Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Özgül fobi, açıkça görülen nesne ve durumlardan bariz, mütemadi ve anlamsız kaygı duyma halidir. Özgül fobiler on yıllar boyunca sürebilir ve belirtiler aile hayatını, içtimaî bağları, mektepteki ya da meslekteki başarıyı etkileyebilir. Bozukluğun işlevselliğe olumsuz tesiri belirtilerin şiddetiyle hakikat orantılıdır, belirti şiddeti ise uzun devirde sıklıkla sabit kalır. Ergen ve erişkinler bu kaygının şiddetli olduğunun farkındadır; halbuki, çocuklarda bu içgörü bulunmayabilir. Bu nedenle çocuklarda özgül fobi tanısı koymak için dehşetin anlamsız olduğunun farkında olma kaidesi aranmamalıdır. Fobik uyaranla karşılaşmaktan kaçınma ve kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda ise fobik uyarana lakin haddinden fazla düşünce duyularak katlanabilme illetin tipik özelliklerindendir.
Fobinin görülme sıklığı ve içeriği kültürel farklılık gösterebilmekle birlikte özgül fobinin hayat uzunluğu yaygınlığının yaklaşık olarak %9-12 olduğunu söylemek mümkündür ve kızlarda yaklaşık 3 kat daha sık görülür.
DSM-IV-TR tanı ölçütlerine nazaran; özgül fobi tarifi, fobik semptomların en az 6 aydır sürüyor ve günlük aktivitelerini besbelli ölçüde kısıtlamış olması gerekmektedir.
DSM-IV tanı kriterlerine nazaran özgül fobi 5 alt tipten oluşmaktadır:
1.Durumsal Tip:
Kaygıyı toplu taşıma araçlarında bulunma, tüneller, köprüler, asansörler, uçak yolculuğu, otomobil kullanma üzere durumlar başlatmaktadır. En sık çocuklukta ve yirmili yaşların ortalarında görülür.
2.Doğal Etraf Tipi:
Endişeyi fırtına, yüksek mahaller, su üzere doğal koşullar başlatmaktadır. Ekseriyetle çocuklukta başlar.
3.Kan-enjeksiyon-yara tipi:
Kaygıyı kan, yara, enjeksiyon ya da invaziv tıbbi teşebbüsler başlatır. Ekseriyetle ailevidir ve birden fazla hengam güçlü bir vazovagal reaksiyon ile barizdir. Hastaların % 75’i bu durumlarda karşılaştıklarında bayılırlar.
4.Hayvan Tipi:
Endişenin nedeni hayvan ya da böceklerdir. Çoklukla çocuklukta başlar.
5.Diğer Tip:
Tıkanıp boğulmaktan, soluğun kesilmesine, kusmaya ya da illete yakalanmaya yol açabilecek durumlardan, yüksek ses ya da masal kahramanlarından korkma ile makul özgül fobi alt tipidir.
ÖZGÜL FOBİNİN GİDİŞİ
Özgül fobiler ekseriyetle çocuklukta başlamasına rağmen (ort.baş.yaşı: 7-8) erken erişkinlik ya da erişkinlik devrinde de başlayabilir. Erken başlayan fobilerin birden fazla tedavi görmeksizin kısa vadede makbul. Evlatlar fobileriyle baş edebilse bile, bu durum sonraki periyotlarda farklı anksiyete bozuklukları geliştirmeyecekleri manasına gelmez. Erişkin devirdeki özgül fobilerin yaklaşık %50’si çocukluk çağı başlangıçlıdır. Fakat erişkin periyotta başlayan fobiler daha dirençlidir.
Özgül fobilere münhasıran çevre fobi olmak üzere, vesair anksiyete bozuklukları (posttravmatik gerilim bozukluğu, obsesif-kompulsik bozukluk,…) ve depresyon sıklıkla eşlik etmektedir.
KORKUSU OLAN EVLADA NASIL YAKLAŞMALI?
Kaygı evlatların büyütülmesinde hiçbir vakit disiplin aracı olarak kullanılmamalıdır.
Anne-babalar, hocalar ve öbür aile bireyleri tarafından evlatların endişeleri yok sayılmamalı, kaygılar küçümsenmemeli ve alay konusu olmamalıdır (ör. Korkacak ne var? erkek adam hiç korkar mı?, sen artık abi/abla oldun,…)
Çocuktaki endişenin nedenleri araştırılmalı, evladı anlamaya çalışılmalı ve tahlili mümkün bir neden var ise ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır.
Dehşetleri olan evlada sabırlı davranılmalı, endişelerini yenmesi için vakit tanınma ve endişeyi yenmek için gösterdiği uğraş dikkate alınmalıdır. Şayet yerinde hengam tanınmaz ve endişeyi yenmek için gösterdiği savaş önemsenmez ise bir müddet sonra evlat uğraş etmekten vazgeçebilir.
Evlada karşı küçüklüğünden itibaren çok koruyucu/kollayıcı tavır gösterilmemelidir (ör. aman düşersin!, tek başına yapamazsın).
Evladı muhafazaya çalışırken, kelam ve davranışlarımızla muhitin tehlikelerle dolu bir yan olduğu duygusu çokça yansıtılmamalıdır.
Evladın arkadaş kümesine girmesine ve öz inanç hissini geliştiilrmesine yardımcı olunmalıdır.
Evlat dehşetleri konusunda konuşmaya hazır olduğu devir, empatik bir tavırla onu dinleyip, anlamaya çalışılmalıdır. Zira evlatlar bazen kendilerine inanılmayacağını ve/veya alay edileceğini üzere olumsuz tasavvurlara kapılarak endişelerini paylaşmak istemezler.
Evlatlara (özellikle 8-9 yaşından küçük çocuklara) dehşet dolu masallar anlatılmamalı, dehşet içerikli sinemalar izletilmemelidir.
Tüm bunlar kaygının başlamasından evvel yahut başladıktan sonra dikkat edilmesi gereken tavırlardan örneklerdir. Ama dehşet başladığında tedavi aşamasında neler yapılmalıdır;
Fobilerde en sık kullanılan terapi tipi bilişsel davranışçı terapidir. Bilişsel davranışçı terapide en sık kullanılan teknik yüzleştirme (exposure) tedavisidir. Bu formülde kişinin endişe yaratan durum yahut nesnenin üzerine giderek, ortaya çıkan korku ile başa çıkması öğretilir. Yüzleştirme tedavisi motivasyonu yerinde olan, depresif belirtilerin bulunmayan, fobik uyaranın açıkça ayan olduğu olgularda uygulanabilir. Dehşet oluşturan nesne ve durumların gerçekte hiç bir tehlike oluşturmayacağı ve fobik uyaranla ilgili mümkün yanlış malumatlar konusunda yeteri kadar çalıştıktan sonra (bilişsel tedavi), hastalar fobik uyaranla hafiften şiddetliye sahih kademeli olarak yüzleştirilir. Gaye hastaları desensitize etmektir.
Lakin burada dikkat edilmesi gereken şey; kimi dehşetler yaşlara mahsustur. Bunda olumlu tavırlar ve yeterli model olmak ehliyetli olabilir. Evlat şayet endişenin üzerine gidebilme konusunda düzgün bir işbirliği yapabilirse, yavaş yavaş korktuğu şeye alışması sağlanabilir. Lakin çocuktaki endişede, evlat rastgele bir halde işbirliği yapamayacak durumda ise (yaş, kaygının şiddetli olması, aile desteğinin ehliyetli olmaması, depresyon üzere ek ruhsal bozuklukların bulunması gibi) öncelikle mütehassıslardan yardım alınmalı, gerekir ise psikofarmakolojik destek verilmeli, evladın ek ruhsal bozukluk tedavisi ve şiddetli dehşetinin azalması sağlanmalı ve ondan sonra dehşetin üzerine gidilmesi çalışmalarına başlanmalıdır.
Yıllar içindeki deneyimlerimden söyleyebilirim ki olumlu tavırlar, olumlu ebeveyn-çocuk, olumlu öğretmen-çocuk, olumlu çocuk-hekim işbirliği sonucunda tedavi müddeti marazın şiddeti, yaygınlığı ve kişinin özelliklerine nazaran değişmekle birlikte yenilemeyecek kaygı yok denecek kadar az.
Fobinin görülme sıklığı ve içeriği kültürel farklılık gösterebilmekle birlikte özgül fobinin hayat uzunluğu yaygınlığının yaklaşık olarak %9-12 olduğunu söylemek mümkündür ve kızlarda yaklaşık 3 kat daha sık görülür.
DSM-IV-TR tanı ölçütlerine nazaran; özgül fobi tarifi, fobik semptomların en az 6 aydır sürüyor ve günlük aktivitelerini besbelli ölçüde kısıtlamış olması gerekmektedir.
DSM-IV tanı kriterlerine nazaran özgül fobi 5 alt tipten oluşmaktadır:
1.Durumsal Tip:
Kaygıyı toplu taşıma araçlarında bulunma, tüneller, köprüler, asansörler, uçak yolculuğu, otomobil kullanma üzere durumlar başlatmaktadır. En sık çocuklukta ve yirmili yaşların ortalarında görülür.
2.Doğal Etraf Tipi:
Endişeyi fırtına, yüksek mahaller, su üzere doğal koşullar başlatmaktadır. Ekseriyetle çocuklukta başlar.
3.Kan-enjeksiyon-yara tipi:
Kaygıyı kan, yara, enjeksiyon ya da invaziv tıbbi teşebbüsler başlatır. Ekseriyetle ailevidir ve birden fazla hengam güçlü bir vazovagal reaksiyon ile barizdir. Hastaların % 75’i bu durumlarda karşılaştıklarında bayılırlar.
4.Hayvan Tipi:
Endişenin nedeni hayvan ya da böceklerdir. Çoklukla çocuklukta başlar.
5.Diğer Tip:
Tıkanıp boğulmaktan, soluğun kesilmesine, kusmaya ya da illete yakalanmaya yol açabilecek durumlardan, yüksek ses ya da masal kahramanlarından korkma ile makul özgül fobi alt tipidir.
ÖZGÜL FOBİNİN GİDİŞİ
Özgül fobiler ekseriyetle çocuklukta başlamasına rağmen (ort.baş.yaşı: 7-8) erken erişkinlik ya da erişkinlik devrinde de başlayabilir. Erken başlayan fobilerin birden fazla tedavi görmeksizin kısa vadede makbul. Evlatlar fobileriyle baş edebilse bile, bu durum sonraki periyotlarda farklı anksiyete bozuklukları geliştirmeyecekleri manasına gelmez. Erişkin devirdeki özgül fobilerin yaklaşık %50’si çocukluk çağı başlangıçlıdır. Fakat erişkin periyotta başlayan fobiler daha dirençlidir.
Özgül fobilere münhasıran çevre fobi olmak üzere, vesair anksiyete bozuklukları (posttravmatik gerilim bozukluğu, obsesif-kompulsik bozukluk,…) ve depresyon sıklıkla eşlik etmektedir.
KORKUSU OLAN EVLADA NASIL YAKLAŞMALI?
Kaygı evlatların büyütülmesinde hiçbir vakit disiplin aracı olarak kullanılmamalıdır.
Anne-babalar, hocalar ve öbür aile bireyleri tarafından evlatların endişeleri yok sayılmamalı, kaygılar küçümsenmemeli ve alay konusu olmamalıdır (ör. Korkacak ne var? erkek adam hiç korkar mı?, sen artık abi/abla oldun,…)
Çocuktaki endişenin nedenleri araştırılmalı, evladı anlamaya çalışılmalı ve tahlili mümkün bir neden var ise ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır.
Dehşetleri olan evlada sabırlı davranılmalı, endişelerini yenmesi için vakit tanınma ve endişeyi yenmek için gösterdiği uğraş dikkate alınmalıdır. Şayet yerinde hengam tanınmaz ve endişeyi yenmek için gösterdiği savaş önemsenmez ise bir müddet sonra evlat uğraş etmekten vazgeçebilir.
Evlada karşı küçüklüğünden itibaren çok koruyucu/kollayıcı tavır gösterilmemelidir (ör. aman düşersin!, tek başına yapamazsın).
Evladı muhafazaya çalışırken, kelam ve davranışlarımızla muhitin tehlikelerle dolu bir yan olduğu duygusu çokça yansıtılmamalıdır.
Evladın arkadaş kümesine girmesine ve öz inanç hissini geliştiilrmesine yardımcı olunmalıdır.
Evlat dehşetleri konusunda konuşmaya hazır olduğu devir, empatik bir tavırla onu dinleyip, anlamaya çalışılmalıdır. Zira evlatlar bazen kendilerine inanılmayacağını ve/veya alay edileceğini üzere olumsuz tasavvurlara kapılarak endişelerini paylaşmak istemezler.
Evlatlara (özellikle 8-9 yaşından küçük çocuklara) dehşet dolu masallar anlatılmamalı, dehşet içerikli sinemalar izletilmemelidir.
Tüm bunlar kaygının başlamasından evvel yahut başladıktan sonra dikkat edilmesi gereken tavırlardan örneklerdir. Ama dehşet başladığında tedavi aşamasında neler yapılmalıdır;
Fobilerde en sık kullanılan terapi tipi bilişsel davranışçı terapidir. Bilişsel davranışçı terapide en sık kullanılan teknik yüzleştirme (exposure) tedavisidir. Bu formülde kişinin endişe yaratan durum yahut nesnenin üzerine giderek, ortaya çıkan korku ile başa çıkması öğretilir. Yüzleştirme tedavisi motivasyonu yerinde olan, depresif belirtilerin bulunmayan, fobik uyaranın açıkça ayan olduğu olgularda uygulanabilir. Dehşet oluşturan nesne ve durumların gerçekte hiç bir tehlike oluşturmayacağı ve fobik uyaranla ilgili mümkün yanlış malumatlar konusunda yeteri kadar çalıştıktan sonra (bilişsel tedavi), hastalar fobik uyaranla hafiften şiddetliye sahih kademeli olarak yüzleştirilir. Gaye hastaları desensitize etmektir.
Lakin burada dikkat edilmesi gereken şey; kimi dehşetler yaşlara mahsustur. Bunda olumlu tavırlar ve yeterli model olmak ehliyetli olabilir. Evlat şayet endişenin üzerine gidebilme konusunda düzgün bir işbirliği yapabilirse, yavaş yavaş korktuğu şeye alışması sağlanabilir. Lakin çocuktaki endişede, evlat rastgele bir halde işbirliği yapamayacak durumda ise (yaş, kaygının şiddetli olması, aile desteğinin ehliyetli olmaması, depresyon üzere ek ruhsal bozuklukların bulunması gibi) öncelikle mütehassıslardan yardım alınmalı, gerekir ise psikofarmakolojik destek verilmeli, evladın ek ruhsal bozukluk tedavisi ve şiddetli dehşetinin azalması sağlanmalı ve ondan sonra dehşetin üzerine gidilmesi çalışmalarına başlanmalıdır.
Yıllar içindeki deneyimlerimden söyleyebilirim ki olumlu tavırlar, olumlu ebeveyn-çocuk, olumlu öğretmen-çocuk, olumlu çocuk-hekim işbirliği sonucunda tedavi müddeti marazın şiddeti, yaygınlığı ve kişinin özelliklerine nazaran değişmekle birlikte yenilemeyecek kaygı yok denecek kadar az.
