Deprem dalgaları

DEPREM DALGALARI

Deprem dalgaları, mal ve olabilir kaybına neden olan mekanik dalgalardandır Yerkabuğu icindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya cıkan Titreşimler dalgalar halinde yayılarak gectikleri ortamları ve yeryuzeyini sarsar

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve guvenle ayagini bastığı toprağın da oynayacağını ve uzerinde bulunan tum yapılarında hasar gorup, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gosteren bir doğa olayıdır Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuzu icinde ne şekilde yayıldıklarını, olcu aletleri ve yontemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına sismolojidenir Deprem ve

Depremler yeryuzunden belirli derinlikte, yerkabuğunun elastik kısmında meydana gelir Bu elastik kısım, ust kabuk icinde bulunur Bu kısımda uzun yıllar boyunca meydana gelen cok kucuk yer değiştirmeler bir anda bir kac metrelik kırılmalara neden olur Oluşan bu kırılmalar depremi meydana getirir Burada acığa cıkan, bicim değiştirme enerjisidir Bu enerji, Titreşimler halinde daha uzak yerlere iletilir

Plastik bir CETVEL kırılmak icin yavaş yavaş eğilirse, cetvelde once kucuk catlamalar meydana gelir Belli noktadan sonra cetvelin elastik yapısı onu gerisi kuvvete dayanamayıp bir anda kırılır Bu durumda bir enerji acığa cıkar, işte depremdeki enerjide aynen bu şekilde acığa cıkar Yer icerisinde meydana gelen bir deprem ya da patlatma anında cok buyuk miktarda enerji acığa cıkar Bu enerjinin bir kısmı faylanma ile kayacların deformasyonu icin kullanılırken, kalan kısmı ise ortamın ozelliklerine bağlı olarak yer icerisinde elastik dalgalar şeklinde yayılır Deprem dalgalar olarak bilinen bu elastik dalgalar, depremi oluşturan kırılma ve faylanma nedeniyle kaynaktan uzaklaşacak şekilde tum yonlere doğru farklı turlerde yayılırlar DEPREMDE acığa cıkan enerji iki farklı dalga aracılığı ile ortam boyunca yayılır Bu dalgalar, cisim ve yuzey dalgalarıdır

Cisim dalgaları, kaynaktan butun yonlere doğru yayılarak, yer icerisinde seyahat ederler Yuzey dalgaları ise hemen hemen yer kurenin yuzeyine paralel bir şekilde yayılırlar Her ne kadar yuzey dalgası hareketi, yerin belirli bir derinliğine kadar inse de, bu tip dalgalar Doğrudan yer icine doğru yayılamazlar, iki temel cisim dalgası vardır Bunlar yer icerisinde farklı hızlarda yayılan ve kayıtlarda ilk gorunen dalgalardır Cisim dalgaları, yerin derinliklerinde yuzeyine oranla daha hızlı yayılırlar Bunlar sıkışma ve kesme dalgaları olarak adlandırılır Cisim dalgaları Pdalgası ve Sdalgası diye ikiye ayrılır

P DALGASI

Yer icerisinde en hızlı yayılan ve sismometreler tarafından ilk algılanan dalgalardır Birincil (Primer), sıkışma ya da boyuna dalga olarak adlandırılmaktadır Bu dalgalar nedeniyle dalganın yoyılmo doğrultusu uzerinde bulunan taneciklerin ilerigeri hareketinden dolayı yer sıkışma ve genişlemeye maruz kalır Sıkışma dalgaları, yaptıkları bir ceşit ItMecekme hareketinden dolayı, gectikleri Ortamları hacimce değiştirirler

Ortam uzerinde herhangi bir şekil bozukluğu gozlenmez Pdalgaları, hem katılar, sıvılar hem hem de gazlar icerisinde kolayca yayılabilirler Yoyılmo hızları, Sdalgası hızının yaklaşık 1,71,8 katı kadardır Havadaki hızları yaklaşık 330 m , sudaki hızları 1450 m s icerisindeki hızları ise yaklaşık 5000 m granit ve sn Dir Depremin merkez ussu, dış merkeze yakın bolgelerdedir Bu dalgalar, ozellikle hayvanlar tarafından, işitilebilmektedir

Ozet olarak, Pdalgası ONCUL dalgadır Yeryuzune paralel salınımlar yapar Boyuna dalgalardır Deprem kaydeden cihazlara ilk once Ulaşan dalgadır Yıkım etkisi duşuktur

S DALGASI

Pdalgasından sonra istasyonlara gelen ikinci cisim dalgasıdır ikincil (sekonder), kesme ya da enine dalga olarak ta tanımlanır Sdalgaları yayılırken tanecikler, yoyılmo doğrultusuna dik, aşağıyukarı veya sağdansola doğru titreşirler Yoyılmo ozelliklerinden dolayı kesme dalgaları bir ceşit Burulma hareketi yaptığından gectikleri ortamda şekil bozukluğuna yol Acarlar Sdalgaları, kesme kuvvetlerine karşı direnci olmayan yani katılık katsayısı sıfır olan sıvılar ve gazlar icerisinde kesinlikle yayılamazlar Bu, dış Cekirdeği neden sıvı ozellikte olarak bildiğimizin bir gostergesidir

Bu nedenle Sdalgaları sadece katılar icerisinde ilerlerSdalgasının yatay ve duşey duzlemde olmak uzere iki Bileşeni vardır Yoyılmo doğrultusuna dik duşey duzlemdeki bileşenine SV, yatay duzlemdeki bileşenine ise SH denmektedir SV Bileşeni sismogramların duşey bileşeninde, SH Bileşeni ise diğer iki yatay bileşende (KuzeyGuney ve DoğuBatı) rahatlıkla gozlenebilir

Ozet olarak, Sdalgasında tanecik hareketleri yoyılmo doğrultusuna dik ya da caprazdır Deprem kaydeden cihazlara ikinci Ulaşan dalgalardır Yıkım etkisi yuksektir Hızı Pdalgasının% 60 ile% 70 i kadardır Yalnız katı icerisinde ilerlerler ilerlerken kayaları aşağıyukarı, sağasola doğru hareket ettirirler

SYatay ve duşey dalgasının duzlemde olmak uzere iki Bileşeni vardır Yoyılmo doğrultusuna dik duşey duzlemdeki bileşenine SV, yatay duzlemdeki bileşenine ise SH denmektedir SV Bileşeni sismogramların duşey bileşeninde, SH Bileşeni ise diğer iki yatay bileşende (KuzeyGuney ve DoğuBatı) rahatlıkla gozlenebilir

Ozet olarak, Sdalgasında tanecik hareketleri yoyılmo doğrultusuna dik ya da caprazdır Deprem kaydeden cihazlara ikinci Ulaşan dalgalardır Yıkım etkisi yuksektir Hızı Pdalgasının% 60 ile% 70 i kadardır Yalnız katı icerisinde ilerlerler ilerlerken kayaları aşağıyukarı, sağasola doğru hareket ettirirler Sismik bir kaynaktan cıkarak yerkurenin serbest yuzeyi boyunca cisim dalgalarından daha yavaş olarak yayılan yuzey dalgaları icin cisim dalgalarının tersine sınırlı yani yarısonsuz bir ortam gereklidir Yer kurenin kabuğu bu Dalgaların oluşmasında yarısonsuz ortamı oluşturur Deprem ya da patlatma gibi yuzeye yakın herhangi bir sismik kaynak tarafından oluşturulan sismik enerjinin bir kısmı yuzeye yakın bu yarısonsuz ortam icerisinde hapis olur ve bu ortam icerisinde yayılırlar Yuzey dalgaları, cisim dalgalarından daha duşuk frekans iceriğine sahiptir Duşuk frekansa ve buyuk genliklere sahip olmalarından dolayı yuzey dalgaları bir cok DEPREMDE yapılara zarar veren dalga turudur

Başlıca iki tur yuzey dalgası vardır Bunlar, Love dalgası ve Rayleigh dalgasıdır

LOVE DALGASI

Love dalgaları, Rayleigh dalgalarından daha hızlıdır Bu yuzden sismogramlarda Rayleigh dalgalarından daha once gorulur ve Lharfi ile gosterilir Bu iki dalga arasındaki hız farkı sismogramlar uzerinde gozlenemeyecek kadar kucuktur

Love dalgalarının oluşabilmesi icin elastik, tekduze ve yarı sonsuz bir yuzey katmanının bulunması gereklidir Yer kurenin kabuğu bu gorevi ustlenmektedir Love dalgaları, yerin serbest yuzeyi ile kabuğun alt sınırı arasında ardışık yansımalara uğrayan SH dalgalarının Yapıcı girişimi sonucu oluşur Bu nedenle Love dalgalarının gectiği ortamda tanecikler tamamen yoyılmo doğrultusuna dik yatay duzlemde yani xveya yduzleminde titreşirler Love dalgaları yer değiştirme alanının enine bileşeninde gozlenirler

Rayleigh dalgalarının tersine, bu Dalgaların oluşabilmesi icin SH dalgasının serbest yuzeye herhangi bir kritik acıyla gelip kırılması soz konusu değildir

RAYLEİGH DALGASI

Rayleigh dalgaları Tıpkı bir su birikintisinde (deniz) yayılan gol dalgalar gibi yerin yuzeyi boyunca yuvarlanarak ilerleyen dalgalardır Bu dalgalar ayný zamanda yer yuvarlanması olarak da bilinir veR harfi ile gosterilirler

Rayleigh dalgaları yerkurenin yuzeyi boyunca yayılırken bir ceşit yuvarlanma hareketi yaptıklarından dolayı, gectikleri ortam icerisinde bulunan tanecikler, yoyılmo doğrultusu boyunca ters bir elips hareketi cizerler Taneciklerin yapmış olduğu bu elips hareketi derinlere doğru gittikce kuculur ve etkisini Yitirir

Rayleigh dalgalarının oluşabilmesi icin serbest bir yuzey ile sınırlandırılmış yarı sonsuz esnek bir ortamın bulunması gereklidir Ancak boyle bir ortam icerisinde, serbest yuzeye yakın bir yerde P ve SV dalgalarının girişimi sonucu Rayleigh dalgaları oluşur

Ozet olarak, Rayleigh dalgalan, da OKYANUS uzerinde yuvarlanan dalga gibi Yer yuzunde yuvarlanarak ilerlerler ya gol Bu Dalgaların genliği cok buyuktur DEPREMDE hissedilen dalganın coğu Rayleigh dalgasıdır