Deneyüstü Nedir? Kısaca

Deneyüstü Nedir? Kısaca

İng Transcendental

Deneyle elde edilemeyen

Bu terimi ilkin 12 yüzyılda skolastikler öteye geçme anlamını dile getiren La Transcendere sözcüğünden türetmişler ve ulamlar üstü (La Transcendentalia) anlamında kullanmışlardır Bu deyimle varlık, reel, birlik gibi sanların duyulur üstü ve fakat deneyden önce sezgiyle bilinen özellikler olduğunu dile getiriyorlardı Bununla da ulamlar üstü olan özelliklerin Aristoteles'in ulamlarıyla açıklanamayacağını anlatıyorlardı Bu anlamda deneyüstü (Fr Transcendental) deyimi, aşkın (Fr Transcendent) deyimiyle anlamdaştır Bu anlam, Alman düşünürü Immanuel Kant tarafından eleştirilmiştir Kant'a tarafından deneyüstü, aşkın eğil, tam tersine, deney öncesi (önsel)'nin bilgisidir Kant felsefesinde deney'in karşıtı olduğu kadar aşkın'ın da karşıtı olan deneyüstü kavramı, Büyük Albert ve Aquino'lu Thomas'nın dilegetirdikleri gibi bilginin sınırını aşanı değil, bütün aksine, bu sınırın içinde kalan bilgiyi dile getirir Daha açık bir deyişle skolastiklerde kategoriler üstü olan deneyüstü, kant'a kadar kategorilerin kanımca kendisidir Kant, skolastik anlamdaki deneyüstü'yü aşkın ve bundan ötürü de bilinemez sayar Skolastiklerin veri sınırının üstüne çıkardıkları deneyüstü'nü Kant bilginin temeline oturtmaktadır Başka türlü bildirmek icabında, deyimin kökenindeki öteye geçme anlamı skolastiklerde bilginin üstteki sınırından öteye geçme, Kant'taysa bilginin deneysel daha aşağı sınırından öteye geçme anlamındadır *