Coğrafya Kültürümüz Artsın Diyenler Buyrun

Coğrafya Kültürümüz Artsın Diyenler Buyrun ABD’de Yellowstone’deki on bir gayzerden birine “eski sadık dost denir Çünkü bu gayzer hayret verici bir düzenle, her altmış beş dakikada bir ve bütün dört buçuk dakika süreyle, bir kaynar su ve buhar sütununu havaya fışkırtır Her fışkırtmadan önce davul gümbürtüsünü andıran boğuk bir uğultu duyulur, sonradan da köpüklü sular 50 metreye dek fışkırır Aynı parkta yer alan ve “dev ismiyle anılan gayzerin fışkırma süresi ise bir saati aşar Ama suları 75 metreye dek ulaşan bu gayzer haftada bir defa fışkırır Suyun içindeki minerallere bağlı olarak zeminde oluşan sarı renkli çökelmiş sarı rengindeki kayaçlardan dolayı “yellowstone denilmektedir • Golf Stream akıntısı, Meksika Körfezinden doğduğu için İngilizcede “körfez akıntısı anlamındaki bu isimle anılmıştır Genişliği 50 kilometreyi, derinliği 1000 metreyi bulan akıntının akış hızı saatte 4–5 kilometre civarındadır Yaz kış her zaman sıcak olan bu akıntı Batı Avrupa kıyılarının ılıman bir iklime sahip olmasında önemli bir etkiye sahiptir • ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Kaliforniya Çölü “vefat vadisi olarak ta bilinir Deniz seviyesinden 85 metre aşağı yer alan bu mekân ABD’nin keşfedilmesinden sonra altın arayıcılarının favori mekânı olmuştur “Altına saldırı devrinde altın bulmak için yollara düşen maceracıların çoğu susuzluk, güneş çarpması ve soğuk sebebiyle ölmüştür böylece bu bölgeye “vefat vadisi denilmiştir • Dünyanın çekim kuvveti cisimleri kendine çeker bu nedenle uzaya gönderilen cisimlerin yerçekiminin etkisinden kurtulması gerekir Saatte 29000 kilometre tez dışarı giden bir roketten fırlatılan bir uydu dünya çevresindeki yörüngesine otururken, saatte 29000 kilometreden daha düşük şipşak dışarı giden roket dünyanın çekim kuvvetten kurtulamaz ve dünyaya geri düşer Saatte 40000 kilometre şipşak dışarı giden bir roket ise dünyanın çekim kuvvetinden kurtulduğu için uzaya gidebilir • Afrika kıtasındaki volkanik Klimanjaro Dağı “parlak dağ diye bilinir Çünkü geniş ve ıssız bir yaylanın ortasında tek başına yükselir Daimi kar ve buzla örtülü pırıl pırıl zirvesi kilometrelerce uzaktan seçilir Bu haliyle gözleri kamaştırıp, göreni büyülediğinden bu dağ yerli dilinde “ışıldayan dağ diye bilinir Masai yerlileri ise bu dağı tanrının evi ( ngai ngai ) olarak nitelendirir • ABD’nin geçmişini New York şehri dek iyi simgeleyen diğer bir şehir yoktur New York 70 farklı ulustan oluşur, dünyanın en büyük zenci kentidir İtalya toprakları dışında resmileşmiş en büyük İtalya kentidir1626 yılında Hollandalılar göre “Yeni Amsterdam ismiyle kurulan kent sonradan İngiliz ve İtalyanların eline geçmiştir Bu kentte yaşayan Yahudi sayısı İsrail devletindekine eşittir • İzlandanın başkenti Reykjavik yerli dilinde “dumanlı körfez anl* gelmektedir Kentin çevresinde fazla sayıda gayzer bulunduğundan yılın manâlı kısmında kent dumanlar içerisindedir bu nedenle kente dumanlı körfez anl* gelen Reykjavik ismi verilmiştir • İstanbul halici, bir boynuz gibi kıvrıldığı için yabancılar tarafından “altın boynuz ( golden horn ) olarak ifade edilmektedir • Avrupa’nın kuzeyinden Asya’nın doğusuna kadar uzanan “tayga ormanları 8 milyon kilometrekarelik alanı ile dünyanın en geniş ormanı olup, ekvatora yakın bölgenin yağmur ormanlarından daha geniş yer kaplar • Lut Gölünde % 26’yı bulan tuzluluk nedeniyle insan hiç kımıldamadan ve de yüzmeden suyun üzerinde durabilir • 1020 yılında Amerika’ya ulaşan Vikingler, buradaki yerli halkların kırmızı rengi çok sevdiklerini ve topraktan elde ettikleri boyalarla yüzlerini kırmızıya boyadıklarını görmüşlerdi bu nedenle bu esmer derili insanlara “kızıl adamlar, “kızıl derililer ismini takmışlardır • “Menderes ismi Türkiye’nin Ege Bölgesindeki Büyük Menderes Nehrinin çizdiği büklümlerden alınarak, coğrafya literatürüne geçmiştir • “Atlas ismi dünyayı omuzları üzerinde taşıdığı düşünülen mitolojik Yunan tanrısına binaen 1595’te Mercator’un yayınladığı dünya haritaları takımına verdiği isimdir • “Himalaya ismi Sanskritçede “onun evi ( him onun, alaya evi ) anl* gelmektedir • “Nederland Flamancada hain ülke anl* gelmektedir Çünkü Hollanda topraklarının % 60’ı denizin doldurulmasıyla kazanıldığından, ülkenin hiçbir noktasının yükseltisi 300 metreden artı değildir Hatta % 27’si deniz seviyesinin altındadır • Volkan ismi İtalya’daki Sicilya Adasının kuzeyinde bulunan Eloiata takımadalarında bulunan “Vulcano yanardağından ( roma ateş tanrısı Vulcanusa binaen ) gelmektedir • Havanın insan üzerine yaptığı itme kuvveti ( basınç ) hissedilemez, çünkü insan vücudu da havayı benzer güçlü olarak dışarı dürüst itmektedir • Ham petrol arıtma için 400 °C’ye kadar ısıtılınca buhar haline dönüşür Isıtılan ham petrol buhar ayrıştırma kolonundan yukarı içten çıktıkça soğur ve bambaşka sıcaklıklarda ayrışarak 340 °C’de akaryakıt, 260 °C’de gazyağı, 180 °C’de yakıt, 110 °C’de gaz elde edilir • Kalorifer peteği gibi ısıtıcıların pencerelerin altına konulmasının nedeni, dıştan gelen soğuk havayı ısıtmasıdır • Dünyanın Güneşten aldığı enerji miktarı, 100 milyonun üstünde elektrik santralinin ürettiği enerji miktarına eşittir • Doğu Yarımküredeki tropikal siklonlara “tayfun denir Çince taifung kelimesinden gelen bu sözcük “büyük yel anl* gelmektedir • “Everest Dağı ismini, 1852’de ekibiyle buranın Dünyanın en yüksek dağı olduğunu keşfeden İngiliz dağa tırmanan Sir George Everest’ten almıştır • Karayolu taşımacılığında Türkiye 23300 araçla birinci, Almanya 21200 araçla ikinci, İngiltere 12400 araçla üçüncü, Fransa 10900 araçla dördüncü sırayı alır • İrlanda ılıman iklimin etkisinde olduğundan yıl baştan başa yağış alır böylece kesintisiz yeşil çayırlarla astarlı olup “zümrüt ada olarak nitelendirilir • Sömürgecilik döneminde Portekiz’in başkenti Güney Amerika kıtasındaki “Rio de Janerio’idi • Dünya atmosferine bir günde giren akanyıldız ( göktaşı ) sayısı 75000000 civarındadır • Amazon Nehrinin ismi bayan savaşçı anlamındaki amazondan gelmektedir 1541’de çay baştan başa seyahat yapan Orellana adındaki bir İspanyol gezgin, yolculuğu baştan başa böylece çok kadın savaşçıyla çarpıştığından nehre Yunan mitolojisinde bayan savaşçı anl* gelen “Amazon ismini vermiştir • Orta Asya’daki Taklamakan Çölünün ismi Çincede “giden gelmez anlamındadır • ABD, Kanada sınırındaki Niagara Çağlayanı 29 Mart 1848’de buzlar Ontario ırmağının akışını engellediğinden 30 saat süreyle akmamıştır • Kanyon sözcüğü İspanyolca “boru ya da “tüp anlamındaki cana sözcüğünden gelir Kanyon bir ırmağın kayaları oyarak açtığı derin, dikey duvarlı vadi anlamındadır 1776’da Francisco Garces adlı bir İspanyol papaz kırmızı çamurundan ötürü bu nehre İspanyolcada “kırmızı anl* gelen “Colorado ismini vermiştir 1600 kilometre uzunluğundaki Colorado Kanyonuna “büyük kanyon ismi ise tek kollu coğrafyacı John Wesley Powell göre konulmuştur Powell ve ekibi büyük kanyonu 98 günde aşmış ve ölümden zorlama kurtulmuştur • “Karst kelimesi, Hırvatistan’ın kuzeybatısında yer alan ve krs, kras taş anl* gelen yayladan alınmadır Slavca bir kelime olup, bu tür çalışmalar önce bu bölgede yapıldığından bütün dünyada bu cins araziler için “kars, karstik sözcükleri kullanılmıştır • Hortumlar böylece güçlüdür ki kurbağa, balık ve kuşları yutup daha sonra bunların yağmur gibi düşmesine yol açabilir 1978’de İngiltere’de kaz, 1994 yılında Avustralya’da oluşan şiddetli bir fırtına sonucu yüzlerce tatlı su balığı yağmıştır • Fazla yağış bölge tropikal bölgelerde sel baskınlarından korunmak için evler yüksek direkler üstüne kurulur • Sahra çölündeki “siroko rüzgârı buradaki kumları kaldırarak uzaktan mesafelere taşınmasına niçin olur Bu koşul uzakta mesafelerde, örneğin İngiltere ve İsviçre gibi ülkelerde kızıl renkli kar ve yağmur yağışlarına neden olmuştur • Tropikler arası dışındaki bölgelerde yağışlar çoğunlukla kar olarak başlar, alçaldıkça ısındığından yağmura dönüşür • Kutuplarda yaşayan hayvanların ( gönder ayısı, penguen, uç tilkisi ) kalın ve yalıtıcı yağ ve tüy katmanları sıcağı içeride, derin dondurucu soğuğu dışarıda tutmaya fayda bu nedenle dış ortama kadar ceset sıcaklıklarının değişmemesi onları fazla soğuktan korur • Yeryüzündeki buzun % 99’u Antarktika Kıtası ve Grönland adasında bulunur • 909 m³ sn’lik takvim sıradan akımıyla Fırat, Türkiye’nin en bol akımlı nehri iken, Dicle 629 m³ sn’lik ortalama akımla ikinci sıradadır • Cebelitarık adı; MS 711’de bölgeden geçen Arap komutan Tarık Bin Ziyad’ın ismine binaen yöredeki bir dağa Cebel el Tarık “Tarık dağı denilmiştir Bu isim sonraları Cebelitarık şekline dönüşerek ülkenin ismi haline gelmiştir • Fırat 127000 km²’lik su birleştirme havzasıyla Türkiye’nin en geniş havzalı nehridir • Danimarka’nın başkenti “Kopenhag şehrinin adı bu dilde tüccar limanı anl* gelen “kopenhavn sözcüğünden kazanç • Faröe adaları; Danimarkacada “uzaktan adalar anl* gelmektedir • Ekvatora Yakın bölgedeki “yağmur ormanları dünya yüzölçümünün % 10’nunu kaplamasına karşın, bütün dünyadaki hayvan ve bitki türlerinin % 5070’ini bünyesinde bulundurmaktadır • Trias devrinde Pangea adı bahşedilen tek ve çok büyük bir kıta vardı Kretase devrinde ise Pangea’nın bölünmesiyle yeni kıtalar oluşmuştur • Sırık yaş* en iyi harmoni sağlayan hayvanların başında Güney kutbunda yaşayan imparator pengueni gelmektedir Bu hayvanlar – 60 °C’de yumurtlamaktadır • Amerika’daki tornado rüzgârlarının hızı saatte 1000 kilometreyi bulmaktadır ABD’de 1970 yılında meydana gelen bir tornado 400000 can almıştır • Himalaya Dağlarının 4000 metre yüksekliğindeki kesimlerinde sıcaklık – 40 °C’ye dek düştüğünden sular 8 ay baştan başa donar • Dünyanın en büyük ekonomileri; ABD, Japonya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve Kanada’dır • İsveç’in başkenti Stockholm fazla sayıda kanal ve köprüye sahip olduğu için “kuzeyin Venedik’i olarak nitelendirilir • “Ukrayna Slavca hudut ülkesi anl* gelmektedir • Arjantin’deki uçsuz bucaksız otlaklarda ( pampalarda ) atlarıyla sürü çobanlığı yapanlara “gaşo, Kuzey Amerika’da benzer şekilde sürü çobanlığı yapanlara ise “kovboy denir • Kıtalar mantodan hafif oldukları için mantonun içine gömülmezler, aksine onun üzerinde bir gemi gibi yüzerler • 5000 metre yükseklikte basınç azalması nedeniyle su 70 °C’de kaynar • İnsanoğlunun yerkabuğunun içlerine dürüst inebildiği en derin nokta 12000 metredir Rusya Federasyonundaki Kola Yarımadasında jeolojik amaçla yapılan kazılarda 12000 metreye inilmiştir Günde 11 metre yol alınabilen kazıda 200 °C’lik sıcaklığa ulaşılmıştır • Mercanadalar, mercan denen fazla küçük deniz canlılarının iskeletlerinin okyanus tabanında üst üstte yığılmasıyla oluşmuştur ( Mal Adaları ) • Galapagos Adaları ismini İspanyolca kaplumbağa anl* gelen “dev galapagos kaplumbağasından almıştır • Hindu dininde Ganj Irmağı kutsal sayılır böylece bu tanrısal ırmakta yıkanılır • “Tsunami Japoncada deprem dalgası demektir Bu dev dalgaların hızı saatte 900 kilometreye ulaşabilir Derin denizde yüksekliği 1 metreden az olan bu dalgalar, karaya ulaştıklarında hızları azalır, oysa yükseklikleri artarak 30–50 metreye değin ulaşabilir Tsunamilerin % 90’ı Büyük Okyanusta ortaya çıkar • Afrika’daki Victoria çağlayanına İngiliz kâşif David Livingstone kraliçe Victoria’nın adını vermiştir Bu çağlayan sis tabakası yaratarak büyük bir gürültüyle aşağıya döküldüğünden yerlilerce “gümbürdeyen duman diye bilinir • Bir yükseltinin dağ olarak nitelendirilebilmesi için çevresinden en az 600 metre yüksek olması gerekir • Doğal bitki örtüsünün cılız olduğu bölgelerde, nüfusta seyrektir Çünkü bitki örtüsünün kuvvetsiz olduğu yerlerde hayvan türleri de azalır ve insanların beslenmesi zorlaşır • Asor adaları Atlas Okyanusunda yer alan volkanik ve dağlık adalardır Portekizliler 1432’de bu adalara bacak bastıklarında yırtıcı kuşların bolluğundan nedeniyle Portekizcede akbaba anl* gelen “açores ismini vermişlerdir • Eskimolar kendilerine inuit yani “insan derler En çetin çevre koşullarına uyum sağlayan Eskimolar ren geyiği, ( tareninuit ) balina, ( nuuninuit ) fok balığı ve direk ayısı avlayarak geçinirler Igloo adı verilen buzdan evlerde yaşayan ve azla yetinen bir ahali olan Eskimolar ne yetkili makam tanırlar, ne de sürekli bir yere yerleşirler Kültürlerinde kar ve soğuğun etkisi büyüktür • İtalya sınırları içinde yer alan 62 km²’lik San Marino, turizm ve posta pulu satıcılığıyla geçinen küçük bir ülkedir San Marino’da caddelerde araba ve motorlu taşıtla gezmek yasaktır • Halley kuyruklu yıldızını İngiliz bilim adamı Edmund Halley bulmuştur • 1976’da Richter ölçeğiyle Çin’in Hebei bölgesinde meydana gelen 7,7 büyüklüğündeki deprem 800000 insanın ölümüne neden olmuştur • İrlanda’nın kuzeyinde 4000’i aşan soğumuş bazalt sütunundan oluşan arazi devler kaldırımı olarak nitelendirilir Yörede “başarı yolukalıntısı olarak tanıdık bu taşlar sahiden yanardağ lavlarının paralel çevrili büyük prizmalar şeklinde hızla soğumasıyla oluşmuştur • Fransız Rivierası “Cote d’Azur’a denizinin mavi sularından nedeniyle “mavi kıyı anl* gelen bu ad verilmiştir • ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Yosemite Parkta bulunan dev ağaçlara; uzun ömürleri ve koca gövdelerinden dolayı Kızılderili Cherokees kabilesinin büyük şefi, dev yapılı “SeeQuayah’ın adına binaen “Sekoya adı verilmiştir • Richter ölçeğine kadar 8,6 büyüklüğünde oysa bir yer sarsıntısı, 100 hidrojen bombasının gücüne eşittir • Okaliptüs ağaçlarının boyları 150 metreyi aşar Bu ağacın yassı yaprakları eksenleri kuzeygüney doğrultusunu aldığından güneşin kavurucu sıcağından korunur böylece bu ağaçlara Yunancada “koruyucu anl* gelen okaliptüs adı verilmiştir • Türkiye’deki en iyi cevizler; Bursa, Kastamonu, Bolu, Tokat, İzmitKaramürsel, AnkaraKızılcahamam ve Yalova’da yetişir • Alaska’da 3 milyona yakın göl vardır ve tam* yakını buzul aşındırmasıyla oluşmuştur • Şimdilerde bir Jeep markası olan “Cherokeeismi Kızılderililerden alınmıştır Amerika işgali esnasında bir Kızılderili kabilesi olan “Cherokeeler batıya gitmeyi reddeder ve Carolina’da yer alan Dumanlı Dağlara saklanır böylece bir dağ arabulucu olan jeepe “cherokee ismi verilir Sunay Akın • Gökkuşağının sonu yoktur Gökkuşağı aslında bütün bir çember biçimindedir Ama halk sınırlı bir uzaklığı, yani ufka kadar olan uzaklığı görebildiği için fakat bu çemberin sınırlı bir bölümünü görebilir alıntıdır