Commedia dell'Arte

Commedia dell'Arte 1549301808 1549301808 commediadellarte5c587834b6b74commediadellarte5c587834b6b74 http:uploadwikimediaorgwikipediatrthumbcc7Dell%27arte250pxDell%27arte Commedia dellICODEArte, İtalya'daki Rönesans tiyatro etkinlikleri saray ve yüksekokul çevrelerinde halktan uzak yapılırken ve tümü amatörken profesyonel tiyatro topluluklarının ırk tiyatrosunu oluşturuyordu Bir tiyatro tarihi yazarının tanımı şöyledir: “Saraylarda komedya sokaklarda komedyen yüksekokul ve sarayda verilen temsillere commedia erudita (bilgili tiyatrosu draması) deniyordu Profesyonel topluluklar kendilerine sanat tiyatrosu anlamına gelen Commedia dellICODEArte ve Commedia dellICODEImprovisio adını takmuşlardı Commedia dellICODEartenin bütün olarak ne vakit ve nasıl oluştuğunu kimse bilmiyor KÖKENİ Kimileri kökenini Roma zamanının mimlerine ve eğlendiricilerine indirirken kimileri Roma komedya yazarları Plautus ve TerentiusICODEun komedyalarından beri evrimleşip değişerek doğaçlama oyunlar halinde ortaya çıktığını ileri sürüyorlar Kimilerine kadar Bergamo kentinde 1415 yylarda ortaya çıkmış doğmaca komedyalardan gelişmiştir Kökeni ne olursa olsun tarihsel kayıtlarda 1560 larda ilk olarak adına rastlanılıyor Bundan Böyle 1600lerde topluluklar Venedikten İtalyaICODEya, oradan Fransa, İspanya ve diğer Avrupa ülkelerine, gittikleri her yerde millet ve yönetici sınıflardan tekrar tekrar seyirci buluyorlar OYUNLARIN METNİ VE TEMSIL BİÇİMİ Oyuncu nerdeyse commedia dellICODEarteICODEın yüreği ve asal öğesidir Topluluklar buldukları her alanda oynamışlardır, kent meydanlarında veya sarayda, kapalı bir yerde ya da dışarıya, değişmez sahnelerde veya geçici yerleşmiş doğaçlama sahnelerinde Eğer süslü dekorlu sahneler bulurlarsa onu kullanıyorlardı, bulamadıkları vakit bir yükseltinin ortasında perde kurarak oynuyorlardı Her ortama uyabilme en büyük erdemleriydi Metin, durumları, düğümleri ve sonucu yalnız özetleyen scenariolardı Oyuncular diyalogları doğaçlamadan yaratır ve aksiyonları açıklayan doğaçlama söyleşiler yaparlardı Her temsilde metnin başlıca hatları benzer kalmakla birlikte teferruatlar değişirdi Bu metamorfoz o andaki esine ve seyircinin tepkisine dayanırdı Günümüze 700 kadar süreklilik kalmıştır Trajik olanı azdı, büyük bölümü aşk olayları, entrikalar, kılık değiştirmeler ve kesişen amaçlar çevresinde dönüp çoğalan komikliklerdi Doğaçlama Commedia dellICODEarteICODEnin ayırt edici özelliğidir Topluluklarda aynı tipi benzer oyuncu yaşam boyu oynardı Her tipin giysisi, aksesuvarları belliydi Komiklikler Lazzi adı altında standartlaştırılmıştı Diyaloglara sanatçı oyuncular edebiyat ve şiirden parçalar sıkıştırırlardı Buna rağmen doğaçlama diyaloglara ve nüktelere aynı anda uygun nükteler ve diyaloglarla cevap verebilmek için oyuncuların çok hazır ve ustalaşmış olmaları gerekiyordu Commedia dellICODEarte kişileri kalıp karakterler olup 3ICODEe ayrılıyordu (Kimileri ikiye ayırır maskeliler, maskesizler (aşıklar) Aşıklar, baylar, hizmetkarlar Aşıklar en realist tiplerdi Genç, yakışıklı, maskesiz ve son moda giyinmişlerdi Her toplulukta en az bir, en fazla iki çift aşıklar bulunurdu En fazla tekrarlanan üç efendi: Pantalone – Venedikli yaşlı bir tüccardır Ya aşıklardan birinin babası, veya kendisi genç kıza tutulan bir yaşlıdır Giysisi kırmızı vücuda oturmuş bir ceketpelerin, yumuşak terlikler, kenarsız yumuşak bir kep, uzun burunlu kahverengi yarım bir maske ve yamalı bir gri sakal Dottore, PantalloneICODEnin ya arkadaşı ya da rakibidir Ya avukat ya da doktordur Akademisyendir Bilgiçlik taslar ve sık sık hatalı söylediği latince atasözleriyle bilgisini göstermeye çalışır Akıllı olduğu savına rağmen saftır ve kolayca aldanır Kılığı zamanın akademik giysisi ve kepidir Capitano aşıklardan biridir ama zamanla palavracı ve korkak bir askere dönüşmüştür ( O çağlarda başı İspanyollarla savaş derdinden kurtulmayan İtalyanların İspanyol askerlerini taşlamak için ya da onlardan esinlenerek bu tipin yaratıldığını ileri sürenler vardır) Savaş ve aşktaki başarılarıyla övünür lakin her ikisine de güvenilemez Defalarca bir pelerin, kılıç ve tüylü bir şapka giyinir Çoğunlukla genç kızların hoşlanmadığı bir aşıktır Komedya tipleri en çeşitli olarak hizmetkarlar içinde bulunur Zanni denilen hizmetkarlar bayan ve erkek olarak iki cins; aptal, saf ve hilekar olarak da ayrı huylarda olarak ayrılır Erkekler iki ya da dört tanedir Özellikle aksiyonları yaratırlar; efendilerine destek eder veya işlerini bozarak aksiyonun da ilerlemesini sağlarlar Bayan hizmetkar genellikle bir tanedir ve hanımına takviye ederken erkek hizmetkarlarla kırıştırır Zannilerden Arlecchino en popüler olanıdır Açıkgözlük ve aptallık karışımıdır, bir akrobat ve dansçıdır Genellikle entrikanın merkezidir Giysisi fazla renkli, baştan savma parçalardan oluşmuş sonra elmas biçimi almış kırmızı yeşil mavi desenlere dönmüştür Siyah bir maske üzerine yandan eğik bir külah giyer ve tahtadan bir kılıç taşır Bazen de kılıç yok tahtadan ve aşağıdan ikiye ayrılmış bir değnek taşır Birine vurduğu süre belirgin bir ses çıkaran bu değneğe ingilizcede “slapstick (şamar değneği) denmiştir Ve şamarlı şamatacı komedyalara bahşedilen adın kaynağı da buradan gelmiştir (Slapsitck comedy) Her topluluğun bu uyanıkaptal karışımı uşağı vardır Bazen ismi Truffaldino ya da Trivellino olarak değişmiştir ArlecchimoICODEnun en yakın arkadaşı faydalı, hınzır, cinsel dürtüsü çok ve ara sıra yalın olan Brighelladır İsmi çeşitli topluluklarda Scapino, Mezzetino ve Flavtino olarak değişir Kanca şeklinde burun ve bir sakalı olan maske takar, yeşil şeritlerle süslenmiş ceket ve pantalonu vardır Bir üçüncü uşak Pulcinella'dır Napolili olup ara sıra de han sahibi veya bir tüccardır Kocaman karga burunlu, kambur olup sivri uçlu bir şapka giyer İngiliz kuklası Punch`ın atasıdır Bunun da değişik topluluklarda adı değişmiş ve değişik nitelikler kazanmıştır kaynak