Destanlar, Türk destanları hakkında

Destanlar
Türk destanları hakkında kısa bilgiler

Türk ulusunun yazılmış kültürlerinin oluşmadığı çağlara ait söz, ezgi ve seyirlik anlatımın oluşturduğu, evrenin ve varlıkların yaradılışı ile ulusun geçmişte olduğuna inanılan manâlı olaylarını ve toplumun önderlerinin halkı için verdiği savaşlarını konu edinen uzun ölçülü sözanlatım ürünleri

YÜKSEK DAĞ ER TONGA DESTANI


İran padişahı Minûçehrin ölümünü haber alan Turan padişahı Peşeng, İran aleyhine savaş başlatmak için Türk ulularını topladı:İranlılar'ın bize yaptıklarını biliyorsunuzTürkün öç alma zamanı gelmiştirdediOğlu Yüksek Dağ Er Tonganın içinde öç duygularıyla kaynadıBabasına:Ben aslanlarla çarpışabilecek kişiyimİran'dan öç almalıyımdedi Boyu servi gibi, göğsü ve kolları aslan gibi idiFil değin enerjik idiDili yırtıcı kılıç gibi idi


Savaş hazırlıkları yapılırken Türk padişahının öbür oğlu Alp Arızsaraya gelip babasına:Baba! Sen Türkler'in en büyüğüsün Minûçer öldü lakin İran ordusunun büyük kahramanları varİsyan etmeyelim Edersek ülkemiz yıkılıp giderdedi Peşeng, oğluna şöyle cevap verdi: Alp Er Tonga avda arslan, savaşta savaş filidir Bahadır bir timsahtırAtalarının öcünü almalıdırSen onunla birlik olOvalarda otlar yeşerince ordunuzu Amula yürütün İran'ı atlarınıza çiğnetin Suları kana boyayın


Baharda Türk ordusu yüksek dağ Er Tonga'nın buyruğunda İran üstüne yürüdüDehistan'a geldi İki ordu karşılaştıTürk kahramanlarından Barman İranlılar'a doğru ilerleyip er diledi İran kumandanı ordusuna baktıGençlerden kimse kıyışamadıYalnız kumandanın kardeşi Kubâd atıldıFakat yaşlıydı Kardeşi ona dedi ancak: Barman genç, arslan iyi kalpli bir atlıdırBoyu güneşe değin uzanmıştır

Sen yaşlısın Kan, ak saçlarını kızartırsa yiğitlerimiz ürker Fakat Kubâd dinlemedi: İnsan av, ölüm onun avcısıdırdiyerek savaşa çıktıBarman ona: Başını bana veriyorsun Birazcık daha bekleseydin daha iyiydi Çünkü zaten senin hayatına kasdetmiştirdedi Kubâd: Ben zâten dünyadan payımı almış bulunuyorumdiye karşılık vererek atını saldırdıSabahtan akşama dek uğraştılar Sonunda Barman kargı ile Kubâd'ı devirerek zaferle Yüksek Dağ Er Tonga'nın yanında döndü Bunu görür görmez İran ordusu ilerlediİki ordu birbirine girdi Cihanın görmediği bir savaş oldu Yüksek Dağ Er Tonga üstün geldiİranlılar dikiş tutturamayıp dağıldılar İran padişahı iki oğlunu memlekete göndererek kadınları Zâve dağına yollattı


Türk ve İran orduları iki gün dinlendikten sonra üçüncü gün Yüksek Dağ Er Tonga baştan saldırdıİran büyükleri ölü ve yaralı olarak savaş alanını doldurdular Geceleyin İranlılar bozulduBunu görür görmez İran padişahı ve başkumandanı Dehistan kalesine sığındılarAlp Er Tonga kaleyi kuşattı İran padişahı kaleyi bırakıp bu vesileyle ardına düşen Yüksek Dağ Er Tonga onu tutsak etti


İran'a tâbi Kâbil ülkesinin pâdişahı olan kahraman Zâl İranlıların yardımına geldiBüyük savaşlar yaparak Türk ordularını bozduBundan öfkelenen Alp Er Tonga, esir bulunan İran pâdişahını kılıçla öldürdüÖteki tutsakları da öldürecektiLakin kardeşi Alp Arız onu vazgeçirdiTutsakları 'Sarı'ya göndererek hapsettirdiKendisi de Dehistan'da 'Rey'e gelerek İran tacını giydiİran ülkesinde padişah oldu Lakin Sarı'daki tutsakların kaçmasına sebep olduğu için kardeşi Yüksek Dağ Arız'ı öldürdüİran tahtına Zev geçtiği zaman iki ordu tekrar karşısında karşıya gelip beş ay vuruştularOrtalıkta kıtlık olduSonunda insanlık bitmesin diye uzlaştırma yaptılarİran'ın şimal ülkeleri Turan'ın oldu


Lakin Zev ölünce Yüksek Dağ Er Tonga yine İran'a saldırdı Kardeşi Yüksek Dağ Arız'ı öldürdüğü için babası kendisine dargındı Ama yeni İran padişahı da ölüp İran tahtı tekrar abes kalınca Turan padişahı Peşeng, oğlu Yüksek Dağ Er Tonga'ya yine haber yolladıCeyhun'u geçerek İran tahtına oturmasını bildirdi İranlılar Türk ordusunun geleceğini duyunca korkup Zâl'e başvurdular Zâl artık kocadığını söyleyerek oğlu Rüstem'i gönderdi

İki ordunun öncüleri arasındaki çarpışmada Rüstem Türkler'i yenerek Keykubâd'ı İran tahtına çıkardıEsas orduların çarpışmasında ise Rüstem, Alp Er Tonga ile karşısında karşıya geldi Yüksek Dağ Er Tunga'yı yenecekken Türk bahadırları onu kurtardılarRüstem bir hamlede 1160 Türk kahramanı öldürdüğü için Türkler yenildiler Ceyhun'u geçtiler Yüksek Dağ Er Tonga babasının yanında döndüBabasını barışa kandırdılar Barışma yaptılar


İran tahtına Keykâvus geçtikten sonra Araplar isyân ettiler Lakin galip gelen Keykâvus bir ziyafette sarhoş edilerek bağlandı Bu haber İran'ı karmakarışık etti Alp Er Tonga büyük bir orduyla Araplar'ın üstüne atılarak onları yendi Türk ordusu İran'a yayılarak herkesi esir etmeye başladı İranlılar tekrar Zâl'den yardım istediler Zâl, Araplarda tutsak olan Keykâvus'u kurtarıp onların ordularını da kendi ordusuna kattıktan daha sonra Türkler'e yöneldi Kanlı bir savaşta Turanlıların yarısı öldü Yüksek Dağ Er Tonga yenilerek kaçtı


Bir gün İran'ın yedi meşhur pehlivanı Rüstem'e Turan'a giderek Yüksek Dağ Er Tonga'nın avlağında avlanmayı öneri ettilerSirahs civarındaki bu avlağa gidip yedi gün kaldılar Yüksek Dağ Er Tonga bunu duyunca ordusuyla geldiTeke tek dövüşlerde Türk pehlivanları İranlılardan üstün geldilerse de işe Rüstem karışınca yedi güreşçi ile birlikte Türk ordusunu dağıttıHatta yaklaşık olarak Yüksek Dağ Er Tonga da tutsak oluyordu


Keykâvus İran'da eğlenceler, aşk oyunları ile uğraşırken Yüksek Dağ Er Tonga Türk atlılarıyla ilerledi Bu haber Keykâvus'a geldi Oğlu Siyâvuş ile Rüstem'i Türkler'e aleyhinde yolladıTürk öncülerini yenerek Belh kalesini aldılarBu sırada fena bir rüya görüp bunu anlatım tarzı ettiren Alp Er Tonga, beğlerin fikrini de alarak İranlılar'la uzlaşma yaptıOnlara rehineler verdi

Buhara, Semerkand ve Çaç şehirlerini bırakıp Gangşehrine çekildi Fakat bu barışı istemeyen Keykavus, Rüstem'e ve Siyâvuş'a kızıp fena muamele ettiğinden Rüstem kendi ülkesine çekildi Siyâvuş da Alp Er Tonga'ya sığındıTürklerin payıtahtı olan Gang şehrine kadar büyük hürmet görerek geldi Kendini çok sevdirdiHatta Türk kahramanlarından 'Piran'ın kızı ile ve azıcık sonradan da Alp Er Tonga'nın büyük kızı olan hoş 'Ferengis' ile evlendi Pîran'ın kızından bir oğlu olduAdını Keyhusrev koydular


Bir müddet sonradan, Siyâvuş'u çekemeyenler Yüksek Dağ Er Tonga'ya karşı sözler söylenerek aralarını açtılar Siyâvuş öldürüldü Bunun üstüne Rüstem tekrar ortaya çıktı Ilk çarpışmada Yüksek Dağ Er Tonga'nın oğlu 'Sarka'yı öldürdülerYüksek Dağ Er Tonga bunun öcünü elde etmek için kişisel olarak yürüdü Fakat savaşı İranlılar kazanarak onu Çin denizine değin kaçırdılar Rüstem Turanlıları nerde bulduysa öldürüp altı yıl Turan'da kaldıktan sonra çekilip yurduna geldi


Yüksek Dağ Er Tonga Turan'ın yakıldığını, Türkler'in öldürüldüğünü görür görmez kan ağladı Öç almaya and içti Ordu toplayarak İran'a girdi Ekinleri yaktı İran'a başat oldu Kıtlık çıkararak İranlılar yedi yıl açlıktan kırıldılar Bunun önüne geçip İran'ı kurtarmak için Keyhusrev'e tahtı bıraktıKeyhusrev, Yüksek Dağ Er Tonga'dan öç almak için ordusunu hazırladıLakin bu ordu daha Yüksek Dağ Er Tonga ile karşılaşmadan bozulduKeyhusrev tekrar ordu gönderdiTürkler'den Bazur adında birisi sihir yaparak dağlara kar yağdırdıİranlılar'ın elleri tutmaz oldu Bu Vesile Ile İran ordusunu doğradılarİranlılar tekrar Rüstem'i yolladılar Harikulade savaşlardan daha sonra Rüstem Türk ordusunu bozup Türk ordusunda yer alan Çin hakanını da esir etti


Yüksek Dağ Er Tonga bu haberi alınca pek üzüldü Uluları toplayıp danıştıBunlar: Ne yapalım! Çin, Saklap orduları bozulduysa, Turan ordusuna bir şey olmadı Anamız bizi vefat etmek için doğurdudedilerAlp Er Tonga hazırlığa başladı Oğlu 'Şide' onun maneviyatını yükselttiBu savaşa Turan ordusu kadar, Çin dağlarında oturan Püladvendadında bir Çinli de ordusuyla iştirak ettiİran pehlivanlarını yendiyse de sonunda Rüstem'e yenildiBunun üzerine Turan ve İran orduları çarpıştı İranlılar kazandıAlp Er Tonga kaçtı Bundan daha sonra Keyhusrev dünyanın üçte ikisine etken olduBir gün sarayında şarap içerken Turan, sınırından İranlılar gelip Turanlılar'ın kendilerine zarar verdiğini söylediler Keyhusrev bu işi halletmek için İran kahramanlarından 'Bijen' i yolladıBijen sınırda ve Turan tarafındaki bir ormanda, yanındaki güzel kızlarla eğlenen 'Menîje'yi gördüMenîje, Yüksek Dağ Er Tonga'nın kızıydı Birbirlerini sevdilerMenîje onu Turan'a, sarayına götürdü

Yüksek Dağ Er Tunga bunu duyunca çok öfkelendi Bijen'i kuyuya hapsettiKızını da kovdu İran padişahı genç kumandanının gelmediğini görür görmez yeniden Rüstem'i yolladı Rüstem tüccar kılığında Türk pâyitahtına değin gittiBijen'i kurtardığı gibi Yüksek Dağ Er Tonga'nın da sarayını basarak onu kaçırdı, Menîje'yi İran'a gönderdi Alp Er Tonga ise baştan ordu yığarak yürüdüİran ordusunun ardındaki 'Bîsütun' dağı vardıYeniden Rüstem'in doğru İranlılar bu savaşı kazandılar Yüksek Dağ Er Tonga, Karluk'a kadar kaçtıBeğlerine dedi oysa: Ben dünyaya buyruğumu geçiriyordumMinûçehr vaktinde bile İran Turan'a eşit olamamıştı Minûçehr zamanında bile İran Turan'a denk olamamıştıAma bugün İranlılar hayatımı sarayımda bile tehdit ediyorlar

İyi bir öç almayı düşünüyorum Bin kez bin bir Türk ve Çin ordusuyla yürüyelimToplanmaya başladılarLakin şahsen Yüksek Dağ Er Tonga'nın iştirak etmediği ilk savaşı İranlılar kazandılar İran padişahı Asıl Alp Er Tonga'yı imha etmek istiyorduYeniden her yana ordular toplayarak ilerledi Alp Er Tonga bin defa bin ordusunun üçte ikisini toplamıştı 'Beykend' şehrinde oturuyorduKarargâhında pars derisinden çadırlar vardı Kendisi altınlı ve mücevherli bir taht üstünde idi Karargâhın önünde çoğu kahramanların bayrakları dikili idiİleriye gönderdiği ordunun bozulduğunu duyunca başı döndü Öç almadan dönmemeye and içti Oğlu 'Kara Han' a ordusunun yarısını vererek Buhâra'ya yolladıOğullarından Şide (ama başlıca adı Peşeng idi), Cehen, Afrâsiyab, Girdegîr ve oğlu İlâ'nın oğlu Güheylâ bu orduda idilerÇigil, Taraz, Oğuz, Karluk ve Türkmenler çerisini teşkil ediyordu İki ordu karşılaşınca başta İran padişahı Keyhusrev'le Yüksek Dağ Er Tonga'nın oğlu Şide teke tek dövüştüler

Şide öldü Alp Er Tonga duyunca saçlarını yoldu Ertesi gün iki ordu akşama dek savaşıp ayrıldılarDaha ertesi gün yeniden çarpışıldıYüksek Dağ Er Tonga kükremiş gibi saldırıyorduİran'ın büyük pehlivanlarından birkaçını öldürdüKeyhusrev'le Alp Er Tonga aleyhinde karşıya geldilerAma Turan pehlivanları onun İran padişahıyla dövüşmesini istemeye istemeye atının dizgininden tutup geri götürdülerO gece Yüksek Dağ Er Tonga ordusunu alıp Ceyhun'un ötesine geçti Kara Han'ın ordusuyla birleşip Buhara'ya geldiAzıcık dinlendilerSonra pâyıtahtı olan Gang'a geldi Bu şehir halkı cennet gibiydiToprağı mis, tuğlaları altındı Her yerden ordular çağırdı

Bu sırada casusları Keyhusrev Ceyhun'u geçti diye bildirdiler Keyhusrev başta Suğd'a geldi Bir ay kalıp itaate aldı Tekrar ilerledi Türkler İranlılar'a su vermiyorlar, ordunun ardındaki yalnız kalmış İranlı bulurlarsa öldürüyorlardı Keyhusrev de önüne meydana çıkan saray, kale, erkek, kadın en bulursa değil ediyordu İki ordu 'Gülzâriyun' ırmağı kıyısında karşılaştılar Birbirine girdiler Alp Er Tonga'nın ordusundan Keyhusrev'e nefret edilen şey gelmişti Ordunun arkasına çekilip Tanrıya yalvardı Anında kasırga kopup tozları Turan ordusuna doğru atmaya başladı Türkler bozuldular Fakat Yüksek Dağ Er Tonga kaçmak isteyenleri öldürerek ordusunu durdurdu Dönüp iyen savaştılar

Gece çökünce iki ordu ayrıldı Alp Er Tonga ertesi günü yine çarpışacaktıLakin kendisine gelen haberci oğlu Kara Han'ın ordusundan yalnız Kara Han'ın sağ kaldığını bildirdi Bunun üzerine ağırlıklarını bile toplamadan hızla ordusu ile çöle atıldı Rüstem'i vurmak istiyorduKeyhusrev bunu Rüstem'e bildirdiği gibi kendisi de onun ardına düştüYüksek Dağ Er Tonga, Gang'a gelip Rüstem'e akın etmek istediyse de onun dikkatli olduğunu görerek vazgeçti Şehre girdi Bu topluluk şehrin kalesi böylece yüksekti oysa üstünden kartal bile uçamazdı İçinde gıda bolduHer köşesinde kaynaklar, havuzlar vardı Havuzlar bir ok atımı boyunda ve eninde idi Hoş bahçeleri, saraylarıyla bir cennettiYüksek Dağ Er Tonga ordusuyla Gang'a kapandıÇin padişahına da mektup yazıp destek dilediKeyhusrev de ordusuyla gelerek Rüstem'le birleştiKalenin çevresine hendekler kazdırdıOdunlar yığıp katranla alev verdiler Duvarlar yıkıldıŞehre hücumla girdiler Herkesi öldürdüler

Yüksek Dağ Er Tonga sarayının altındaki bakımlı yoldan 200 beği ile kaçarak kurtuldu Çin padişahının yanında gittiÇin hakanı büyük bir ordu hazırlamıştıBunu duyan Türkler her taraftan Yüksek Dağ Er Tonga'nın yanına gidiyorlardıKeyhusrev Gang'a, bir kumandan bırakıp Alp Er Tonga'nın üzerine yürüdüKarşılaştılarAlp Er Tonga ona bir mektup yazarak insanlardan uzakta ve kendisinin beğeneceği bir yerde teketek dövüşmeği önerge etti Keyhusrev kabul etmediO gün iki ordu akşama değin çarpıştı Gece olunca Keyhusrev ordusunun önüne hendekler kazdırdı Bir kısım kuvvetlerini Türk ordusunun gerisine yolladı Türkler gece baskını yapıp hendeğe düştüler Arkalarındaki kuvvetler de pusudan çıktı Türk ordusunu yendiler Yüksek Dağ Er Tonga kalan çerisiyle çöle çekildi Keyhusrev Gang'a döndü Çin padişahı da Keyhusrev'den korkarak ona elçi gönderdi


Keyhusrev, Yüksek Dağ Er Tonga'yı yeniden yanına almamak şartı ile onunla barıştı Alp Er Tonga bunu işitince acınacak halde bir halde çöle çekildi Zere denizine geldi Bu, ucu bucağı olmayan bir denizdi Orada bir gemici vardı: Ey padişah! Bu derin denizi geçemezsin 78 yaşındayım Bunu, bir geminin geçtiğini görmedimdedi Alp Er Tonga, Tutsak olmaktansa ölmek yeğdirdiye yanıt verdi Bir gemi yüzdürttü Binip yelken açtılar 'Gangıdız' şehrine vardılar Yüksek Dağ Er Tonga orada geçmişi düşünmeyelim Talih tekrar buna dönerdiyerek yatıp uyudu Keyhusrev, Yüksek Dağ Er Tonga'nın suyu geçtiğini haber aldı Hazırlıklar yaparak birtakım ülkeleri aldıktan sonradan Zere denizinin kıyısına geldi Yedi ayda denizi geçtiler Gangidiz'i aldı Bulduklarını kestilerse de Yüksek Dağ Er Tonga çaktırmadan kaçtı Keyhusrev buradan Turan'ın payıtahtı oldu Gang'a geldi Yüksek Dağ Er Tonga'yı soruşturdu Kimse bilmiyordu Halbuki bu sıralarda o yiyeceksiz, içeceksiz dolaşıyordu Sarp Kayalık bir dağın tepesindeki bir mağarayı kendine ev yapmıştı Bu mağarada insanlardan uzak yaşayan 'Hûm' adında biri vardı Bir gün mağarada bir ses işitti Alp Er Tonga kendi kendine tâliine yanıyordu Bu sözlerin Türkçe olmasından yabancının kim olduğunu anlayan Hûm ona hücum ederek esir etti Lakin o tekrar kaçarak suya atıldı Keyhusrev bu işi duydu Aldanma ile Yüksek Dağ Er Tonga'yı sudan çıkararak öldürdüler

*