Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Die Welle Sineması Künyesi
Yönetmen: Dennis Gansel
Üretimci: Christian Becker, Nina Maag, Antia Schneider
Senarist: Dennis Gansel, Peter Thorwarth
Oyuncular: Jürgen Vogel, Max Reimelt, Jennifer Ulrich, Jocob Matschenz, Frederick Lau İmal Yılı: 2008
Süre: 107 dk.
Ülke: Almanya
2008 Almanya üretimi Die Welle (Tehlikeli Oyun / The Wave) sinemasının yönetmeni 27. Memleketler arası İstanbul Sinema Şenliği Heyet özel ödülünü kazanan Dennis Gansel’dir. Üçüncü Hare (The Third Wave) isimli yaşanmış bir deneyi mevzu alan sinema Morton Rhue’nin ‘Die Welle’ isimli romanından uyarlanmıştır.
Die Welle Sinemasının Tahlili
Otokrasi; sınıfının birinci dersinde öğretmen Rainer Wenger bu kavramı aşağıdaki üzere tanımlamıştır. “Otokrasi, Yunanca’dan gelir. Yani ‘oto’ kendi, kendiliğinden demek ve ‘krasi’ de hükmetmek, iktidar demek. Otokraside yönetimi elinde bulunduran kişi yahut kişiler o kadar güçlüler ki, kanunları bile istedikleri üzere değiştirebilirler.” Sinema boyunca otokrasi ya da diktatörlük rejimlerinde gücü elinde bulunduran erkin toplumu nasıl şekillendirdiği, düşüncelerini, hislerini ve davranışlarını nasıl denetim altına alıp kalıba soktuğunu görmekteyiz. Öğrencilerin neredeyse tamamı iktidarın ideolojisine razı gelmiş ve ahenk göstermiştir. İktidarın yol ve yöntemlerini sorgulamadan kolaylıkla kabul ettiklerini görmekteyiz. Bu aşamada karşı gelenler ise önce iktidar tarafından uzaklaştırılmış sonra ise artık küme tarafından dışlanmıştır.
Sinemanın birinci on dakikasında lise öğrencilerinin oldukça bohem bir yaşantı içinde oldukları, partiler ve eğlenceyle vakit geçirdikleri ve unsur kullandıkları görülmektedir. Her hangi bir ideolojileri yok üzere görünmektedir. Özgür ve rahat olmak en öncelikli mevzudur onlar için. Lakin sinema ilerledikçe ve küme aidiyeti kazandıkça özgürlüklerinden çarçabuk taviz verebildiklerini, ki beyaz gömlek giymek bunun en çarpıcı tabiridir, tek-tipleştiklerini, ferdi özelliklerinin silikleşip küme kimliklerinin öne çıkışını izlemekteyiz. Bir yandan birbirinden oldukça kopuk, ilgisiz ve birbirine karşı önyargılı öğrencilerin küme içinde birbiriyle bağ kurması, ortak ideolojilerinden beslenerek ortadaki ferdî farklılıkların önemini yitirmesi ile sağlanmıştır. Öte yandan kendi küme üyelerini ki başta arkadaşlık yapmadıkları Tim’i koruyarak ve küme aktivitelerine davet ederek bir bütün olarak kabul eden öğrenciler kendi kümelerinden olmayan yani grup-dışı öğrencilere karşı ise düşmanca ve dışlayıcı haller sergilemeye başlamıştır. Bir sahnede Sinan isimli öğrenci elinde dondurmalar ile gelmekte ve Dalga üyelerine dondurma verirken Dalga üyesi olmayan arkadaşına vermemektedir.
Sinema Nazi rejimine çok bariz göndermeler yapmakta, otokrasi dersinde tekrar faşist bir rejimin meydana çıkamayacağı fikrine karşılık faşist bir yönetime doğru nasıl gidildiği daha sonra görülmeye başlanmıştır. İlk derste kendisine ismiyle hitap edilen öğretmen Rainer, başkan olduktan sonra kendisine Bay Wenger denmesini istemiştir. Nazi Almanyası’nda Hitler’e verilen isim Der Führer’i çağrıştırmaktadır. ‘Disiplin aracılığıyla güç’ sinemadaki birinci başlıklardan biridir. Disiplini birey için yararlı bir yöntem olarak gösteren ideoloji, disiplin yöntemi ile bireyin vücudunu ve davranışlarını denetim altına alır.
Sinemada çarpıcı olarak öğretmenin sınıfa vücut antrenmanları uygulattığına şahit oluyoruz. Bu hareketlerden biri birlikte yerinde yürüme antrenmanı ve bu idmanla birlikte hareket edilince ortaya çıkan güç görünür oluyor. Bay Wegner ‘Birlik aracılığıyla güç’ tarifini ortaya koyuyor. Bu esnada olan önemli bir diğer şey ise birlik gücüne karşı bir düşman olması ‘anarşi dersi’. Bay Wenger şöyle diyor: “Şimdi tavandaki sıvanın düşmanlarımızın başına dökülmesini istiyorum.” Bu cümle karşısında öğrenciler çok daha tempoyla ve istekle ayaklarını yere vurmaya başlar. Ortak bir düşman algısı yaratmak yeniden iktidarın kullandığı sembolik şiddet vasıtalarından biridir ki böylece otorite ve gücünü meşrulaştırır. ‘Tek başına hayatla mücadele edemeyiz fakat birlik olursak daha güçlü oluruz. Wieland tek başına savaşan öğrenciler yetiştiriyor, böyle yaparak daha düzgün bir performans ortaya çıkacağını düşünüyor. Bana göre böyle rekabetçi bir toplum ortaya çıkıyor, eminim ki birbirimizi desteklersek çok daha güçlü oluruz’.
Rainer öğrencilere tek başına savaşmaktansa bir birlik gücü olmayı öneriyor, böylece davranışları da denetim altına almaya başlıyor. Tek tip giyinme, Dalga kümesi için bu beyaz gömlek ve kot pantolon, en besbelli sembolik şiddet göstergesi çünkü böylece grup-içi ve grup-dışı ayrımı çok çarçabuk yapılabiliyor. Nazi Almanyası’nda Musevilerin kimliklerinin dışardan görünür olmasını sağlayan kol bantları üzere. Sinemada grup-dışına yönelik şiddetin de bu noktadan sonra ortaya çıkmaya başladığını görüyoruz. Öte yandan yalnız grup-dışına değil küme içinde de ahenk sağlamayan (beyaz gömlek giymeyen) üyelere karşı dışlama davranışı sergilendiğini görüyoruz. Tek tip giyinme küme aidiyetini oldukça güçlendiren bir araç olarak iktidar tarafından kullanılıyor. Bu giysi sembolünü taşımak bir noktadan sonra kişinin menfaatini ve kendini korumak için uygulaması gereken bir yol haline dönüyor.
Küme dış görünüş olarak şekillendikten sonra isim, logo ve özel selamlaşma üzere yeni özellikler ekleniyor. Kümenin kendi internet sitesi kuruluyor. Tüm bunlar tekrar iktidarın ürettiği semboller ve söylemler aracılığıyla kitlenin kontrolünü el altında tutmasını işaret ediyor. Bay Wenger son olarak ‘Eylem aracılığıyla güç’ tarifini ortaya koyuyor. Aksiyon boyutunda öğrenciler gece şehir merkezinde inerek şehrin her yerine amblemlerini boyuyor ve yapıştırıyorlar. Kamu eşyalarına ziyan vererek şiddet aksiyonu gerçekleştirmiş oluyorlar. Bu sınıf ortamında gerçekleşen deneyin aslında öğrencileri ne kadar etkilediğini de izleyiciye göstermiş oluyor. Bir diğer şiddet olayı Dalga kümesinin anarşistler dedikleri diğer bir kümeyle arbedeye girmesi oluyor. Bu hengame esnasında Tim’in diğer kümesi silahla tehdit etmesi şiddetin boyutunun ne kadar ileri gidebildiğini göstermektedir.
Deneyin farklı öğrenciler üzerinde farklı tesirleri olduğunu görüyoruz. Kişisel kimliğini söz etmekte ve toplumsal ilişkilerde zorluk yaşayan Tim en büyük değişimi yaşayan öğrencilerden biri. Tim daha önce eksikliğini duyduğu toplumsal aidiyeti Dalga ile birlikte ediniyor ve birinci dersten itibaren aşırı bir bağlılık geliştiriyor. Gittikçe marjinalleşen Tim, silah ediniyor ve Bay Wenger’in müdafaası olmayı talep ediyor. Sinemanın sonunda ise kümenin dağılması ile büyük bir yıkım yaşayan Tim kimsenin beklemediği bir sona yol açıyor. Karo ise popüler ve sevilen bir öğrenci, başta deneyden hoşlansa da giderek olayların denetimden çıktığını düşünmeye başlıyor ve bunun önüne geçmeye çalışıyor. Karo’nun bu karşı tavrının sebebi Dalga’nın şiddete yol açması. Karo kardeşinin Dalga selamı vermeyen bir öğrenciyi okula sokmamasını gördükten sonra önemli olarak endişeleniyor. Bu iki öğrenciye bakarak hükümran ideolojinin bireyin özellikleri üzerinden de tesirinin değişebileceğini görmekteyiz.
Freud bir bireyin kendinden beklenenden son derece farklı şekilde düşünmesini, hissetmesini ve davranmasını açıklamak için kitle psikolojisini kullanmıştır. Le Bon kitleyi şöyle tanımlamaktadır: “Psikolojik bir kitlenin sunduğu tipik özelliklerden en çarpıcı olanı şudur: kitleyi oluşturan bireyler, kim olurlarsa olsunlar, yaşam biçimleri, meslekleri, karakterleri yahut zekaları birbirine ne kadar benzeriyse benzesin ya da birbirinden ne kadar farklılaşırsa farklılaşsın, bir kitle haline dönüşmüş olmak, onların her birinin tek başınayken hissedecek, düşünecek ve davranacaklarından çok farklı bir biçimde hissetmelerini, düşünmelerini ve davranmalarını sağlayan bir tür kolektif ruhun sahibi yapar. Tıpkı bir organizmadaki hücrelerin bir ortaya gelerek her birinin tek başınayken sahip olduklarından son derece farklı özellikler ortaya koyan yeni bir varlık, canlı, yaşayan bir vücut oluşturmaları üzere ruhsal kitle de bir an için, geçici olarak bir ortaya gelmiş farklı türden ögelerin oluşturduğu bir varlıktır.”(Freud, 1921, s.9)
Freud, kitlenin tesiriyle kişinin zihinsel aksiyonlarında derin bir başkalaşım geçirdiğini; duygulanmaya yatkınlığı olağanüstü güçlenirken zihinsel yeteneklerinin dikkat çekecek ölçüde azaldığını ve her iki sürecin de bireyi kitlenin orta düzeyine çekmek gayesiyle olduğunu ve lakin bireyin kendine özgü eğilimleri dışavurmaktan vazgeçmesiyle mümkün olduğunu tabir etmiştir. Kitlelerde yoğun duygusal bağlanımlar gözlenir. Bu durum kitle üyelerinin bağımsızlık ve girişim gücünün (inisiyatifin) yoksunluğu, reaksiyonlarında gösterdikleri benzerlik ve neredeyse bir kitle insanı düzeyine inmelerine yol açmaktadır. Kitle üyelerinin özellikleri: “düşünsel yetilerinde görülen zayıflama, duygusal yönden kendini denetim edebilmekten acizlik, bu hisleri yatıştırma ve ertelemede çekildiği görülen güçlük, hislerin dışavurumunda bütün sonların ötesine geçme ve onları harekete dönüştürmek suretiyle eksiksiz bir boşaltım sağlama.” (Freud, 1921, s.64)
Freud kitlenin ahlaki değerlerinden bahsederken bir telkin altındaki üyelerin feragat, özgecilik ve kendini bir mefkureye adama üzere daha yüce amaçlar edinebileceği üzere şu vurguda oldukça dikkat çekmiştir: “bireyler bir kitle oluşturmak üzere bir ortaya geldiği vakit bütün ferdi engellenmelerin ortadan kalktığı ve çok eski çağlardan kalan bir kalıntı olarak ruhlarında uyuklamakta olan zalim, vahşi ve yıkıcı nitelikteki bütün içgüdülerin kendilerine özgür doyum sağlamak üzere aktif duruma geçtikleri gerçeğini göz önüne almak gerekir” (Freud, 1921, s. 16).
Freud’un kitle psikolojisiyle ilgili söyledikleri tüm bu özellikleri Dalga’da da görüyoruz. Özellikle öğrencilerin pek çok şeyi sorgulamaması, daha dürtüsel ve daha ilkel- saldırgan davranışlar sergilemesi, olduğu kişilikten farklı özellikler sergilemesi, yoğun duygulanım yaşama ve harekete dökme üzere davranışlar üstte bahsedilen sinema akışında oldukça açık bir biçimde karşımıza çıkıyor. Rainer, okulda yaptığı büyük toplantıda bu özelliklerin kümesi nereye sürükleyebileceğini çarpıcı bir örnekle gözler önüne seriyor. Öğrencilerin neler olduğunu kavrayabilmesi için tam olarak böyle bir canlı örnek yaşamaları gerekiyor. Lakin Rainer’ın düşünemediği ferdî ruhsal sıkıntıların da kitleyi etkileyebileceği ki Tim bu noktada sahneye çıkıyor. Kendi anlamlılığını Dalga aracılığıyla bulması bunun sona erdiği gerçeğini kabul edememesi, önce bir arkadaşını vurması sonra da intihar etmesi ile son buluyor.
Toplumsal psikolojide küme; birbiriyle etkileşim içinde olan ve ihtiyaçları ve amaçları doğrultusunda birbirine bağlı olan iki ya da daha çok kişinin oluşturduğu toplumsal yapıyı söz eder. Çoğu küme âlâ tanımlanmış muhakkak toplumsal roller içerir. Bu roller kişilerin nasıl davranmalarının beklendiğini işaret eder. Bir süre sonra kişiler bu toplumsal rolün çok fazla tesiri altına girebilir bu durumda kişinin kendi ferdî özellikleri ve karakteri yavaş yavaş silinebilir (Aronson, Wilson & Akert, 2007). Toplumsal rollerin kişi üzerinde tesirini ele alan en meşhur deney Philiph Zimbardo’nun Standford Hapishane Deneyi’dir (Haney, Banks & Zimbardo, 1973). Zimbardo ve arkadaşları alışılagelmişin dışında bir deney ortamı tasarlamıştır. Standford Üniversitesi Psikoloji bölümünün bodrum katında düzmece bir hapishane oluşturmuşlar ve öğrencilere ‘gardiyan’ ve ‘tutuklu’ rollerini oynamaları için ödeme yapmışlardır. Kimin hangi rolü oynayacağı ise yazı çeşide atılarak belirlenmiştir. Gardiyanlar haki bir pantolon ve gömlekten oluşan üniforma , düdük, polis jobu ve güneş gözlüğü kullanırken, tutuklular yakasında kimlik numaraları bulunan bir işçi tulumu, lastik sandaletler giymişlerdir. Araştırmacılar öğrencilerin gerçek gardiyan ve tutuklu üzere davranıp davranmayacaklarını iki hafta boyunca gözlemlemeyi hedeflemişlerdir. Lakin öğrenciler bu rollerde o kadar ileri gitmişlerdir ki deney altıncı günde sonlandırılmak zorunda kalmıştır. Deneyde gardiyan rolündeki öğrenciler kötü sözler kullanmaya, sözel olarak düşmanca ve aşağılayıcı konuşmaya başlamıştır. Tutuklu rolündeki öğrenciler ise pasif, çaresiz ve içedönük davranmaya başlamıştır. Hatta kimi tutuklular dert ve depresyon belirtileri gösterdiği için çalışmadan diğer öğrencilerden daha önce çıkarılmıştır (Haney, Banks & Zimbardo, 1973). Tüm bu deney toplumsal role fazla bürünmenin kişisel özellikleri nasıl baskıladığına önemli bir gösterge oluşturmaktadır.
Zimbardo’nun hapishane deneyinde olduğu üzere Dalga kümesinde da öğrencilerin yeni rollerini çok çabuk bir şekilde benimsediklerini ve bu rollere uyumlu davranmaya başladıklarını görüyoruz. Zimbardo’nun deneyinde işlerin varsayım edildiğinden çok ileri gittiği ve şiddete yol açtığı görüldüğü üzere Dalga hareketi de hem sözel hem de fizikî şiddetin açığa çıkmasına yol açıyor. Rainer gazetede Dalga’nın sembolünü yüksek bir binaya boyadıklarını görünce öğrencileri sert bir şekilde uyarmıştır, buna rağmen açığa çıkan agresyon desteklemeye gittikleri maçta da kendini göstermiştir. Son olarak bir öğrencisinin kız arkadaşıyla Dalga yüzünden hengame edip tokat attığını öğrenince Rainer ne kadar ileri gittiğini anlamıştır. Tıpkı Zimbardo’nun deneyi iptal ettiği üzere Rainer de Dalga hareketini bitirmeye karar vermiştir.
Kimlik belirsizliği (deindividuation) toplumsal psikolojinin bir başka mevzusudur. Makul bir küme içinde kişinin kimliği daha anonim hale gelmektedir. Kişilik belgisiz hale geldiğinde kişi davranışlarını denetim etmek konusunda daha az baskı hisseder, daha impulsive ve olağandışı davranışları sergileyebilir. Diğer bir deyişle, bir kalabalığa karışmak kişinin yapmayı hayal dahi edemediği davranışları salıverebilir (Aronson, Wilson & Akert, 2007). Robert Watson (1973) 24 kültürdeki savaşçıları incelediği çalışmasında muharebeye girmeden önce yüzlerini yahut vücutlarını boyayarak kimliğini gizleyen savaşçıların çok daha fazla kişi öldürdükleri, işkence yaptıkları ve esir aldıklarını söz etmiştir. Kimlik belirsizliği sürecinde kişi kendini davranışlarından daha az sorumlu hisseder. Dalga kümesi amblemlerini yaymak için şehir merkezine indiğinde yüzlerini kapatarak kimliklerini saklıyorlar. Böylece hem yasadışı aksiyonu daha rahat işleyebiliyorlar hem de daha az sorumlu hissediyorlar.
Sonuç olarak, Die Welle sineması bir yandan fizikî şiddet, sözel şiddet, dolaylı şiddet üzere şiddet türlerini gözler önüne sererken bir yandan da örtük kalan sembolik şiddeti oldukça tesirli bir şekilde aktarmayı başarmıştır.
