Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler

ASAP SİSTEMİ

Tüm canlılar çevre değişikliklerine aleyhinde tepki gösterirler Canlılar bu tepkiyi asap sistemi sayesinde gerçekleştirir Sinir sistemi nöron nöron adı bahşedilen sinir hücrelerinden oluşur Bir sinir hücresi üç kısımdan meydana kazanç Hücre gövdesi, dendritler ve akson

Hücre gövdesi: çekirdek stoplazma ve organelleri bulundurur Hücre gövdesinden çıkan uzantılar vardır

Dendritler: sinir hücresinin kısa uzantılarına denir Tek ya da fazla sayıda olabilir Diğer nöronlardan gelen uyarıları alıp gözenekli olan gövdesine iletir

Akson: dendritler göre alınıp gözenekli olan gövdesine iletilen uyarıyı alarak başka bir nöronun dendritine ileten kısımdır Sinir hücresinin tek ve uzun olan kısmıdır Aksonların bazıları miyelin kılıf adı verilen bir inşa taşırlar Miyelin kılıf yağı, koruyucu bir kılıftır Aksondaki uyarının iletim hızı miyelin kılıf varsa çok hızlıdır

Uyartı iletimi: asap hücresinin dendriti göre alınan uyarı elektriksel tartma değişimi ile aksonda taşınır Akson ucunda salınan hormonlar ile ikinci sinir hücresinin dendritine iletilir Bu şekilde taşınarak sinir sistemindeki değerlendirme merkezi olan beyne getirilir Uyartı beyinde değerlendirilerek tepki oluşturulur Oluşan tepki nöronlar ile kaslara veya bezlere götürülür
Bir asap hücresinin uyartıyı alabilmesi için yarının belirli bir değerde olması gerekir Bir nöronun uyarılması için zorunlu en düşük değerdeki uyartıya eşik şiddeti denir Uyartılar asap hücresi her tarafında elektriksel olarak taşınır Sinapsta ise kimyasal yolla taşınır Uyartının taşınması sırasında enerji harcanır Nöron bir uyartıyı taşırken ikinci bir uyartıyı alamaz Nörondaki uyartının iletim hızı sabittir

Sinaps: Bir asap hücresinin dendriti ile öteki sinir hücresinin aksonu aralarında bağlantı kurulur ve iki asap hücresi birbirine bağlanmış olur Bu bağlanma yerine sinaps denir Sinapslarda iki sinir hücresi arasında bütün bir temas kurulmaz



MERKEZİ ASAP SİSTEMİ ORGANLARI

1 Beyin: Kafatası kemiklerine yapışmış kalın dayanıklı bir zarla çevrilidir Beyin iki yarım küreden oluşmuştur Öğrenilebilir ve istemli davranışların idare merkezidir Duyu organlarının yöneticilik merkezi de beyindedir İşitme, koku alma, görme tat alma, konuşma, yazma, akıl, fikir, sevinme, üzülme vb olaylar beyin kadar idare edilir

2 Beyincik: kulaktaki yarım daire kanallrı ile birlikte vücuttaki dengeli adale faaliyetlerini sağlar Beyinciğin çıkarılması kas hareketlerinde düzensizliğe yol açar

3 Omurilik soğanı: solunum, sindirim, dolaşım, boşaltım olaylarını düzenler Solunum, yutkunma, hapşırma, öksürme, kusma, damarların büzülmesi ve gevşemesi gibi açlık dışı olayları yönetir Beyin ile omurilik aralarında mesajların taşınmasında görevlidir

4 Omurilik: omurga adı bahşedilen yapının içerisinde yer alır Düşünülmeden yapılan hareketlerin merkezidir Bu hareketlere refleks denir Çevreden gelen sinirlerin beyne, beynimizden gelen sinirlerin de ilgili yerlere gitmesi omurilikten geçerek olur Istemsiz Hareket alıcıların uyarılması ile kas ve bez gibi yapılarda meydana getirilen açlık dışı davranışlara denir Örnek: Haberimiz olmadan elimizi sıcak bir cisme değdiğimizde aniden çekmemiz, diz kapağımıza çekiç ile vurulduğunda ani kasılma ile ayağımızın kalkması, beyni çıkarılmış kurbağanın bacağının yukarı kısmına asit döküldüğünde hayvanın ayağı ile asidi silmeye çalışması reflekse örnektir



ÇEVRESEL SINIR SİSTEMİ

1 Otonom sinir sistemi: Vücutta kalp, kan damarı, düz kaslar ve bezlerin aktivitelerini denetim eder ve istemsiz hareketlerin kontrolünü sağlar
2 Somatik sinir sistemi: isteğimizle çalışan organları (iskelet, adale) yöneticilik eder




IÇ SALGI BEZLERI SİSTEM

Canlıların vücudunda teftiş ve düzenleme görevini asap sistemi ve endokrin sistem gerçekleştirir İkisi birlikte çalışarak organizmanın bütünlüğünü sağlar Iç Salgi Bezleri sistem endokrin bezlerden oluşur Bu bezler hormon denilen salgıları salgılar Ürettikleri salgıları kana veren bezlere iç salgı bezleri, bu salgılara da hormon denir Ürettikleri salgıları kanala veren bezlere ise dış salgı bezleri denir Bu salgılara da enzim denir Ürettikleri hormonları kana, enzimleri de kanala gönderen bezlere karma kumaş denir

Hormonların özellikleri:
1 Hayvanlarda kan ile, bitkilerde soymuk borusu ile doku ve organlara taşınır
2 Her hormon öbür gözenekli olan, doku ya da organa etki eder
3 Eksik miktarda üretilirler
4 Gereğinden az veya çok üretilmesi hastalığa yol açar
5 Yapıları protein ve yağdan oluşur



HORMON ÜRETEN BEZLER

1) Hipofiz bezi: beynin tabanında hipotalamusun altında yer alır Hipofiz bezinde üretilen hormonlar ve görevleri şunlardır:
a) Çoğaltma hormonu, çoğaltma ve gelişmeyi sağlar Kemik ve adale dokusunun gelişmesinde etkilidir Çoğalma döneminde artı salgılanması devliğe eksik salgılanması cüceliğe yol açar
b) Deriye renk verici maddeleri uyaran hormon hipofizden salgılanır
c) Tiroid bezini uyararak çalışmasını karşılayan hormonu üretir
d) Dişilerde süt bezlerinin çalışarak süt üretmesini karşılayan hormonu salgılar
e) Gamet hücrelerinin oluşmasında etk,ili olan hormonları üretir

2) Tiroid bezi: Boynumuzun tabanında solgun borusunun önünde yer alır İki çeşitlilik hormon üretir
a) Tiroksin: Vücut metabolizmasını hızlandırır Tiroksin hormonu iyot varlığında sentezlenir Alınan yiyeceklerde iyot eksikse tiroksin salgılanmaz ve tiroit bezi büyür Buna guatr denir Tiroksin hormonu az salgılandığında hücreler arası sıvıda sodyum ve suyun, kanda ise kolestrolün yükselmesine yol açar
b) Kalsitonin: Kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini sağlar

3) Böbrek üstü bezi: Dışta bulunan kabuk ve içte yer alan öz edinmek üzere iki kısımdan oluşur Kabuk kısmından su ve iyon dengesini karşılayan hormonlar salgılanır En önemlisi aldesterondur Aldesteron böbreklerde iyonların (sodyum ve klor) emilimini artırır Öz bölgesinden adrenalin salgılanır Adrenalin nefret edilen şey, heyecan, öfke derhal salınır Kan basıncını yükselti, yürek atışını hızlandırır, damarları daraltır, göz bebeklerini büyütür, kılları dikleştirir

4) Pankreas bezi: Karma bezdir Ürettiği enzimleri özel bir kanalla oniki parmak bağırsağına gönderir Pankreastan iki değişiklik hormon salgılanır İnsülin ve glukagon İnsülin kandaki şeker miktarı arttığı süre şeker miktarını eksilmek için salgılanır İnsülin bu işi kandaki glikozun karaciğerde glikojen biçiminde depolayarak yapar Glukagon ise kandaki glikoz miktarı azaldığı zaman salgılanır Karaciğerdeki depoloanmış glikojeni glikoza dönüştürerek kana geçmesini sağlar Böylece kandaki şeker miktarını artırmış olur İnsülin yetersiz salındığı zaman kandaki şeker miktarı artar ve şeker hastalığı ortaya çıkar

5) Eşey bezleri: Erkeklerde testislerde testesteron hormonu üretilir Bu hormon cinsiyet karakterlerini (sesin kalınlaşması vb) ve gamet oluşmasını sağlar Dişilerde östrojen ve progestoron hormonu üretilir Östrojende kadınsı cinsiyet karakterlerinin oluşmasını sağlar *