Bu aşı 9 aylık kızamık aşısı yapılmış olan evlatlara 15 aylıkken uygulanabilir.
Hemofilus influenza tip b (Hib) aşısı : Bilhassa çocukluk çağında menenjitlerin çok kıymetli bir kısmını oluşturan Hib menenjitinin önlenmesi için kıymetlidir. Gelişmiş devletlerde bu aşı ile Hib menenjitleri eradikasyon gayesine epey yaklaşmıştır. Aşının pratik şeması evladın yaşına nazaran değişiklik gösterir.
Varisella (su çiçeği) aşısı : Varisella komplikasyon orantısı düşük olmasına karşın, gerek çok sık görülmesi, gerekse de immün yetmezlikli hastalarda mortalitelere neden olması nedeniyle, korunulması gereken bir hastalıktır. Aşısı hayli pahalıdır, lakin çok kollayıcı aktifliği yüksektir. Aşı 12 ayını doldurmuş evlatlara, 12 yaşa kadar tek doz uygulanır. 13 yaşında yahut daha büyük evlatlara ve yetişkinlere ise su çiçeği geçirmemişlerse, en az bir ay ara ile 2 doz verilir.
Aşının uygulanamadığı durumlar; Aşı uygulanamadığı durumlar son kademe nadirdir. Umumiyetle canlı olmayan aşılar her durumda yapılabilir, gelgelelim bağışıklamanın kâfi olmadığı vakitlerde etkisiz olabilir..Canlı aşılarda ise bağışıklama sisteminin zayıf olduğu durumlardır. Malign illetler, AIDS, kortikosteroid yahut antineoplastik ilaç tasarrufu, doğumsal bağışıklık yetmezlik sendromları üzere bağışıklık sistemini bozan primer ve sekonder marazlar, faal tüberküloz, hastanede yatarak tedaviyi gerektirecek seviyede zatürre, böbrek yetmezliği, metabolizma bozukluğu v.b. üzere sıhhat sorunu olanlara muvakkat olarak aşı yapılamamktadır.
Prof. Dr. Duran Canatan
Evlat Sıhhati ve Illetleri, Kan Marazları ve Genetik Illetleri Mütehassısı
