Cümlenin öğeleri konu anlatımı

cümlenin öğeleri,
cümlenin öğeleri nelerdir,
cümlenin öğeleri konu anlatımı ve örnekler,

CÜMLENİN ÖĞELERİ

YÜKLEM :

Cümlede işi, hareketi, yargıyı, bildiren çekimli unsura denir

Not :Bir cümle ansızın fazla öğeden oluşabileceği gibi tek bir yüklemden de oluşabilir

* Ertesi gün okula müfettişler gelmişti(C)

* Düşünüyorum (C)

* Güzeldi ( C )

Anekdot:Yüklem genlikle cümlenin sonunda bulunur; oysa günlük konuşmalarda, atasözlerinde ve şiirde yüklemin yeri değişken

*Gel ivedi buraya!

*Sakla samanı gelir zamanı

*İstanbul u dinliyorum gözlerim kapalı

Anekdot:Her sözcük ya da kelime gurubundan yüklem yapılabilir

*Gecenin yalnızlığında sadece seni düşünürüm (fiil)

*Kasaba halkı meydanda toplanmıştı(fiil)

*Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgar gibiydi(ilgeç)

*Bu olayların suçlusu odur (adıl)

*Sabah uyandığında gözleri ışıl ışıldı(ikileme)

*Konuşmalarına ister istemez kulak misafiri oldum (deyim)

*Çalışmak yaşamın bir parçasıdır

*Odayı süsleyen şey rengarenk çiçeklerdir (önad)

*Öğrenmenin bir yolu da okumaktır

*Ali derslerinde çok başarılıydı

2ÖZNE

Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan veya yargının gerçekleşmesine araç olan unsura denir

Not:Özneyi bulmak için yükleme kim, ne soruları sorulur Yüklemi ad olan cümlelerde ise olan kim, olan ne soruları sorulur

*Seyirciler resim sergisini fazla beğendi

*Ailece bulmaca çözmeye meraklıdırlar

*Güzel gözler tül gerisinde görünsün

*Coşkun nehirler gibi ağlamak istiyorum

*Ben bu yüzden yalnızlığa hasretim

*Keskin bir rüzgar eser şimdi dağlardan

*Yaşlı kadın gitmeme taraftar değildir

Not: Yüklemi edilgen fiillerle kurulan cümlelerin gerçek öznesi yoktur

*Yemekten sonradan erkenden yatıldı

*Okula dek yüründü

*Kahvaltıda çaylar içildi

*Akşam geç saate kadar derse çalışıldı

Üç çeşitlilik özne vardır:

AGerçek Özne:

Yüklemin bildirdiği işi hareketi bizzat kendisi yapan öznedir Cümlede iki şekilde gösterilir:

1)Acık Özne:

Cümle içinde açık bir şekilde gösterilir

*Yağmur fazla şiddetli yağdı

*Çocuk iki gündür hasta yatıyor

*Gemi ufukta yavaş yavaş kayboluyordu

*Geceleri bir ses uykumu böler

2)Rahat özne:

Cümlede doğrudan yer verilmeyen fakat yüklem taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir

*Ertesi gün ona telefon ettim

*Görmeyeli anında de bizi unutmuşsun

*Bu kıyı kasabasına her yaz gelirim

*Kumsalda yürüyüş yapıyorlar

NOT:Yüklemi ad olan cümlenin öznesi gerçektir

*Siyah renkli araba satılıktır

*Dün akşam pencereler kapalıydı

B)Güya Özne:Yüklemi dingin çatılı cümlelerde,aslında nesne olan öge özne olarak kullanılır

*Ağaçtaki meyveleri topladı

*Ağaçtaki meyveler toplan

*Öğrenciler tüm sınıfı temizledi

*Tüm sınıf temizlendi

*Hep bir ağızdan ilahiler okunuyor

*Nikah için yemekler yapıldı

C)Örtülü Özne

Yüklemi edilen çatılı cümlelerde ara sıra ce, göre, sebebiyle,gibi sözcükler kullanılarak işi bizzat yapan varlığa da yer verilebilir

*Yolcu otobüsleri belediyemizce hizmete açıldı

*Yarışma ahali tarafından fazla beğenildi

*Kar nedeniyle yollar kapandı

ANEKDOT:Her kelime ya da cümle parçası özne olabilir

*Geçen gün evin duvarı yıkılmıştı(isim tamlaması)

*Bahçesinde okyanuslar yetişiyordu(isim)

*Derdini söylemeyen derman bulamaz(sıfat fiil)

*Sana bakmak suya bakmaktır(ulaç)

*Okumak zihni dinlendirir(isim fiil)

*Çoluk çocuk otobüse dolmuştu(ekeylem)

*Yağmurlu havalar yarından sonradan ülkeyi terk edecek(sıfat)

*Kimse seni benim kadar düşünmez(zamir)

3)NESNE

Öznenin yaptığı işten, hareketten etkilenen unsurdur

Uyarı :ad cümlelerinde yüklemi edilgen çatılı cümlelerde ve geçişsiz fiillerde nesne yoktur

Nesneler ek alıp almamasına göre ikiye ayrılır

a)Belirtisiz Nesne

Doldurma ne sorusu sorularak bulunur Belirtme koşul eki (–i) almamış olup yalın haldedir

b)Belirtili Nesne

Yükleme kimi, neyi, nereyi soruları sorularak bulunurBelirtme durum eki olmuştur

*Bu yörede kızlarımız kilim dokur

*Yolun kenarına iri kütükleri yığmışlar

*O köpeği mahallenin çocukları da arıyordu

*Bu şehirde bütün sokaklar seni düşünür

*Başımdaki gökleri bir deniz sanıyorum

*Kadın kendine bir elbise almış

*Ben aşkımla baharı getirdim

*Buram buram kekik kokar

*O buharlı gözlerinde aydınlık yıldızları seyrettim

*Okulda sigara içmek yasaktır

*Şafak gülleri ufukta tek tek soldu

*Dün akşam burayı yakmışlar

4ZARF TÜMLECİ

Yer istikamet sebep tedarik koşul ve zaman bildirerek yüklemi açıklayan unsurdur Zarf tümlecini bulmak için doldurma,

nasıl, neden, niçin, ne dek, ne zaman, kim kadar

ne göre, soruları sorulur

*Dostluklar ömür boyu sürünce güzeldir

*Bu gece defalarca dişini tırnağına takarak çalışır

*Yüreğimdeki yara gittikçe büyüyor

*Güneş her doğduğunda y l nızlık başına vurduğunda beni hatırla

*Trabzonlara yaslanıp şarkı söylüyor bir kadın

*Küs gücenmiş yüzüme bakma Rosa

*Ipıssız bir gecede karşılaşmıştık seninle

*Göçmen kuşlar güneye dürüst göç ediyordu

*Rusyaya tonlarca fındık ihraç edildi

*Sıcaktan bütün ekinler yanmıştı

*Bu yıl yağmur yağmadığı için mahsul de az oldu

*Bu konser belediye tarafından düzenleniyor

UYARI:Istikamet isimleri yalın halde zarf tümleci olurlarBelirtme durum eki (i) alırsa belirtilinesne,ededen,hal ekini alırsa dolaylı tümleç olur

* Hizmetçi,içeriyi tamamen süpürsün

n

*Adam ağır ağır içeri girdi

*Bir zaman daha sonra içeriden bir ses geldi

5)DOLAYLI TÜMLEÇ

Yönelme,yeralma ve çıkma bildirerek cümlenin anlamını tamamlayan unsura denir

ANEKDOTolaylı tümleç olan öğe mutlaka ededen hal eklerinden birini alır

*Buluşma yerine hemen gelmiş

*Senin kirpiklerinde bir damla oldu akşam

*Ağlamayan çocuğa meme verilmez

*Bir havuz kenarında alt yana oturmuşuz

*Eskicinin sesi sokağın başından duyuluyordu

*Askerler kuyunun ağzına birikmişti

*Bu gazeteci yazılarında gerçeklerden hiç sapmaz

*Ihtiyar,tüm mirasını karısına bırakmıştı

NOTolaylı tümleci bulmak için doldurma;

kime,kimde,kimden,nereye,nerede,nereden sorusu sorulur

UYARI:eden hal eki için edatı görevinde kullanılıyorsa ya da sebep bildiriyorsa zarf tümleci kurar

deden hal ekleri vakit gösteren sözcüklerin üzerine gelirse zarf tümleci olur

*Korkudan kızın dili tutulmuştu

*Babasıyla ağız dalaşı ettiğinden eve uğramıyor

*Birazdan hava kararacak

*Yaz akşamlarında yıldızları seyrederdik

*Denize yüzmeye gidiyorum

*Ailesine yürekten bağlıydı

6)ILGEÇ TÜMLECİ

Bir Takım edatlarla öbekleşerek cümleyi amaç, araç, beraberlik, özgülük, kıyas, gibi anlamlarla ifade eden unsurdur

*Amaçlamak için yurt dışına gitmiş(niyet)

et

*Kadın oğlunu bulabilmek için gazeteye ilan vermiş(amaç) et

*Bu tatlıyı senin için ayırdım(aitlik,özgülük)

et

*Yağmur yağdığı için baraj taşmış(zt,sebep)

*Yaralıyı hastaneye ambulansla götürmüşler(araç)

*Bu yaz Bodruma ailesiyle gidecek(birliktelik)

*Adam öfkeyle yüzüme baktı(zt şart)

*Ali,arkadaşlarına kadar derse daha çok çalışıyor(karşılaştırma)

*Bana göre bu meslek olmaz(gösterme)

*Direğe aleyhinde on adım yürüdü(zt yön)

*Sen bile doğum günümü kutlamadın

alıntı *