Çocuklara kayıp ve yas döneminde nasıl yardımcı olunmalı?

Çocuklar karşılaştıkları olaylara sadece kendi açılarından bakabilirler bu nedenle yorumları daima kendileriyle ilgili olur *Örneğin ebeveynlerden biri yahut çocuk kendini terk edilmiş hisseder “Bu olanlar kimin suçu? Benim yüzümden mi? derler*
*
Vefat çocuğa nasıl anlatılır? Bir misal:*
Çocuk: Büyükbabam nereye gitti? Erişkin: Öldü Ço: Vefat Etmek ne aramak? Y: Vücudun artık çalışmaması, hareket edememesi demek Ço: Yani bundan böyle yürüyememek gibi mi? Y: Evet, veya nefes alamamak, konuşamamak gibi Ço: Oh! Ben de ölecek miyim?*
Y: Birgün cümbür cemaat ölür, lakin daha çok var Ço: Sen ölecek misin? Y: Benim de ölmeme daha fazla süre var Sen büyüyene değin sana bakmak, yanına edinmek istiyorum (güzelce cevap)
*
Bazı sorulara cevap devretmek güçtür Onu hafifletmek için şunları söyleyebilirsiniz: “Ben de üzgünüm Bazen onu düşündüğümde ben de ağlıyorum Fakat başkalarıyla paylaştıkça zorluklarla baş etmek kolaylaşıyor
*
Farklı yaşlardaki çocukların ölümü değerlendirmeleri farklıdır:
*
2 yaşından küçüklerin tanıdıkları birinin vefat haberi verildiğinde tasasız davrandıkları görülebilir Çünkü çocuk ölen kişinin geri geleceğine inanır
*
5 yaştan küçükler, ölümün bir son olduğunu anlamazlar “Dedem ne süre geri gelecek? Mezarından kalkması için ona yardım edemez miyiz? gibi sorular sorarlar Yaşamın bütün işlevlerinin durduğunu kavrayamazlar “Bebeğe cennette sütünü kim verecek? Ölümün herkesin başına geleceğini kavrayamazlar Maddesel düzeyde düşündüklerinden, söylediklerini kelime anlamıyla anlarlar “Uyuyor, uzun bir yolculuğa çıktı gibi direktifler yaparsanız anababaları uyuduğunda korkuya kapılırlar Bir yolculuğa çıktığında güçlü olarak aleyhinde koyarlar*
*
5 10 yaşındaki çocuklar zamanla ölümün geri dönülmez olduğunu ve bütün hayat işlevlerinin durduğunu anlamaya başlarlar*
7 yaşından sonradan ölümün engellenemez ve evrensel olduğunu kavramaya başlarlar Fakat bunun kendileri için de geçerli olduğunu düşünmeye karşı hala dirençlidirler Düşünceleri hala maddi düzeydedir ve ölümü anlamaları için merasim, mezar taşı gibi maddesel ifadelere gereksinim duyarlar Ölülerin yaşayanları gördüğünü ya da duyduğunu varsayarlar Öleni hoşuna gitmek için uğraşırlar*
10 yaştan daha sonra ve ergenlikte çocuğun vefat kavramı artan bir şekilde daha görünmeyen ülkü kazanç Ölümü zaruri olarak algıladıkları için kendilerinin de başına gelebileceğini kavrarlar Kaybın yaratacağı üzüntü ve tepkilerin bastırılması, ölümün red edilmesi ergenler arasında yaygındır * **
*
Çocukları maksimum etkileyen ölüm bir ebeveynin ölümüdür Yalnızca sevgi verenin kaybı yok, düzenin bozulması ve jurnal yaşamın alt üstteki olması fazla kötüdür Birçok çocuk ölüm haberini aldığında ağlamaz Bundan ardından kendine olacaklar ile ilgili sorular sorabilir: “artık bu yatağı ben kullanabilir miyim gibi *Bu bir korunma mekanizmasıdır Ölümü uzak tutmaya yarar Kuvvetli tepkilere dayanamadıklarından olayla ilgili düşüncelerini uzun vakit bilinçten uzaklaştırabilir ve herşey normalmiş gibi davranabilirler Zinde duygular sonradan (bir film izlerken, acı çeken bir kişiyi dinlerken, vb) ortaya çıkar O süre duygusal ifadeler fazla şiddetle olabilir*
*
Çocukların kişiliği, önceki yaşantıları ölümle yüzleşme kapasitelerini farklılaştırır İçe kapanık, yalnız ve alıngan çocuklar daha artı etkilenirler Çocuğun ölümle ilk tanışması daha uzaktan bir akraba ya da eksik tanıdığı bir kişinin ölümü aracılığıyla olursa bu onun durumu kavrama kapasitesini arttırır Ama çocuğun ölen kişinin yerine koyabileceği bir diğer yakın birey olmadığında veya vefat ani olduğunda çocukların ileriki yıllarda psikolojik sorunlar geliştirme ihtimali daha fazladır *
*
ÖNERİLER
*
• Ölen kişi hakkında konuşun Hoş günleri anın Onun hatırasını canlı tutun “Onu geri getirmek olası değil Lakin onu hatırlayabiliriz mesajını verin
*
• Çocuğun, kaybettiği kişinin yerine geçebilecek başka birine ihtiyacı vardır Bu birey çocuğun tanıdığı, güvendiği biri olmalıdır*
*
• Dini kavramlar (cennet, allah gibi) çocuğun günlük hayatının bir parçası değilse onların aklını daha da karıştırır Oysa jurnal yaşamlarının parçası ise bunları göstermek uygun olur*
*
• Çocuklara yanıtların maddi ve aracısız olarak verilmesi, hafıza karışıklığını ve hayalleri önlemiş olur Yetişkinler çocukların gerçeği kabullenemeyeceğini sanır, fakat onlar bu yeteneğe sahiptir*
*
• Çocuklar için en iyi olan şey olayı *anne babalarından duymasıdır Eğer başkalarından tesadüfen ve gecikmeli olarak öğrenirlerse anne babalarına güvenleri sarsılabilir *
*
• Eğer yetişkin gerçeğin sadece bir kısmını söyleyebilmişse, artı vakit kaybetmeden bunu tamamlaması gerekir “Dün sana herşeyi anlatamamıştım Çünkü olay böylece yeni ve şaşırtıcıydı oysa anlatmakta zorlanmıştım Şu Anda bildiğim herşeyi sana söyleyeceğim denmelidir*
*
• Önemli hastalığı olan bir kişinin durumu kötüleştiğinde çocuklar da hastalığın seyrine ilişkin bilgiye ihtiyaç duyarlar Ümit doyurmak önemli olmakla birlikte çocukların acısını rahatlatmak için yanlış beklentiler aşılanmamalıdır *“Annenin hastalığı kötüleşti Bir şeyler yemek yemek, nefes edinmek ve uyanık kalmak ona zorlama geliyor Doktorlar hastalığı durdurabilmek için herşeyi yaptılar fakat bundan böyle yapabilecekleri birşey kalmadı Bir gün ama bu pek uzaktan yok annen ölecek O vakit hepimiz üzüleceğiz ve onu özleyeceğiz Fakat acı duymayacak çünkü ölünce acı hissetmeyiz Çocuk dindarsa şu da ek edilebilir: “Annenin bedeni ölecek lakin ruhu cennete gidecek
*
• Bir ebeveyn hasta ise ve ölecekse, çocuğun onunla vedalaşması için yaşamının son dönemlerinde birlikte olması önemlidir Hasta ebeveynin durumu uygunsa, çocuk ona gerekiyorsa asistan da olabilir*
*
• Matem sürecinde törenler ölümle yüzleşebilmek, anlayıp kabullenmek için önemlidir Bu sürece çocukların da dahil olması olayı kavramaları için iyidir Çocukların cenaze törenine katılması onların ölümü inkar etmemesi, olayı somutlaştırmaları, hayalleri önlemesiyle birlikte ağlama sürecini daha sağlıklı başlatır Vedalaşmayı sağlar Fakat duyguların açıklama edilebilmesi için törenler zorunlu olduğu kadar, çocuklar törene katılırken bunun onları yersiz biçimde strese sokmayacağından emin olmak gerekir *Onları önceden olaya hazırlamalı, güvenilir bir yetişkinin yanında olması ve çocukların izlenimlerini anlatması için ihtimal sağlanmalıdır*
*
• Çocuk ilkokul çağına gelmişse, yası yaşayabilmesi için sevdiklerinin mezarını ziyaret etmesine (önceden yorumlama yapılarak) müsade verilebilir Çocukları buralara götürmek, duygularıyla düşünceleri hakkında konuşmak için olasılık sağlar*
*
• Yetişkinler ağladıklarını göstermekten kaçınırlar Duyguları çocuklardan gizlemek, onlara da kendi duygularını saklamayı öğretir Ölen kişi hakkında konuşulmazsa çocuk onun unutulduğunu sanabilir bu nedenle birlikte ölen kişiyi anmak çok önemlidir Eğer ebeveyn fazla duygusal tepki gösteriyorsa, sürekli ağlıyor ve duygularını teftiş edemiyorsa çocuğun güvendiği diğer bir yetişkinle konuşması sağlanmalıdır*
*
• Ara Sıra çocuklar konuşmak yerine olayı hayallerinde bitmiş kurarak oyunlarla, resimlerle başa çıkmaya çalışırlar*
*
• Ölümden anında daha sonra çocukların büyükannebabalara veya yakın arkadaşlara gönderilmesi, zaten ayrılığa aleyhinde hassaslaşmış olan çocuğu daha da huzursuz eder Uzağa gönderilmektense matem tutan esasbabalarıyla kalmaları daha iyidir, aksi takdirde sağ kalan ebeveynin de değil olacağına ilişkin nefret edilen şey duyabilirler Eğer ebeveyn yası çok içten yaşıyorsa ve çocuklarıyla ilgilenemiyorsa, çocuklara görmek için akraba veya arkadaşların eve gelerek muavin olması *daha uygundur*