Çocuklar ve televizyon

Evlat ve Televizyon

En değerli muhabere araçlarından biri olan televizyonun icadından bugüne kadar yaklaşık 90 yıl geçmiş olsa da, televizyon izlemenin evlatlar üzerindeki tesirleri ile ilgili araştırmalar son yıllarda yoğunluk kazanmaya başlamıştır. Günümüzde televizyon izlemek, evlat ve ergenlerin en büyük uğraşlarından biridir. Çalışmalara nazaran bir evlat günde ortalama 3-4 saat televizyon izlemektedir; hasebiyle liseden mezun olduğu vakit gelip çattığında eğitim hayatı boyunca sınıfta geçirdiğinden daha ziyade devrini televizyon izleyerek geçirmiş olacaktır.

Bebekler televizyon izlemeli mi?

Televizyon programlarının evladın gelişimine olan tesirleri evladın yaşı ile yakından ilgilidir. Dimağ gelişiminin epey süratli olduğu erken çocukluk periyodunda, televizyon izlemenin mahsusen lisan gelişimi ve toplumsal gelişim üzerine olumsuz tesirleri olduğu bilinmektedir. Bu devirde televizyon izlemek, evladın öğrenmesinde çok kıymetli olan oyun aktifliklerine, bakım vereniyle olan karşılıklı etkileşim ve paylaşımlara ayrılacak müddetin azalması mealine gelir.

Yapılan çalışmalara nazaran 2 yaşından küçük evlatlar televizyon programlarındaki içeriğin birçoklarını kavrayamamaktadırlar. Onlar için televizyon, karmaşık ses, renk ve imgeleriyle epeyce baş karıştırıcıdır. Programlarda bir sahne ortalama 5-8 saniye kadar sürdüğünden, ekranda ne olup bittiğini anlamaları için bu mühlet yerinde değildir.

Günümüzde küçük evlatlara yönelik çok sayıda televizyon programının yanı sıra yalnızca bu cins programların yayınlandığı televizyon kanalları da bulunmaktadır. Bu program ve kanallar giderek yaygınlaşmakta ve daha ziyade evlat tarafından izlenir hale gelmektedir. Üreticileri tarafından eğitici nitelikte olduğu belirtilen 0-3 yaş arası evlatlara yönelik DVD’lerin içeriklerinin araştırıldığı bir çalışmada, bir çok eserin laf konusu eğitici öğeleri kâfi seviyede içermediği ve bu yaş evlatların zihinsel yapılarına müsait içerikten mahrum olduğu tespit edilmiştir. Bir sair çalışmada ise, lisan gelişimi için epey hassas bir periyot olan erken çocukluk periyoduna hitap eden bu eserlerin, lisan gelişimini destekleyici olan konuşma ve anlatım öğelerini yalnızca %24 nispetinde içerdiği bildirilmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir çalışmada, 0-2 yaş arasındaki evlatların günde ortalama 1-2 saat mühletle televizyon izlediği bildirilmiştir. Bununla birlikte Amerikan Pediatri Akademisi, 2 yaş ve öncesinde televizyon ve gayri medya tasarrufunu önermemekte, ebeveynlerin medya tasarrufunun evlatlar üzerindeki olumsuz tesirleri ve bilinçli medya tasarrufu açısından aileleri uyarmaktadır. Sonuç olarak bu yaş öbeğindeki evlatların, gerek evlatlara yönelik, gerekse ebeveynlere yönelik her tipten televizyon programını izlemelerinin potansiyel olumsuz tesirleri olduğu, mümkün olumlu tesirlerinin ise şimdi ispatlanamadığı belirtilmektedir.

Televizyonun gün uzunluğu açık olduğu odada vakit geçiren evlatlar, ebeveynlere yönelik programlara da maruz kalırlar. Bu evlatların, oyun oynamakta olsalar dahi televizyondan gelen bir ses ya da manzara ile dikkatlerinin dağıldığı, bu nedenle oyun etkinliklerinin daha kısa sürdüğü bilinmektedir.

Evlatlar tarafından severek izlenen ve birden fazla şiddet öğeleri içeren çizgi sinemalar, adeta erişkin aksiyon sinemalarının animasyon türevini andırmaktadırlar. Şiddet öğeleri içeren programları izleyen evlatların şiddete karşı duyarsızlaştıkları ve saldırgan davranışlar sergileme risklerinde artış olduğu bildirilmektedir. Dr. Atalay Yörükoğlu, huzurlu bir ortamda sevgi ile büyüyen evlatların, televizyonda şiddet ögesi içeren programlar izleseler de gördükleri saldırgan davranışları gerçek hayata taşımadıklarını, şiddet içeren davranışların olağan karşılandığı ailelerde yetişen evlatların ise televizyonda izledikleri teknikleri günlük hayatta da denediklerini belirtmekte ve evladın ruhsal gelişiminde aile yapısının değerini vurgulamaktadır.

Erken çocukluk yıllarından itibaren televizyon izleyen çocuklarda obezite görülme riski vardır. Ayrıyeten bu evlatların kreş ya da anaokuluna armoni sağlamada sıklıkla sorun yaşadıkları bildirilmiştir. Bir çalışmada televizyonu çok çokça izleyen evlatların, az izleyen ya da hiç izlemeyenlere nazaran öğrenmeye daha az istekli oldukları, daha az işbirlikçi oldukları, daha az hayal kurdukları ve daha mutsuz oldukları bildirilmiştir. Uzun mühletlerle televizyon izlemek evladın daha pasif bir birey olmasına, dikkat dertleri yaşamasına, mektep muvaffakiyetinde düşüşe ve yaratıcılığının körelmesine neden olmaktadır. Aile bireylerinin birlikte geçirdikleri vaktin azalmasıyla aile ilgileri de olumsuz cihette etkilenmektedir.

Evlatlar reklamları neden severler? Reklamların evlatlar üzerindeki tesirleri nelerdir?

Reklamlar renkli, hareketli, kısa periyodik ve melodik tabiatları, kimi devir başrolde ya da kurgunun bir kesimi olarak evlat karakterlere taraf vermeleriyle her yaştan evlat için son radde ilgi cazibeli ve bir o kadar da eğlencelidirler. Bir evladın bir yıl içinde yaklaşık 40.000 reklam izlediği belirtilmektedir.

Günümüzde reklam ve pazarlama şirketlerinin evlatları da gaye kitlelerine dahil ettikleri bilinen bir gerçektir. Mahsusen 4-12 yaş öbeğindeki evlatlar reklamcılar tarafından kıymetli bulunmaktadır; zira evlatlar ailelerinin tüketim alışkanlıklarına tesir etmenin yanı sıra kendi tüketim alışkanlıklarında da reklamların tesirinde kalmaktadırlar.

Küçük evlatlar televizyon programlarını ve reklamları birbirinden uzunluk-kısalık açısından ayırt edebilmektedirler. Yaklaşık 7 yaş sonrasında ise reklamların eser satışı ile olan bağlantısını ve ikna edici özelliğini daha düzgün kavramaya başlamaktadırlar. Evladın yaşı büyüdükçe reklamlara olan ilgisi azalmakta ve reklamlara daha kuşkucu yaklaşmaya başlamaktadır.

Devletimizde yapılan bir araştırmada, reklamların evlatların çok büyük bir çoğunluğu tarafından severek izlendiği bulunmuş olup en beğenilen reklamlar içinde birinci sırada azık ve içecek reklamlarının, daha sonra aklık materyali reklamları ile dondurma-şekerleme reklamlarının geldiği bildirilmiştir. Münhasıran çikolata, hamburger, şekerleme, asitli içecek reklamları üzere yiyecek reklamları, evlatların yeme alışkanlıklarını olumsuz tarafta etkileyebilmektedir.

Evladınız hangi programları izlemeli? Yaşına nazaran ne kadar mühlet televizyon izlemesi daha sağlıklı?

Ailelere teklifler:

* Televizyonu daima açık bırakmayın.

* Televizyon izleme ile ilgili kurallar getirin. Örneğin yemek bölgeyken, ödev yapılırken, siz odada yokken televizyonun gizli olması üzere. Kural getirmek için hiçbir vakit geç kalmış sayılmazsınız.

* Televizyon izlediğiniz vadeyi sınırlayarak ve programları seçerek izleme alışkanlığı geliştirerek evladınıza örnek olun. İzlediğiniz program bittiğinde televizyonu kapatın.

* Televizyonu ortak kullanılan bir odada bulundurun. Bu odadaki eşyaları televizyonu merkez almayacak halde yerleştirmeye ihtimam gösterin.

* Evlat odasında televizyon bulundurmaktan kaçının. Odasında televizyon bulunan evlatlar, bulunmayanlara nazaran daha uzun vadelerle televizyon izlemekte, daha çokça uyku problemleri yaşamakta, derslerinde daha düşük muvaffakiyet göstermekte ve obezite açısından daha ziyade risk taşımaktadırlar. Başkaca, televizyon evlat odasındayken, evladınızın izlediği programları ve izleme vadesini denetlemeniz zorlaşır.

* Evladınızın 2 yaşına kadar televizyon izlemesine müsaade vermeyin.

* 2-3 yaş arasında günde 20-30 dakikadan ziyade, 4-6 yaş arasında ise günde 1-1,5 saatten ziyade televizyon izlemesine müsaade vermeyin.

* Mektep evladı için televizyon izlediği vadeyi mektep günlerinde günde 1 saat ile, hafta sonları ise en çokça günde 2-3 saat ile sonlandırabilirsiniz. Şayet evladınızın mektep başarısı düşükse vadeyi günde yarım saat ile sonlandırabilir ya da izlemesini külliyen engelleyebilir; hafta sonları ise kısıtlı mühletle izlemesine müsaade verebilirsiniz.

* Evladınızı bilinçli televizyon izlemek hakkında bilgilendirin, eleştirel düşünme becerisi kazandırın.

* Akıllı işaretler hakkında evladınızla konuşun.

* Evladınızın hangi programlara ilgi duyduğuna dikkat edin ve bu programları denetim edin. Mümkün olduğunca televizyon programlarını onunla birlikte izleyin ve izledikleriniz hakkında (örneğin şiddet, manevi bedeller vb.) onunla konuşun, tartışın.

* Sevdiği televizyon programını izlerken egzersiz yapması için onu teşvik edin. Reklam aralarında kendi aranızda mini-yarışlar (örneğin “Kim daha yükseğe zıplayacak?”) yapabilirsiniz.

* Belgesel, konser, spor aktiflikleri üzere eğitici nitelik taşıyan programları izlemesini destekleyin.

* Olumsuz örnek oluşturmaları açısından alkol ve unsur tasarrufu ile şiddet öğeleri ve cinsî öğeler içeren programları (örneğin müzik medyaları vb) izlemesini engelleyin.

* Televizyonda görülen her şeyin gerçek ya da âlâ olmayabileceğini belirtin (örneğin fast food reklamları). Başkaca evladınızla reklamları tartışarak, bu reklamlardaki bildirilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını değerlendirmesine yardımcı olabilirsiniz.

* Evlatlar gerçek olan ile kurgu olanı birbirinden ayırt edemeyebilirler. Bu nedenle haberler ve cümbüş programları arasındaki farkları, gerçeklik ve hayal eseri olma arasındaki farkları evladınızla konuşun.

* Mektep öncesi periyottaki evladınız için televizyonu “çocuk bakıcısı” olarak kullanmayın. Örneğin siz mutfakta yemek yaparken o da yanınızda plastik kaplarla ya da oyuncaklarıyla oynayabilir (Güvenliğe dikkat etmeyi ihmal etmeyin). Büyük evlatlar ise yemek yapmanıza yardım edebilir, sofranın kurulmasına yardımcı olabilirler. Hülasa yaptığınız işe evladınızı katmaya çalışın.

* Uyku saatinden evvel televizyon izlemesine müsaade vermeyin. Yapılan bir çalışmada, uyku saati öncesinde televizyon izleyen evlatların uykuya dalmaları için daha uzun vade geçtiği bildirilmiştir.

* Evladınızın arkadaşları ile birlikte vakit geçirmesini, spor ve müzik aleti çalmak üzere aktivitelere iştirakini, kitap okuma alışkanlığı edinmesini özendirin.

* Televizyon, bilgisayar üzere elektronik cihazları kapatarak ana, peder ve evlatların daima birlikte vakit geçirecekleri çeşitli etkinlikler düzenleyin.