Dağlık Karabağ Tarihi

Dağlık Karabağ hakkında bilgi
Karabağ Tarihi
Dağlık Karabağ sorunu

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir cumhuriyettir hukuken Azerbaycan'a ait Dağlık Karabağ ve cevresindeki 7 Azerbaycan ilini kapsayan topraklar uzerinde kurulmuştur

Karabağ, Azeri Turklerinin binlerce yıl once yurt edindikleri bir bolgenin adıdır Yuzolcumu 4400 kilometrekaredir Yine cok eski bir Turk Yurdu olan Azerbaycan toprakları icerisindedir 1828 yılında İran ile Rusya arasında imzalanan Turkmencay Antlaşması ile Kuzey Azerbaycan ile birlikte Rusya'nın yonetimine gecti Bu tarihte 200000 civarında olan nufusunun % 95'i Turk'tu Rusya, işgal ettiği Azerbaycan'a ve ozellikle Karabağ'a, dunyanın her tarafından getirttiği Ermeniler'i yerleştirdi 1923'de Stalin, Karabağ'ın yukarı kısımlarına yeni bir Ermeni kafilesini daha yerleştirdi ve Azerbaycan'dan kopartarak ozerk bolge haline getirdi Ruslar ve Ermeniler bu tarihten itibaren sozkonusu bolgenin adini, Dağlık Karabağveya Yukarı Karabağşeklinde kullanmaya başladılar Cunku Karabağ'ın butununde Azeriler, Dağlık Karabağ'da Ermeniler coğunluktaydı

Ermeniler 1988'de, Dağlık Karabağ'daki nufus yoğunluğunu gerekce gostererek Karabağ'ın kendilerine bağlanması icin harekete gectiler Sovyet Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)'nin 1991 sonunda dağılması ile Ermenilerin Karabağ ile ilgili hareketleri, sınır catışmalarına donuştu ErmenistanAzerbaycan sınır catışmaları, iki ulke arasında ciddi bir savaş durumuna geldi Ermenistan, o donemde Azerbaycan'da yaşanan siyasi ic karışıklıklardan ve ordususilahı olmamasından yararlanarak once Karabağ'ın tamamını, sonra da Karabağ'ı Ermenistan'a bağlayan Azerbaycan topraklarını işgal etdi Gunumuzde, Azerbaycan topraklarının % 20'sine yakın bolumu, Ermenistan'ın işgali altındadır Bu topraklarda yaşayan 1,5 milyona yakın insan da evindenkoyunden kopartılmış, vatan toprağının bir başka bolumune topyekUn surgun edilmiş gibidir

1992 yılından bu yana Karabağ konusu, bolge ile ilgili olarak yapılan milletlerarası goruşmelerin gundeminde yer alıyor Azerbaycan, Ermenistan Parlamentosu'nun 1988 yılında aldığı Karabağ'ı ilhak kararının gecersiz sayılmasını istiyor Bu istek kabul edildi Ermenistan, buna karşılık Karabağ'a bağımsızlık statusu verilmesini talep ediyor Tartışmaya acılan bu talep, bolgeye yerleştirilecek, her an patlamaya hazır yeni bir dinamit kutlesi gorevi yapacaktır Ermenistan, Azeri gocmenlerin Karabağ'a donmesini kabul etmiyor, yalnızca işgali altında bulunan Karabağ dışındaki yedi şehri Azerbaycan'a geri vermeyi taahhut ediyor Karabağ'da zengin uranyum madeni yataklarının, işgal altındaki Ağdam ve Kelbecer şehirlerinde ise altın madeninin bulunduğu biliniyor

Yaşanan istikrarsız ortam, Karabağ'ı yurt bilen ve şimdi belirsizlikler icerisinde evsizyurtsuz ve işsiz bekleyen, daha ne kadar bekleyeceği bilinmeyen bolge halkını perişan ediyor Hocalı Katliamı 26 Şubat gunu Turk dunyası ve Azerbaycan icin en acılı gunlerden biri olmanın yanısıra aynı zamanda insanlık tarihi icin de kelimenin tam anlamıyla kara bir sayfadır 26 Şubat 1992'de Azerbaycan'ın Hocalı kentinde sivil halka karsı Ermeniler tam anlamıyla bir katliam yapmışlardır Ermeniler Azerbaycan'ın Karabağ bolgesinde 7 bin kişilik nufusa sahip ve coğrafi konumu itibariyle bolge icin stratejik onemi olan Hocalı kentini ele gecirmek icin 25 Şubat gecesi katliam gayesiyle harekete gecmiştir

Hocalı'nın işgali sonucu sivil, eli silahsız, Azerbaycan Turkleri cocuk, kadın, ihtiyar ve genc ayrımı yapılmadan Ermeniler tarafından katledilmiştir Resmi verilere gore, o gece 613 kişi hunharca katledilmiş; bunlardan 83 cocuk, 106 bayan acımasız yontemlerle işkence yapılarak oldurulmuştur Ayrıca, 487 kişi ağır yaralanmış ve 1275 kişi ise rehin alınmış, geri kalan nufus da bin bir zorlukla caninin kurtarmıştır 26 cocuk tamamen ve 130 cocuk ise kısmen oksuz kalmıştır Ermeniler şehitleri acımasızlıkla, gozlerini oyrak, kafataslarının derisini soyarak ve vucutlarının farklı organlarını keserek oldurmuştur Kucucuk cocukların gozleri oyulmuş, hamile kadınların karınları yırtılmış ve insanlarımız diri diri toprağa gomulmuştur Hatta şehitlerin bir coğunun cesetleri yakılmıştır

Ermeni İşgali ve Tarihi ve Kulturel Varlıklarımız

Azerbaycan arazileri uzerinde “Buyuk Ermenistan yaratmak hulyasında olan Ermeniler elverişli şartlar ortaya cıktığı zaman oz niyetlerini hayata gecirmeye calışmış, Azerbaycan arazilerinde silahlı catışmalar, anlaşmazlıklar cıkarmış, bu gun Ermenistan olarak isimlendirilen arazilerde yaşayan Azerbaycanlıların ata yurtlarından ayrı kalmasına, bu arazilerdeki Azerbaycan'a ait tarihi, kulturel ve arkeolojik abidelerin bir bolumunun dağıtılıp mahvedilmesine, bir bolumunun ise “Ermenileştirilmesine “nail olmuşlardır Azerbaycan halkına miras kalan tarihi ve kulturel abidelerin korunması icin, ErmenistanAzerbaycan anlaşmazlığının barış yolu ile duzeltilmesi, Azerbaycan arazilerinin işgalden kurtarılması şarttır

ErmenistanAzerbaycan anlaşmazlığı neticesinde Azerbaycan topraklarının yuzde 20'sinin işgal altına alınması, bir milyondan fazla Azerbaycan vatandaşının “kacgın ve “mecburi kockun olarak cadırlarda yaşaması ile birlikte işgal altındaki arazilerde Azerbaycan halkının gecmişini ve bu gununu aksettiren abideler planlı surette mahvedilmiş, dağıtılmış, “Ermenileştirilmişdir Ermeniler işgal ettikleri arazilerde Azerbaycan'ın milli ozelliklerini taşıyan tezahurleri mahvetmekle, onları sahte yollarla değiştirip “Ermenileştirmekle koklu ve ezeli Azerbaycan topraklarına sahip cıkmak istemektedirler ErmenistanAzerbaycan anlaşmazlığı Azerbaycan ve Azerbaycanlılar icin buyuk onem taşıyan, milli ruhu, milli ozellikleri ozunde aksettiren binlerce tarihi, kulturel, İslami ve arkeoloji a bidelerin yok edilmesine sebep olmuştur

ErmenistanAzerbaycan anlaşmazlığının Azerbaycan kulturune vurduğu darbenin ağırlığını hissetmek icin bazı faktorleri gormek gerekmektedirAnlaşmazlık neticesinde, Ermeni işgali altında kalan topraklarda Azerbaycan halkına ait 500 kadar tarihmimarlık, 100'den fazla arkeolojik abide, on binlerce eseri olan 22 muze, dort resim galerisi, 46 milyon kitap ve el yazması saklanan 927 kutuphane, 808 kulup, 10 kultur ve dinlenme parkı, 85 muzik ve guzel sanatlar okulu, 20 kultur sarayı, 4 devlet tiyatrosu kalmıştır

1992 yılında “Kafkasya'nın Konservatuarı diye bilinen Şuşa'nın işgal edilmesi sadece Azerbaycan kulturunun değil, genellikle butun dunya kulturunun problemi olarak kabul edilmelidir Cunku Şuşa'da sadece Azerbaycan kultur ve ince sanatının değil, butun Şark ve dunya kulturunun gelişmesinde hizmetleri olan buyuk sanatkarlar yetişmiştir Şuşa kurulduktan kısa bir muddet sonra ekonomik ve kulturel yonden Azerbaycan'ın muhim şehirlerinden biri durumuna gelmiştir

Azerbaycan'ın en eski muzelerinden olan Şuşa şehrinin tarihi muzesinden beş bin muhtelif eşya, buna bağlı olarak Karabağ tarihinin ozelliklerini bunyesinde barındıran kıymetli kaynaklar, arkeolojik buluntular, eski el yazmaları, ceşitli devirlere ait resmi belgeler toplanmıştı

Şuşa'daki Devlet Karabağ Tarihi Muzesi'nde konu ile ilgili 1000'den fazla eşya saklanmaktaydı Burada, bunlarla birlikte profesyonel ses sanatının temellerini atan buyuk şarkıcı Bulbul'un (400 eşya), muzikolog ve ressam Mir Mohsum Nevvab'ın (100 eşya) hatıra muzelerinin varlıkları talan edilmiştir

Ermeni işgalcileri tarafından şehir arazisindeki ilk insan meskenlerinden olan meşhur Azıh ve Taclar Mağaraları, Aluen Garakepek, Uzerliktepe abideleri, kurganlar askeri amaclarla kullanılmaktadır



Ermeni işgali neticesinde bircok muze dağıtılmış, sergilenen eserler talan edilerek Ermenistan'a goturulmuştur Bu muzelerde Azerbaycan halkının tarihi ve medeniyeti ile ilgili kıymetli eşyalar, resim, heykeltraşlık eserleri, dunyaca unlu Azerbaycan halıları, halı urunleri (zili, cicim, kilim, palas, sumah) numizmatik materyaller, tarihi belgeler, Azerbaycan'ın onemli şahsiyetlerinin hatıra eşyaları, diğer değerli materyaller olmuştur

Genel olarak 40 binden fazla muze eşyası talan edilmiştir Şuşa, Lacın ve Gubadlı resim galerilerindeki seckin eserlerden Azerbaycan'ın gorkemli ressamları Settar Behlulzade'nin, Mikayıl Abdullayev'in, Toğrul Nerimanbeyov'un, Salam Salamzade'nin, Maral Rehmanzade'nin, Buyukağa Mirzezade'nin, Asef Ceferov'un ve başkalarının eserleri talan edilmiştir

Azerbaycan'ın 7 şehri – Ağdam, Lacın, Kelbecer, Fizuli, Cebarayıl, Zengilan, Gubadlı işgal edildikten sonra, bu şehirlerde 630 genel kutuphane mahvedilmiştir Aynı şehirlerde 7 merkezi kutuphane, 9 cocuk kutuphanesi, 27 şehir kutuphanesi ve 589 koy kutuphanesi, bu kutuphanelerin sahip oldukları 4 milyon nushaya yakın muhtelif kitap mahvolmuştur Aynı zamanda Yukarı Karabağ, Şuşa ve Hocalı da dahil olmak uzere 254 kutuphane ve bu kutuphanelerde bulunan 14769 adet kitap mahvolmuştur Genellikle Ermeni işgali ile alakalı 808 kulup ve 927 kutuphane muessesesine, 85 muzik okuluna, 22 muze ve onların şubelerine, 4 resim galerisine, 7 kultur ve dinlenme parkına, 4 tiyatro, 2 konser muessesesine 37 milyar manat (3) maddi zarar verilmiştir Dunya capında oneme sahip, insanlığın kultur mirasında, onemli bir yer tutan 20,5 milyar manat değerinde 40 bin adet XIXIX yuzyıllara ait kıymetli ve nadir muze eşyası dağıtılmıştır 1852 medeniyet ve guzel sanat muessesesi dağıtılmıştır ki, bunun da neticesinde Azerbaycan devletine milyarlarca manat zarar verilmiştir (4)

Taşınmaz tarih, mimarlık, arkeoloji, guzel sanat abidelerinden sadece Şuşa şehrinde 208 adedi devlet koruması altında olmasına rağmen, bu eserlerin akıbeti belli değildir İnsanlık tarihi icin muhim ehemmiyet taşıyan Azık Mağarası (Fizuli şehrinden 17 km uzaklıkta Hocavend ilcesinde) işgal altında olan arazide kalmıştır

Yapılan arkeolojik calışmalar sonucunda, tahminen iki milyon yıl once ilk insanların burada yaşadıkları ortaya cıkmıştır İnsanların en eski yaşadıkları yer bu bolgedir Azerbaycan HukUmetinin 21 Nisan 1969 tarih ve 158 sayılı kararı ile Azık Mağarası Azerbaycan Cumhuriyeti İlimler Akademisi'nin sit alanı ilan edilmiştir

1992 yılında eski kervan yolunda Araz nehri uzerinde bulunan on bir kemerli (7 yuzyıl), on beş kemerli (12 yuzyıl) Hudaferin koprulerinin İran İslam Cumhuriyeti ile birlikte restorasyonu icin karar alınmıştır

Ancak Cebrayıl şehrinin işgali bu kararın uygulanmasını engellemiştir Alban medeniyetinin parlak ornekleri olan Hezine dağ (Kandzasar) mabedi (13 yuzyıl), BengAmaras Alban manastırlarının “Ermenileştirilmesi icin elverişli ortam oluşmuştur

Tunc devrinin Azerbaycan abidesi olan Hocalı kurganları 50 hektar sahada 100'den fazla kurganı kapsamaktadır Eski devirlerde Hocalı kurgan sahası mukaddes yer sayılmış ve muhtelif bolgelerden oluleri gommek icin oraya getirmişlerdir Bu kurganlar dağıtılmış, tarihi abide gibi mahvedilmiştir Hocalı şehrindeki Dairevi Mabet (13561357) ve Turbenin (14 yuzyıl) akıbeti ise belli değildir


Yapılan Calışmalar

Ermenilerin işgal ettikleri arazilerde 603 taşınmaz tarih ve medeniyet abidesi kayda alınmıştır Son yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti işgal altında bulunan topraklarındaki tarih ve medeniyet abidelerinin muhafazası alanında hem ulke icinde hem de uluslar arası alemde onemli adımlar atmıştır Azerbaycan Kultur Bakanlığı tarafından 1996 yılı Ağustos ayında Baku'ye gelen UNESCO temsilcilerine işgal edilmiş arazilerde bulunan maddi kultur abideleri hakkında bilgi verilmiş, korunması gereken maddi servetlerin Kulturel Varlıkların Uluslar Arası Kayıtlistesine dahil edilmesi icin listesi hazırlanmıştır Bu listeye dahil olan servetler 1954 La Haye Sozleşmesi'nin ozel muhafazası altına girmektedirler

1988 yılından başlatılan ilan edilmemiş savaşın tek amacı Karabağ'ı Ermenistan toprakları icine almaktır Ermenilerin Buyuk Ermenistan' hayali cercevesinde belli aralıklarla devem eden bu savaş bitmemiştir 1994 de Ateşkes imzalanmış,konu uluslar arası platformlara taşınmıştır Barış yoluyla cozum yolları denenmektedirErmeniler utopyalarından vazgecmedikce bu savaş bitmeyecektirMesele bu bağlamda ele alınmalı ,Ermenistan terorist devlet ilan edilmelidir ve uluslararası camia gerekeni yapmalıdır




Karabağ Ozerk Bolgesi:

Azerbaycan'da, Kura ve Araş Irmakları ile Gokce (Sevan) Golu arasındaki tarihi Arran'ın dağlık bolgesi ile bu bolgeye bağlı ovalardan meydana gelen ozerk bir bolge

Karabağ, volkanik dağlarla kaplı, 18 bin kilometrekare yuzolcumune sahip, yuksek bir yayladır Bolgedeki en yuksek zirveler; Murovdağ {3420 metre) ve Kamış(3740 metre) 'tır Araş Vadisi 'ne inen Karabağ Sıradağları 'nın orta kısmında Alakaya (2338 metre) ve KırkKız(2863 metre) dağları yer alır Sonmuş volkanların oluşturduğu Işıklı Dağ ve Kızıl Boğaz zirveleri 3 bin 500 metreye kadar cıkar Deniz seviyesinden 2 bin metre yuksekliğe kadar ormanlık olan Karabağ'da, bu seviyeden sonra otlaklar başlar

Hava sıcaklığının, en soğuk donemlerde bile eksi 10 dereceden aşağı inmemesi, suların bolluğu ve toprakların verimliliği dolayısıyla Karabağ, insan yerleşimine oldukca musait bir coğrafyadır Bu bakımdan Karabağ, tarih boyunca kuzeyden ve guneyden gelen Turklere, uygun bir kışlak gorevi yaptı Karabağ, eskiden ceviklik ve guzellikleriyle unlu, ufak yapılı atları ile de bilinirdi

İslam hakimiyeti oncesinde 'Arran' adıyla anılan Karabağ, Musluman Turklerin bolgeye hakim olmasından sonra bugunku ismiyle anılır oldu Esasen Turkler, bolgeye Arap hakimiyetinden daha once, kuzeyden gelerek yerleşmişlerdi

1064'te Gurcistan Seferi'nden donen Sultan Alparslan , kışlak olarak Karabağ'ı secti Alparslan'ın oğlu Melikşah ise, 1076'da burasını baştan başa Turklerle iskan etti Melikşah'ın olumunden sonra, Sultan Berkyaruk 'tan ikta olarak Gence'yi alan kardeşi Muhammed , kısa zamanda tum Karabağ bolgesini ele gecirdi

Ebul Gazi Bahadır Han' a gore; Karabağ, Oğuz'un ucuncu oğlu Yıldız Han 'ın buyuk oğlu olan Afşar 'ın cocuklarından Cevanşir Turk kabilesinin Sarıcalı sulalesine ait, atadan kalma bir mulktu, iddiaya gore bunlar, Hulagu İle beraber Turkistan'dan Anadolu'ya goc etmiş ve daha sonra da Timur Han tarafından Karabağ'a nakledilmişlerdi Bu Afşarlar, daha sonra Akkoyunlular doneminde, Guney Azerbaycan'ın merkezi ve batı bolgelerine toplu halde yerleşmişlerdi

İlhanlılar Devleti' nin (12561336) yazlık yonetim merkezi Karabağ'da bulunuyordu, İlhanlı hukumdarları, kışları da coğunlukla Karabağ'da kalıyorlardı Bu donemde, Moğollarla birlikte gelen Şaman Turkler, bolgeye yoğun şekilde yerleşti Timur doneminde de bolgeye yoğun bir Turk İskanı yaşandı Timur, 1400 ve 1402'deki Anadolu seferlerinden donduğunde, Turkiye ve Suriye'den getirdiği 50 bin Turk ailenin bir kısmını Karabağ'a yerleştirdi Eskiden beri mevcut olan ancak tıkanmış bulunan Beylakan şehrindeki kanal Timur tarafından, icinde bir kayık seyredebilecek genişlikte, yeniden kazdırıldı Timur'un bağlı olduğu Turk boyuna dayanarak Barlar Arkı diye anılan kanal, bugun Gavur Arkı olarak adlandırılıyor

Karabağ'daki Turk nufusu, bolgenin Safeviler elinde bulunduğu donemde de arttı Birinci Tahmasb , Anadolu'dan gelip, Şah İsmail maiyetinde Akkoyunlu'lar'a karşı savaşan Kacar Hanedanının, Karabağ ve civarına beylerbeyi olarak atadı
Ucuncu Murat doneminde (15741595) Karabağ Osmanlı hakimiyetine gecti Şirvan ve Baku'yu fetheden Osmanlı kuvvetleri, Ferhat ve Cafer paşaların komutasında, Karabağ'ı da ele cecirdi

Birinci Petro doneminde Kafkasya'yı işgale girişen Ruslara karşı Osmanlı orduları harekete gecti 1724'te Ruslarla yapılan anlaşma ile, Azerbaycan'ın diğer bolgeleriyle birlikte, Karabağ da Osmanlı Devleti'ne bırakıldı Fakat bu uzun surmedi 1735'te Iran ile Rusya arasında yapılan Gence Anlaşmasıyla, bolge yeniden İran'a terk edildi Nadir Şah, İran'a boyun eğmeyen Karabağ'daki Cevanşir aşiretini, İran'ın doğusundaki Horasan eyaletine surdu Ancak, Horasan'dan firar eden, aşiretin reisi Penan Ali Bey , Karabağ dağlarına cekilerek, İran'a karşı mucadele etti Nadir Şah'ın olumunden (1747) sonra Cevanşir Aşireti yeniden Karabağ'a dondu

Bundan sonra Karabağ'da, muhtelif Turk aşiretleri hakimiyet tesis etti 1801'den sonra Rusların nufuz alanına giren bolge, 1813'te Iran ile Rusya arasında imzalanan Gulistan Anlaşmasıyla tamamen Ruslara bırakıldı 1826'da Ruslara karşı bolgede başlayan ayaklanmayı fırsat bilen İran, harekete gectiyse de yenilgiye uğradı 1828'deki Turkmencay Anlaşması'yla Rusya, bolgeye tamamen egemen oldu

Alıntı