Demans/bunama nedir?

Kişide ilerleyen yaş ile beyindeki bir takım değişme-ler sonrası oluşan bellekte bozulma (yakın döneme ait hafızada güçlükler) yanı sıra, konuşma, söylenen şeyleri ya da daha önce bilinen şeyleri yapamama, çevresindeki eşya ve varlıkları tanıyamama; hesaplama, plan yapma, yürütme, sorunları çözme, davranışları yeri geldiğinde sonlandırabilme, uygun yargıda bulunma gibi daha çok beynin ön bölgesine ait becerilerde kayıplar ile kendini gösteren ilerleyici bir rahatsızlıktır.

Hastalık Toplumda Ne Kadar Görülmekte ve Nedeni Nedir?

Demans 65 yaş üzerindeki kişilerin %2-4'ünde, 85 yaş üzerinde ise %20 oranında görülmektedir. Bu hastalık yaklaşık olarak %40-60 kadarı Alzheimer dediğimiz rahatsızlıktan dolayı, %15-20'si beyin damar hastalıkları ve tıkanmaları, tekrarlayan felçlerden ötürü (multiinfarkt bunama), %20’si ise alkol, travma, ilaç zehirlenmeleri, kafa içindeki tümörler, abse ve diğer vücut hastalıkları (bazı vitamin eksiklikleri, tiroid, paratiroid, böbrek üstü bezleri, karaciğer, böbrek, hipofiz hastalıkları gibi) sonrası oluşmaktadır.

İlerleyen yaş (özellikle 75 yaş üzeri), Alzheimer tipinde yakın akrabalarda risk artmaktadır. Damarsal tipte ise yüksek tansiyon, kalp-kapak hastalıkları, beslenme yetersizlikleri riski yükseltmektedir.

Beyinde bulunan sinir hücrelerinin kaybı, bunların yerini iş görmeye uygun olmayan maddelerin alması ve sinir hücreleri arasındaki ilişkiyi sağlayan maddelerin üretiminde azalma olması ön planda düşünülmektedir. Bulaşıcı değildir. Çok yavaş, sinsi bir seyir izlemektedir.

Demansın Belirtileri Nelerdir?

Demansın ilk belirtileri unutkanlık, kendine bakım-da ve sosyal işlevlerdeki gerilemelerdir. Organik nedenli unutkanlıklarda önce çok yakın ve yakın bellek bozulur. Kişi az önce sorduğu soruyu ve koyduğu eşyanın yerini unutur. Bir kaç saat önce ne yediği, oraya neden ve nasıl ve hangi araçla geldiğini hatırlamada güçlük çekmeye başlamış. Yakın zamana ait bellek zayıflaması organik beyin bozukluğu için tipiktir. Hasta bazen ilgisiz, mutsuz bir görünüm ve duygulanım içindedir. Hasta apatik olup yüzünde olaylara ilgisizlik ve kayıtsızlık ifadesi vardır. Zamanla kişilikte değişmeler görülür. Sakin biri olmasına rağmen çabuk öfkelenme ve taşkınlık nöbetleri, bazen paranoid haller (gereksiz kuşkuların, kıskançlıkların veya kötülük göreceği endişelerinin çıkması, aşırı güvensizlik, cimrilik) bazen de değişik türde ve kolay geçmeyen baş-ka somatize belirtileri görülür. Şüphecilik bazen o derece olur ki, kişi eşinin oğlu/kızı-damadı/gelini ile ilişki kurduğunu iddia edebilir. Komşusunun evlerine geldiğini eşi ile kendisini aldattığını gördüğünü söyleyebilir. Konuşmada kesiklik, tekrarlar artmaya, mantık bozukluğu ortaya çıkmaya başlar. Belirtiler git giderek artar. İlk zamanlar hafif parçalı bulutlu hava gibi belirtiler ara ara görülür. Zamanla kapalı hava görünümünde olur. Artık bilinç ve bilişsel değerlendirmeler tamamen bozulur.

Demans Tedavisi Nasıl Yapılır?

Alzheimer hastalığında kolinerjik defekt bulunduğu görüşüne dayanılarak kolin, lesitin, fizostigmin veya özellikle son yıllarda asetilkolinesteraz inhibitörleri kullanılmaktadır.

Hasta Yakınları Nasıl Davranmalıdır?

Demanslı bir hasta yakınının dikkat etmesi gereken şeyler:

İlk olarak hasta tek başına yaşamaması gerekmektedir. Yanında yakınları kalmıyorsa, hiç değilse bir bakıcı bulunmalıdır. Bu kişi de hastalık konusunda bilgilendirilmeli ve karşılaşılabilecek tehlikeler konusunda uyarılmalıdır.

Kişinin üzerinde kaybolduğu takdirde yardımı olabilecek kişinin telefon numarasının ve isminin bulunduğu bir kimlik taşıması sağlanmalıdır.

Hasta ile iletişim en üst düzeyde sağlanmalıdır. Ola-bildiğince konuşmasına, kendi düşünce ve hislerini anlatmasına izin verilmelidir. Hasta yapamadıkları ya da farklılıkları nedeniyle yargılanmamalıdır. Kendisinin yapa-bilecekleri işleri yapmaları yönünde desteklenmelidir. Onun her işini sizin yapmanız uygun bir davranış değildir.

Yemesi, içmesi, uyuması, tuvalet alışkanlıkları, ilaçlarının alımı belirli bir düzen içinde olmalıdır. Ola-bilecek değişikliklerde erken müdahale etmek gerekmektedir. Hastanın bulunduğu mekan, odası, eşyaları, giysilerinde değişiklikler yapılmamalı, hasta alışık olduğu düzen içinde yaşamalıdır.

Kişi yakın zamanda yeni bir eve taşındı ya da yeni bir gündüz bakımevi programına katıldıysa, bu yeni çevre içinde güvensizlik ya da kaybolmuş hissi nedeniyle amaçsızca dolaşabilir. Bundan dolayı bulundukları çevrelerini öğrenmek için fazladan yardıma ihtiyaçları olabilir. Amaçsız dolaşmalar hastalar etrafına alışır alışmaz sona erebilir. Bunun yanında demans ilerlediği için, kişi bildiği bir çevreyi tanımlama yeteneğini de kaybedebilir. Eğer kaybolma hissi varsa nerede olduğunu daha fazla hatırlatacak şeylere ihtiyaç duyabilirler.

Amaçsız dolaşma, kısa dönemli hafızada yaşanan kayıplardan kaynaklanabilir. Kişi bazen alışveriş ya da bir arkadaşını ziyaret etmek için yola çıkabilir ve sonra nereye gideceğini unutabilir. Kaybolabilir ve endişelenmiş olabilir ve sizin güven vermenize ihtiyaç duyabilir-ler. Daha erken evrelerde hastaların nereye gideceklerine ya da sizin nerede olduğunuza dair bir açıklama notu yardımcı olabilir. Eğer onların yalnız başına sokağa çıkmalarını istemiyorsanız ve onlara eşlik edemiyorsanız, bir yakınınızdan bunu rica edebilirsiniz.

Hastanın amaçsız dolaşması bazı rahatsızlık ya da ağrılarından kaynaklanabilir. Bazen bir ilacın yan etkisin-den de kaynaklanabilir. Eğer böyle bir problemden şüpheleniyorsanız doktoruna danışmalısınız.

Kişi yaşadığı işitme ve/veya görme varsanısı nedeniyle korku, endişe veya telaş hissettiğinde amaçsız dolaşabilir. Hastayı duygularını anlatmak için cesaretlendirmeyi ve onlara güven telkin etmeyi deneyin.

Akşamları idrar kaçırmayı önlemek için ilaç kullanımı öncesinde, tuvalete daha çok gitmeyi sağlama, akşam idrarını çoğaltacak bazı maddelerden (çay, meşru-bat, idrar söktürücü gibi) kaçınılmalıdır.

Alkol, kahve sinirliliği arttırıp, münakaşalara yol açabileceğinden, alımları engellenmelidir.

Kendisi ile tartışılmamalı, azarlanmamalı, yapamayacağı şeyler istenmemelidir.

Yürümesini kolaylaştıracak yürüteçlerin kullanımı teşvik edilmeli, hızlı yürüme yerine sakin, önüne bakar şekilde dikkatli yürümesi sağlanmalıdır.

Demanslı kişiler erken saatlerde uyanabilir ve gündüz olduğunu düşünebilirler. İlaçtan önce gündüz uykusunun önlenmesi, yatağını sadece gece kullanması, aynı saatte yatağa girme ve gündüz hareket miktarını arttırma, gece sıvı alımının azaltılması uygundur. Eğer kişi gece çıkıp dolaşıyorsa hele de hâlâ üstlerinde yatak kıyafetleri varsa bu çok daha tehlikeli olduğu için profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyabilirsiniz.

Varsanı ve sanrıları oluyorsa, zıtlaşmayın, onunla konuşacak başka şeyler bulun. Alınmayın, kızmayın, onun gönlünü almaya çalışın.

Yanıcı, keskin parçaları olan ev-mutfak gereçlerini evden uzaklaştırın.

Sıcak-soğuk hissi yaşla birlikte kaybolduğu için banyosunun suyunu siz ayarlayın.

Pencereler, balkon ve merdivenler yanına, düşmeye engel olacak tırabzanlar yerleştirebilirsiniz.

Eve giren çıkan kişilerin çok sayıda olması hasta için zararlıdır.

Kişi aşırı gürültü, çok parlak renkli ışıklardan korunmalıdır. Her şey hastayı dinlendirecek ve hoş bir şekilde dikkatini çekecek özellikte olmalıdır.

Ev eşyaları düşmeyi, kazaları ve yaralanmayı önleyecek özelliklerde olmalı, keskin şeylere dikkat edilmeli, yere sağlam oturan özelliklerde olmalı, zemini kayganlaştırıp, düşmelere yol açabilecek malzemelerden kaçınılmalı, eşyalar rahat hareket edecek, dolaşmaya engel olmayacak şekilde düzenlenmelidir.

Evden tek başına dışarıya gitmeler, kaza ve kaybolmalara yol açabileceğinden bakım verenlerin dikkat etmesi sağlanmalıdır.

Görme keskinliği azaldığı için kazaları ya da eşya ve gölgeleri yanlış değerlendirmeyi (illüzyon) önlemek amacı ile oda iyi aydınlatılmalıdır.

Kişinin daha önce severek kullandığı bir takım ufak eşyaları (saat, kalem, tespih, ruj, parfüm, çanta gibi) yanında olmalı, sevdiği ve anılarını tazeleyebileceği, konuşma olanağı yaratabilecek albümler göz önünde bulunmalıdır. Geçmişte yapıp zevk aldığı hobi ve alışkanlıklarını (bahçe ile uğraşma, çok yormayan sporlar, re-sim, elişi, koleksiyonculuk, ufak tefek tamiratlar, şarkı söyleme, film seyretme gibi) sürdürmeye özendirilmelidir.

Tüm bunları sağlama imkanına sahip değilseniz, bir bakımevine başvurmak idealdir. Bulunacağı ortamdaki benzer özellikteki yaşıtları ile daha hoşça vakit de geçirebilir. Bu durum utanılacak bir şey değil, bilakis kişinin daha sosyal bir yaşantı sürmesine olanak sağlayabilmektedir.