Cumle Turleri ( Ceşitleri )

cumle turleri ceşitleri cumle turleri konu anlatımı Cumle Turleri Cumle Ceşitleri cumle turleri ornekleri

1 YUKLEMİNE GORE CUMLELER:

a)İsim (ad) Cumlesi:

Yuklemi isim olan cumlelere denir

*Ne guzel komşumuzdun sen Fahriye abla komşu idin

* Bence dinin gibi kufrun de mukaddesti Senin

* Burada vefa yok

* Bu yaptıklarım Senin icindir

Not: Bazı isim cumlelerinde ekfiil duşebilir

*Bizimkiler cok iyi (dir)

*Bu yıl ayakkabılar pahalı (imiş)

Not: Yuklemi hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen (ortak koklu ve sesteş kelimeler)kelimelerin isim mi fiil mi olduğunu anlamak icin cumledeki kullanımına bakmak gerekir

*Sende ders notları varmış (var imiş) (isim cumlesi)

*En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya (fiil cumlesi)

b)Fiil (Eylem)Cumlesi :

Yuklemi cekimli bir fiilden kurulu cumlelere fiil cumlesi denir

Fiil cumlelerinde yuklem haber ya da dilek kiplerinden biriyle cekimlenir

İsim cumleleri de ekeylem olabilir

*Sana cirkin dediler, duşmanı oldum guzelin (Gorulen gecmiş zamanla cekimlenmiş )

*Kahpelendin de garez bağladım ahlaka bile (Gorulen gecmiş zamanla cekimlenmiş)

*Suya versin bağban gulizarı zahmet cekmesun (Emir kipi)

*Artık buradan gitmeliyim (Gereklilik kipiyle cekimlenmiş)

Not :Fiilimsilerin yuklem olduğu cumleler isim cumlesidir

*Amacım buradan gitmekti (isim cumlesi )

*Eski bir tanıdığıydı (isim cumlesi)

2ANLAMLARINA GORE CUMLELER:

a)Olumlu Cumle :

Yuklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gercekleştiğini ya da gercekleşebileceğini belirten cumleler olumludurDilimizdeki isim ve fiil soylu sozcuklerin hepsi olumludurBunlar bazı eklerle ya da sozcuklerle olumsuz bicime sokulur

*O gunler cok guzeldi (olumlu isim c)

*Hep seni bekledim (olumlu fiil cumlesi)

*Kalbimi calan buydu (olumlu isim cumlesi)

b)Olumsuz Cumle:

Yuklemin bildirdiği işin gercekleşmediğini anlatan cumleler olumsuzdur

Olumlu isim cumlesi yok, değil, ya da sız ekiyle olumsuz yapılır

*Kapını calan bendim (olumlu isim cumlesi)

*Kapını calan ben değildim (olumsuz isim cumlesi)

*Dışarıda birkac kişi vardı (olumlu isim cumlesi)

*Dışarıda hic kimse yoktu (olumsuz isim cumlesi)

*O, cok gucluydu (olumlu isim cumlesi)

*O, cok gucsuzdu (olumsuz isim cumlesi)

*Eve gelmiş (olumlu fiil cumlesi)

*Eve gelmemiş (olumsuz fiil cumlesi)

Not: Bir cumlenin yukleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sozcuk yoksa cumle bicimce olumludurBir cumlenin yukleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sozcuk varsa cumle bicimce olumsuzdur

* Yarın size geliyoruz (Biciminde ve anlamca olumlu)

*Yarın size gelmiyoruz (Biciminde ve anlamca olumsuz)

Not2:Bicimde olumlu her cumle, anlamca olumlu olmayabilir

* Haydi bu işi yapabilirsen yap (yapamazsın ) (Bicimce olumlu, anlamca olumsuz cumle)

*Gel de bu işin icinden cık (Cıkamazsın) (Bicimce olumlu, anlamca olumsuz)

* Ne arayanım var ne de soranım (yok) (Bicimce olumlu, anlamca olumsuz)

Not3:Bir cumlede olumsuzluk bildiren ek ya da sozcuk tekse, o cumle bicimce de anlamca da olumsuzdur Bir cumlede olumsuzluk bildiren ek ya da sozcuk iki tane ise o cumle bicimce olumsuz, anlamca olumludur

*Hala yanıma gelmiş değil (gelmemiş) (Bicimce ve anlamca olumsuz cumle)

*Boyle yapmayın (Bicimce ve anlamca olumsuz cumle)

*Seni sevmiyor değilim (seviyorum) (Bicimce olumsuz, anlamla olumlu)

C)Soru Cumlesi :

Bir duygu veya duşunceyi soru yoluyla acıklayan cumlelere soru cumlesi denir

Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir

*Dun beni arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış)

*Bize ne zaman geleceksin?(soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış)

*Bana ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)

*Hangi okulda calışıyorsun? (soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış)

Soru cumleleri gercek ve sozde soru cumlesi olmak uzere iki gurupta incelenebilir

Gercek soru cumleleri mutlaka cevap gerektirirken sozde soru cumleleri gerektirmez

*Okula neden gelmedin? (Gercek soru cumlesi )

*Dersi anlıyor musunuz?(Gercek soru cumlesi)

*Beni soran kim? (Gercek soru cumlesi)

*Hic uzulmez olur muyum? (sozde soru cumlesi)

*Onu ben mi dovmuşum? (sozde soru cumlesi)

*Şu kitabı bana verir misin? (sozde soru cumlesi)

Unlem cumlesi :

Ozlem, sevinc, heyecan, korku, uzuntu, onaylama gibi değişik duygular anlatan cumlelere denir

*Eyvah, ne yer ne yar kaldı!

*Neydi o guzellik oyle!

*Super bir iş buldum!

e)Emir (Buyruk) Cumlesi:

Yuklemi emir kipiyle cekimlenmiş cumlelere emir cumlesi denir

Emir kipinin 1tekil ve 2 coğul cekimleri yoktur Emir kipinin cekimi şoyledir

(Ben) — (biz) —

(sen) yap (siz) yapın, yapınız

(o) yapsın (onlar) yapsınlar

* Oraya gitme

*Derse zamanında giriniz

*Buraya gelsinler

*Şuraya otur

Not1: acak, – ecek ekiyle cekimlenmiş bazı fiiller emir anlamı taşıyabilir

*Bu kitabı okuyacaksın (oku)

*Hemen yanıma geleceksin(gel)

Not2: Yuklemi emir kipiyle cekimlenmiş cumlelerden bazıları emir anlamını yitirerek rica, hatırlatma, dilek anlamları taşıyabilir

*Sağlık olsun *Allah kazadan korusun *Kusurumuzu hoşgorun *Sen ona bakma

f)Gereklilik Cumlesi :

Yuklemi gereklilik kipiyle (malımeli )cekimlenmiş cumlelere gereklilik cumlesi denir Eylemin yapılması gerektiğini anlatır

*Bu sınavı kazanmalısınız

*Soruları hızlı cozmelisiniz

Not :Bazı cumlelerde yuklem gereklilik kipiyle cekimlenmediği halde, gereklilik anlamı bulunabilir

*Bol bol paragraf cozmeniz gerek (cozmelisiniz)

*Bir care bulmam lazım (bulmalıyım)

*Onu gormem icap ediyor (gormeliyim)

g)İstek Cumlesi :

Yuklemi istek kipiyle (eaayımalım) cekimlenmiş cumlelere denir

*Biraz meyve alayım

*Kapıyı acık bırakmayasın

*Haydi biraz gezelim

h)Dilek Cumlesi :

Yuklemi dilek şart kipiyle (sesa)cekimlenmiş cumlelere denir

*Oraları da gorsem

*Şu okul bir bitse

Şart Cumlesi:

Yan cumlesi dilek şart kipiyle cekimlenmiş cumlelerdir

*Kitabı alırsam okurum

*Evden cıkabilirsem size de uğrarım

* Okursan iyi bir yere gelirsin

3OĞELERİN İN DİZİLİŞİNE GORE CUMLELER

Kurallı Cumle :

Yuklemi Sonda bulunan cumlelere kurallı (duz) cumle denir

*Yarın size geleceğim

*Şiirin hasını ayak seslerinde tanırım

*Ne zaman bir koy turkusu duysam şairliğimden utanırım

b)Kuralsız (Devrik ) Cumle :

Yuklemi sonda bulunmayan cumlelere denirBu tur cumleler anlatım bakımından bozuk değildir

*Ne diyeceksin bu konuyla ilgili

*Goruyorum seni

C)Eksiltili Cumle :

Yuklemi soylenmemiş cumlelere denir

*Toprağı taşlı yerden (olacaksın)kızı kardeşli yerden (olacaksın)

*Kısa bir sessizlik (oluyor) sonra muzik başlıyor

*İnsanı mest eden guzelliği (var)

d)Parantez Cumlesi :

İcerisinde arasoz veya aracumle bulunan cumlelere denir Arasozler cumlenin anlamını guclendirmek veya bir acıklama yapmak amacıyla cumlenin akışı kesilerek araya alınan sozlerdir

Arasozler iki virgul iki kısa cizgi ya da parantezler arasında gosterilir

*Bu kadın evin hizmetcisi cok iyi kalpli bir insandı (arasoz)

*İyi calışan oğrenciler emin ol sınavı kazanır (aracumle)

*Yahya Kemal siz de biliyorsunuz neoklasik bir şairdir (aracumle)

YAPILARINA GORE CUMLELER

Cumleler yapılarına gore 3 gurupta ayrılır

A)Basit cumle

B)Birleşik cumle

C)Sıralı cumle

A)BASİT CUMLE:

Tek yuklemi bulunan tek yargı bildiren cumlelerdir

*Calıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Duşmanı, Dudaktan Kalbe romanları Reşat Nuri Guntekin e aittir

*Seninle bir daha goruşmeyeceğim

*Halit Ziya Uşaklıgil, Serveti Funun edebiyatının en buyuk romancısıdır

*İkinci Yeni sanatcıları şiiri soyutlaştırmışlardır

B)BİRLEŞİK CUMLE:

Birleşik cumleleri dort gurupta incelenir

1)GİRİŞİK BİRLEŞİK CUMLE:

İcinde fiilimsi (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil)bulunan cumlelere denirFiilimsinin yer aldığı bolume yan cumle asıl yuklemin bulunduğu bolume de temel cumle denir Bir cumlede kac tane fiilimsi varsa o kadar yan cumle var demektir

*Beni soranı, gordun mu? (Yan cumlecik Temel cumlenin bli nesnesidir)

*calışan kazanır (Yan cumlecik temel cumlenin oznesidir)

*Seni gorunce mutlu oluyorum (YCTC nin ZT dir

*Seni seven insanları sen de sev(YCTC nin Bli Nesnesidir)

*Beni dinleyin herkese teşekkur etmek istiyorum

ORNEK Aşağıdakilerden hangisinde dizeler basit cumle oluşturmaktadır

A)Mustafa Kemal barış olmuş Gurul gurul akan ırmaklarda

B)Mustafa Kemal ozgurluk olmuş Ozgurluk diye carpan yureklerde

C)Mustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda

D)Mustafa Kemal turku olmuş İnanmış

E)Mustafa Kemal ulku olmuş

2)İc ice Birleşik Cumle (Kaynaşık Cumle):

Bir cumle başka bir cumlenin icinde yer alır ve onun bir oğesi olursa buna ic ice birleşik cumle denirİc cumle temel cumlenin oznesi, nesnesi ya da başka bir oğesi olabilir

*Ben gidiyorum dedi (ic cumle temel cumlenin nesnesi

ic cumle TC

*Ben buyudum, diyorsun (ic cumle temel cumlenin

ic TC

nesnesi durumundadır)

*Adam: beni burada bekleyin dedi( ic cumle temel cumlenin nesnesi durumundadır)

3)Şartı Birleşik Cumle:

Yan cumleciği se,mi ile kurulan ve temel cumlenin gercekleşip gercekleşmeyeceğini koşula (şarta) bağlayan cumledir

*Gorursem soylerim

*Calışmadın mı başarılı olamasın

*Sen gelirsen ben de gelirim

4) Ki li BİRLEŞİK CUMLE:

Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cumlelere denir

* Benimle konuş ki seni anlayayım

* Durust ol ki insanlar sana guvensin

* Duzenli calış ki kazanasın

* Şiir o kadar guzel okudu ki şaşırdım kaldım

SIRALI CUMLE:

İcinde birden cok tamamlanmış yargı bulunan cumlelere denirSıralı Cumleler 2 gurupta incelenir

1)Bağımlı Sıralı Cumle

Oğrenilen en az biri ortak olan sıralı cumlelerdir

* Yaşlı kadın buraya kadar geldi sizi sordu (ozne ortak)

*Beni aramış ama bulamamış (ozne ve nesne ortak)

*Turkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı (ozne DT, N ortak)

*Onu bana beni ona şikayet eder (yuklem ortak)

*Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (ozne ve zarf tumleci ortak )

2)Bağımsız Sıralı Cumle :

Oğelerinden hicbiri ortak olmayan cumlelerdir

*Evden sessizce cıktık sokakta lambalar yanmıyordu

*Yağmur durmuştu yollar camurdan gorunmuyordu

* O geziyordu ben calışıyordum

*Deneme başka şeydir felsefe başka şeydir

Not: Bazı kaynaklar ama fakat cunku gibi bağlaclarla birbirine bağlayan cumleleri bağlı cumle olarak kabul eder

*Bu işe başlıyorum;ama bugun bitiremem

*Sabahı severiz; cunku gunduzun başlangıcıdır