Cumlenin Oğeleri Nelerdir

CUMLENİN OGELERİ

Cumlenin Ogeleri

Bir duygu, duşunce veya durumu tam olarak anlatan sozcuk ya da soz obeklerine cumle (tumce) denir

Cumle, ozne ve yuklem gibi temel; nesne, dolaylı tumlec ve zarf tumleci gibi yardımcı ogelerden oluşur

Şimdi cumlenin ogelerine tek tek değinelim

Yuklem

Cumlede kip ve zaman bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur Yuklem, tek başına cumle ozelliği gosterir Diğer ogeler yuklemin tamamlayıcı ogeleridir

Cumlede yuklemi bulmak icin herhangi bir ogeye soru soramayız Onu cekimli durumda bulunan sozcuklerden anlarız Orneğin;

Anlıyorumsozcuğu anlamakeyleminin şimdiki zamanla cekimlendiğini gosteriyor Oyleyse yargı bildiriyor demektir Dolayısıyla bu, bir cumledir

Bugun mutfakta anneme yardım ettim

cumlesindeki altı cizili soz birleşik fiil olduğu icin,

Ciftcinin ambarı sabanın ucundadır

cumlesindeki altı cizili soz isim tamlaması olduğundan,

Turkce dersimize giren kişi genc bir oğretmendi

cumlesindeki altı cizili kısım ise sıfat tamlaması olduğundan bolunemez ve bu şekilde yuklem olur

Ozne

Cumlede yuklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş icinde bulunan ogedir Cumlenin temel ogesidir Ancak her cumlede bulunmak zorunda değildir

Cumlede ozneyi bulmak icin yukleme kimve nesorularını sorarız Ancak ozellikle nesorusu, nesneyi bulmak icin de sorulduğundan, biz ozne sorusunu yukleme değişik bicimde sorarız Orneğin;

Bu elbiseyi annem aldı

cumlesinde aldıyuklemdir Ozneyi bulmak icin yukleme Alan kim?diye soruyoruz Cevap olarak annemgeliyor Oyleyse cumlenin oznesi bu sozcuktur

Cumlede ozne yukarıdaki orneklerde gorulduğu gibi, acık olarak verilebileceği gibi, yuklemin cekiminden de cıkarılabilir Cumlede olmayan, yuklemdeki kişi eklerinden anlaşılan bu tur oznelere gizli ozneadı verilir

Ders calışmana yardım ederim

cumlesinin yuklemi yardım ederimsozcuğudur Ozneyi bulmak icin Yardım eden kim?diye soruyoruz, Bencevabı geliyor; ancak bu soz cumlede yok, biz bunu yuklemin bildirdiği kişiden cıkarıyoruz Oyleyse bu cumlenin oznesi gizli oznedir Bu ozne cumlede var olan ogelerden biri sayılmaz

Yani Gordumcumlesinde oznenin benolduğu gorulse bile bu cumle sadece yuklemden oluşmuş sayılır

Bazı cumlelerde işi yapan belli değildir Bu cumlelerde işten etkilenen oge sozde ozne kabul edilir

Sokaklar cok guzel temizlendi

cumlesinde işi yapan belli değildir Ama işten etkilenen oge vardır “Temizlenen ne? sorusu bize “sokaklar sozcuğunu veriyor Bu şekildeki oznelere sozde ozne denir

Bazı cumlelerde ise ozne bulunmaz Yani eylemi yapan bazen belli değildir

Yağmurlu havalarda geziye gidilmez

cumlesinde gidilmeyen ne, gidilmeyen kim?gibi sorulara cevap alınmaz Oyleyse cumlenin oznesi yoktur

Nesne

Cumlede yuklemin bildirdiği işten etkilenen ogedir Yukleme sorulan kimi, neyi, nesorularına cevap verir

Nesneler hal ekini alıp almamalarına gore iki grupta incelenir

1 Belirtili Nesne

Nesne gorevinde bulunan soz, ihal ekini almışsa, nesneye belirtili nesne denir

Kitabı oğretmenden aldı

cumlesinde kitabınesnesi ihal eki aldığından belirtili nesnedir

2 Belirtisiz Nesne

Nesne gorevinde bulunan soz ihal ekini almamışsa buna, belirtisiz nesne denir

Akşama kadar odasında kitap okudu

cumlesinde kitapnesnesi bu eki almamış ve belirtisiz nesne olmuştur

Dolaylı Tumlec

Yuklemin yoneldiği, bulunduğu, cıktığı yeri gosteren ogedir Yukleme sorulan e, deve denhal eklerini alan sorulara aynı ekleri alarak cevap veren sozcuk ya da soz obekleri dolaylı tumlec gorevinde bulunur Soruların ve cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu, bunun diğer ogelerle karışmasına engel olur

Cozemediği soruları bana sorar

cumlesinde altı cizili ogeyi bulabilmek icin yukleme kimesorusunu soruyoruz Soru da cevap da aynı eki almış Oyleyse banasozu dolaylı tumlectir

Akşama eve gec kalmayın

cumlesinde altı cizili sozcuk de ehal ekini almıştır Ancak bu ogeyi bulmak icin yukleme ne zamansorusunu soruyoruz Gorulduğu gibi soru hal eki almadan soruluyor Oyleyse bu, ehal eki almış olmasına rağmen dolaylı tumlec değildir

Aynı durumu deve deneklerinde de gorebiliriz

Sabah erkenden dağa cıkacağız

Oğrenciler henuz dersten cıkmadı

Okulun bahcesinde top oynadık

cumlelerindeki altı cizili sozler dolaylı tumlectir

Zarf Tumleci

Yuklemin zamanını, durumunu, miktarını, yonunu, koşulunu vb bildiren ogelerdir Bunların her biri değişik bir soruyla bulunur

Yazın bol bol kitap okuyacağım

cumlesindeki altı cizili zarf ne zaman,

Arabamız engebeli yolda ağır ağır ilerliyordu

cumlesinde altı cizili zarf nasıl,

Cocuğun dersleri şaşılacak kadar iyiydi

cumlesindeki altı cizili zarf ne kadar,

Ayakkabıları iceri alın

cumlesindeki altı cizili zarf nereyesorusuna cevap vermiştir Yukleme sorulan bu sorulara cevap veren ogeler daima zarftır

Cumle Vurgusu

Cumlede asıl anlatılmak istenen oge vurgulanır Biz konuşurken, onemsediğimiz ogeyi cumlenin herhangi bir yerinde ses tonumuzu yukselterek vurgulayabiliriz Ancak yazıda bunu yapamayacağımızdan, vurgulamak istediğimiz ogeyi yukleme yaklaştırırız Yani cumlede yukleme en yakın oge, en cok vurgulanan ogedir

Babam bizi dun fuara goturdu

cumlesinde yukleme en yakın olduğu icin dolaylı tumlec,

Babam bizi fuara dun goturdu

cumlesinde yukleme en yakın olduğu icin zarf tumleci;

Babam fuara dun bizi goturdu

cumlesinde yukleme en yakın olduğu icin nesne;

Dun fuara bizi babam goturdu

cumlesinde yukleme en yakın olduğu icin ozne vurguludur

Ara Soz

Cumleyi soylerken soz arasına sıkıştırılan, bazen bir ogenin acıklayıcısı, bazen cumle dışı unsur olan soz veya soz obeklerine ara soz denir

Buyuduğum o guzel şehri, Bursa'yı, asla unutamam

cumlesinde Bursa'yıara sozu cumlenin nesnesinin acıklayıcısı olarak kullanılmıştır

Ara soz daima acıkladığı ogeden sonra gelir