Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Günümüzün önemli konularından biri olan DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
konusunu es geçilmeyecek önemli bir konu olduğunu vurgulamak istiyorum. Özellikle okul
ortamında bu konu hakkında bilinçli olmak ve bilinçli hareket etmek büyük önem taşır.
Türkiye de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanısı almış birçok birey
vardır. Özellikle bir erkek bireylerde görülmektedir. DEHB i önemli kılan etken ise okul
çağında ki çocuklarda görülmesi ve gün geçtikçe artmasıdır. Eğer bir eğiticiyseniz sınıfınız da
bir DEHB ile karşılaşmanız mümkündür. DEHB çocukları genelde sınıf içerisinde ki düzene
uyum sağlamakta zorluk çeker ve size de bu zorluğu hissettirir. Çoğu zaman arkadaşlarıyla da
problemler yaşayabilir durumu kontrol altına almak bazen zorlaşabilir. DEHB çocuklarına sınıf
içerisinde nasıl davranmalıyız ve onları geleceğimize nasıl kazandırabiliriz? Yaşadığı bu
zorluklar da onlara nasıl yardımcı olur ve yükünü azaltabiliriz? Bu tür sorulara idealist
eğiticiler/öğretmenler cevap ararlar. Çünkü bilirler ki yanlış müdahalelere geleceğimize
suçlular yaratabiliriz. Bunun hem vicdanı hem de insani boyutu kaldırılamaz bir yük olabilir.
Eğer DEHB tanısı almış bir çocuk şanslı ise bilinçli bir aileye sahip olur kullandığı ilaçlar
yanında psikolog, terapist gibi uzmanlardan ek destek alır. Çünkü tek başına ilacın yeterli
olmadığını yaşam süreçleri içerisinde göreceklerdir ve çocuğun davranışlarını kontrol
edilmesinin önemini fark edeceklerdir.
Bildiğiniz üzere DEHB çocukları sınıfımızda bulunan diğer çocuklardan yapı itibariyle
daha farklıdır. Bu nedenle diğer çocuklardan daha farklı bir yaklaşım ve teknik
uygulanmalıdır. DEHB öğrencisinin bu özel durumunun olumsuz etkilerini en aza indirgemek
ve okul başarısını artırmak için sadece ev içerisindeki çalışmalar yetmemektedir. Aynı
zamanda okul desteği ve eğitmenin yaklaşımı büyük bir önem taşımaktadır. Günün büyük bir
çoğunluğunu okulda geçirmesi bunun en güzel sebeptir. Sınıfınızda ki bir DEHB öğrencisini en
iyi anlamanız yolu öncelikle DEHB in ne olduğunu bilmekten geçer. DEHB i detaylı olarak ne
olduğunu ne gibi sıkıntılar çektiğini onun iç dünyasını anlamanız için açıklayacağım. Onun
penceresinden baktığımızda onu daha iyi anlamamız ve bazen yapılan hatalara daha sabırlı
olmamızı sağlar. Bu aynı zamanda sizinde psikolojik olarak sınıf içerisinde daha güçlü
olmanıza yardımcı olacaktır ve DEHB tanısı almış çocuklarda daha verimli çalışmanıza olanak
tanıyacaktır.
Çocuklar arasında en sık görülen bozukluklardan biri olan DEHB Almanya da %3-5 arsında
olmasına rağmen ülkemizde %25 oranında görülmekte buda Eğiticilerin DEHB olan öğrenciyle
karşılaşma oranını artırmakta.
Bu farklılığın sebebi anne baba davranışları, öğretmen davranışları, çevre yaklaşımı değildir ve
onların hatası değildir. DEHB tanısı almış çocuklarda biyolojik olarak farklılıklar araştırma yoluyla
ortaya konmuştur ve belirtileri 7 yaşına gelmeden ortaya çıkmaya başlar. Bu duruma bakış açısını
örneğe dökersek eğer bir görme bozukluğunuz varsa bu anne- baba ya da öğretmenden kaynaklı
değildir biyolojik olarak yaşadığınız bir farklılıktır, daha iyi görebilmeniz için gözlük kullanmanız
gerekmektedir. DEHB çocukları da bir görme bozukluğu gibi biyolojik bir farklılığa sahiptir ve bununla
baş edebilmek için bazı teknikler uygulayarak öğrenmesini ve davranışlarını kontrol etmeyi
başaracaktır buda onun gözlüğü olacaktır. Bu gözlüğü takmasına yardımcı olacak kişilerde bizleriz ona
bu zor sürecinde destek çıkacak ve gözlüğünü çıkarmaya çalıştığında takması gerektiğini hatırlatarak
davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olacağız.
DEHB ÇOCUKLARINDA NE GİBİ DAVRANIŞ FARKLILIĞI YAŞANMAKTADIR?
DİKKATSİZLİKTEKİ FARKLI DAVRANIŞLARI HİPERAKTİVİTEDEKİ FARKLI DAVRANIŞŞLARI
Sıklıkla detaylara dikkat etmekte güçlük çeker
veya okul ödevi, iş veya diğer etkinliklerde
dikkatsizce hatalar yapar
Verilen görevlerde veya oyun etkinliklerinde
sıklıkla dikkatini sağlamada güçlük çeker
Kendisiyle doğrudan konuşulduğunda sıklıkla
dinlemiyormuş gibi görünür
Çoğu zaman yönergelere uyamaz ve okul
ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki
görevlerini bitiremez (karşıt olma ya da
yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir)
Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri
düzenlemekte zorluk çeker
Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren
görevlerden kaçınır, bunları sevmez yada
bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla
dağılır.
Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır.
Sıklıkla hayal kurarlar
Sıklıkla elleri, ayakları kıpır kıpırdır yada oturduğu
yerde kıpırdanıp durur
Çoğu zaman sınıfta yada oturması gereken diğer
durumlarda oturduğu yerden kalkar
Sıklıkla uygunsuz olan durumlarda aşırı
koşuşturup durur yada tırmanır (bu durum
ergenlerde yada erişkinlerde öznel huzursuzluk
duyguları ile sınırlı olabilir)
Çoğu zaman sakin bir biçimde boş zaman
etkinliklerine katılma yada oyun oynama zorluğu
vardır.
Çoğu zaman hareket halindedir ya da içinde
kurulu bir motor varmış gibi davranır
Sıklıkla, aşırı konuşur ve konudan konuya
atlayabilir
Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce
yanıtını vermeye çalışır
Sırasını beklemekte güçlük çeker
Başkalarının sözünü sıkça keser ya da yaptıklarının
arasına girer.
Yukarıdaki özellikleri incelediğimizde neredeyse birçok çocukta bu tür davranışlar ya da
benzerleri olduğunu gözlemleyebiliriz. O zaman DEHB i diğer çocuklardan farklı kılan nedir?
Birçok çocukta bu özelliklerin bazıları olmasına rağmen, DEHB ve diğer çocuklar arasında kritik
farklılıklar vardır:
DEHB ÇOCUKLARI:
İstediği zaman kendini odaklanmış halde tutamaz, ne kadar çok çaba harcarsa harcasın ve ne
kadar çok arzularsa arzulasın devamlı halde odaklanmış duramaz ve dikkatinin dağılmasına
engel olamaz
Bu zorluklar sosyal olarak arkadaşlarında, bilimsel olarak okulda, evde veya diğer etkinlikler
gibi alanlarda performansı belirgin şekilde etkiler. Okul performanslarında ve testlerin
tamamlama becerilerinde, yazı yazmalarında veya ev ödevlerini bitirmelerinde etki yaratır
ve performanslarını oldukça aşağı çeker, çok geç kalabilir, dağınık olabilir veya dikkat
dağıldığı için istedikleri şeyi yapamazlar.
DEHB Çocukları bu sorunları sadece okulda değil birçok yerde de yaşamaktadır.
DEHB çocukları zamanı iyi kullanma konusunda büyük problem yaşarlar ve zorlanırlar. Bunu
bir örnek üzerinde açıklarsak; ebeveynler DEHB olan çocuğuna kızarlar ve hayal kırıklığı
yaşarlar çünkü küçük kabul edilen bir görevi tamamlamamak bu çocukların çok fazla vaktini
almaktadır ve çocuklarının çabaladıklarını fakat dikkat dağınıklılığının buna engel olduğunun
farkında olmadığını gösterir. Başkalarına göre basit gelen bir şey DEHB için yapılması zor
olabilir ama bunun sebebi çaba harcamaması değil dikkat dağınıklığı probleminin onun için
yarattığı bir engeldir.
Bazı DEHB çocuklarında kullanılan ilaçla hareketlilik aza inmiş olsa da zihinleri sürekli
huzursuzdur ve bir etkinliği dinlerken veya odaklanmaları gerekirken kendilerini başka şeyler
düşünürken bulabilirler. (Eğitici olarak siz ders anlatırken öğrenciniz elinde olmadan farklı
düşüncelere dalmış olabilir ve anlattıklarınızı dineleyemeyip size odakalanamayabilir, bu da
dersleri kaçırmasını ve konuyu öğrenememesine, yapılacak ödevleri not alamamaya sebep
olabilir ve ne ödev yapacağını bilmediğinden verilen görevleri yapamaz bu ve benzeri şeyler
onu arkadaşlarından geri bırakır)
DEHB çocukları özellikle YÖNETİCİ İŞLEVDE (kişi tarafından geleceğe yönelik kişisel-yönelimli
davranışların özel bir sınıfı) zorluk çekerler bu tıpkı bir orkestranın şefe ihtiyaç duyması gibi
bir durumdur. Eğer orkestranın başında bir şef bulunmazsa çıkan müzik dinlenilmeyecek
olabilir fakat iyi bir şef’le eşsiz müzikler ortaya çıkabilir. Bu nedenden DEHB çocuklarında
nasıl planlama yapacağına, organize olmasına ve karmaşık görevleri yerine getirmesine
yardımcı olarak onlardan eşsiz bir birey ortaya çıkarabilir bu konuda siz ve sizin gibi duyarlı
eğiticiler (şefler) geleceğimize kaybedeceğimiz çocuklar değil faydalı ve başarılı bireyler
kazandırabilir buda dünyaya bırakabileceğimiz en büyük servetlerden bir tanesidir.
DEHB çocukları eş zamanda farklı zorluklara da sahip olabilir –endişe, -depresyon- öğrenme
bozuklukları gibi.
DEHB ÇOCUKLARINDA NASIL BİR TEDAVİ YÖNTEMİ İZLENİR?
DEHB çocukları adderal , concerta , daytra, strattera, intuniv, focalin, metadate, ritalin gibi
uyarıcı ve uyarıcı olmayan ilaçlarla tedavi edilmeye çalışır. Kullanılan bu ilaçlar DEHB problemleriyle
başa çıkmasına çocuğa yardımcı olmakta fakat problem yaratan alışkanlıkların davranışların
değişmesinin önüne geçememektedir. Bilinçli ailelere sahip şanslı çocuklar, ilacın yeterli olmadığını
fark eder ve bir uzmana, bir psikologa veyahut bir terapiste ihtiyaç olduğunu bilerek çocuğun
problemlerini en aza indirgemeyi başarabilir. Çocukla çalışan uzman her kim olursa tıpkı benim
yapmış olduğum gibi Anne-Baba (aile), Öğretmen ve çocukla paralel şekilde çalışır. Hepimizin de
bildiği üzere aile kadar okul ortamının da çocuk üzerinde çok büyük emeği ve etkisi vardır. Bu nedenle
hiçbir müdahale okulu ve eğitmeni göz ardı ederek yapılmamalı, yapılırsa eksik bir müdahale olduğu unutulmamalıdır.
OKULDA NE GİBİ STRATEJİLER KULLANILABİLİR?
Eğer bir DEHB öğretmeni iseniz onun içinde bulunduğu bu zor durumu artık daha iyi
anladığınıza inanıyorum, yazdıklarımı okumadan öncede birçok bilgiye aşina oluşunuz göz ardı
edilemez. Sınıf içerisinde kendinize özgü teknikler uyguladığınız ve almış olduğunuz eğitim sonucu en
doğru eğitme yöntemlere sahipsiniz. Sınıf içerisinde öğrencinizi en iyi gözlemleme şansına siz
sahipsiniz ve öğrenciniz hakkında iletme ihtiyacı duyduğunuz bilgileri edinmekten mutluluk duyarım
aynı zamanda bu davranışınız öğrencinize büyük yardımcı olacaktır.
SINIF İÇERİSİNDE BİR DEHB İÇİN YAPILABİLİCEKLER NELERDİR?
Sömestrin başında öğrenciye ihtiyaç duyabileceği şeyler hakkında soru sorup, ihtiyaçları
konusunda bilgilenin bu çocuğun size ihtiyaç duyabileceği şeyler konusunda kendini ifade
etmesini sağlayacaktır. Buda bir sorun çıkması durumunda sizin hazır olmanızı ve daha sabırlı
olmanıza katkı sağlayacaktır ve ihtiyaçlarını giderme konusunda ona yardımcı olmanızı
kolaylaştıracaktır. (her birey birbirinden farklıdır bu nedenle ihtiyaç duyulacak şeylerde
faklılaşabilir)
Sınıf içerisinde dikkati dağılan çocuk birçok konuda muhtemelen geride kalacaktır sizi
dinelemeye çalışırken dağınıklık sebebiyle bazı yerleri kaçıracaktır. Çocuğu anlamadığı yerleri
sorma konusunda teşvik etmek ve tereddütlerini azaltmak önemlidir. Oluruna bırakmayın
çocuğu arkadaşları içerisinde göze batırmadan aralarda yanınıza çağırıp konu hakkında
anlamadığı yerleri öğrenerek anlatabilirsiniz. Bunu yaparken de çocuğa bu durumun normal
olduğunu onun gibi başkalarının da gelip soru sorduğunu söyleyerek çocuğun farklılık
duygusunu azaltabiliriz. Bu nokta önemlidir bildiğimiz üzere bir sonraki ders bir önceki dersin
üzerine yükselir
Öğrenciye tekrarın önemi ve yapılması gerektiğini söyleyin. Sınıf içerisinde bol uygulamalar ve
örnekler kullanın aynı zamanda değişik şekilde akılda kalıcı şekilde anlatım yapmanız DEHB
çocuğu için büyük fayda sağlar.
Ödev verildiğinde ödevini not ettiğine dikkat edin, sınıf içerisinde DEHB nedeniyle not
edemeyebilir ve başka düşüncelere dalabilir. Bu nedenle eğer ödevini eksiksiz not alırsa
ödevlerini yapmayı unutma ihtimali düşecektir. Bununla yapılacak ödevleri parça parça
bölerek yapabileceğini belirtin, örneğin; önce matematik ödevini bitir, sonra fen ve fen
bitikten sonra Türkçe ödevini yapabilirsin. Kendisine belli bir sıraya koyarak onu
düzenlemesine yardımcı olabilirsiniz.
Sınıf içerisindeki etkinliklere katılıma teşvik edin örneğin sınıf içerisindeki tartışmalar gibi.
Çocuğun soru sormaya teşvik edin
Eğer sınıf içerisinde mümkünse bir önceki konuları tekrar etmek için ve o konular üzerinde
tartışmak için küçük gruplar oluşturabilirsiniz ve öğrenciyi dâhil edebilirsiniz. Bu etkinlikle sınıf
içerisindeki diğer çocuklarında performansını yükseltmesine yardımcı olacaktır.
Sınıf içerisinde günlük olarak ne yapılacağını bir liste olarak yazabilir ve adımları takip
etmesini sağlayabilirsiniz. Çünkü bir bütünü akılda tutmak onun için zor olacaktır fakat
adımları bilir ve takip ederse onun için bu kolaylık sağlayacaktır.
Ders esnasında elinde olmadan dikkati dağıldığında bunu fark ettiğinizde dikkatini
toparlaması için küçük bir işaret oluşturabilirsiniz aranızda bu işaret onu uyaracak ve dağılan
dikkatini toparlamasını ona hatırlatacaktır. Bu işaret sayesinde sınıf içerisinde kendini rencide
hissetmez ve sözel olarak uyarılmanın verdiği yük altında kendini kötü hissetmez. (örneğin üç
kere parmağınızı şaklatmak: Öğrenciye dikkatin dağıldı ve derse odaklanmaya çalış anlamı
yükleyerek ve bu işaret ikinizin arasında bilinen bir şey olarak kalabilir. Aynı zamanda bu
öğrencinizle iletişiminizi daha güzel boyutlara taşımanızı da sağlayacaktır. )
DEHB çocuğu ile konuşurken göz teması kurmaya özen gösterin özelliklede talimat verirken
bu onun daha iyi anlamasını sağlayacaktır.
Sınıf içerisinde dışarı çıkmak istediğinde kısa süreliğine dışarı çıkıp girmesine izin verin, bazen
ayağa kalkmasında sert tepkiler göstermekten kaçının bunu isteyerek yapmadığını ve içinde
bulunduğu durum nedeniyle yaptığını unutmayın!!
Sınıf içerisinde herhangi bir tartışma veya öfke gibi davranışlara girdiğinde haklı haksızı
dinlemeden önce öğrenciyi sakinleşebileceği sakin bir yere alın. Öfkesinin geçmesine ve
davranışını kontrol altına almasına izin verin. Bu sayede öfke krizlerine girmeyi engelleyebilir
ve durumu daha kolay kontrol altına alabilirsiniz.
Talimatları üst üste vermekten kaçının çünkü bu hatırlamasını zorlaştıracaktır. Çoğu zamanda
talimatları yerine getiremeyecektir.
Eğer okulunuzda mümkünse rehber eşliğinde bir ders programı çalışmayı adım adım içeren
takibi kolay bir çalışma çizelgesi hazırlaması onun için büyük kolaylık sağlayacaktır varsa eğer
okul müdürüyle 504 veya KEP belirlenebilir.
ZAMANI KULLANMADA PROBLEM YAŞARLAR NELER YARDIMCI OLUR?
Öğrenciye çok sayfalı görevi her defasında bir sayfa olarak verin; her sayfada, o sayfa için ön
görülen bitirme süresini yazın
Görevler de veya/ve testlerde daha uzun süre verin
Çalışma yükünü (sınıfta ve ev ödevi olarak ) ayarlayın böylece öğrenci onu başarı ile
tamamlayabilir.
Göreve karşı davranışını anlamak için öğrenciyi izleyin
Öğrencinin iş tamamlamak için zaman tahmininde bulunmasını isteyin ve gerekli olan çalışma
süresi ile karşılaştırın
İşin her bölümü için sık uyaranlar ile kesin zaman sınırları koyun.
Öğrenciye bir günlük (veya ders çizelgesi) hazırlayın böylece bu süre içinde ne yapmaya
ihtiyacı olduğunu bilir
HUZURSUZLUKLARINDA NELER YARDIMCI OLUR?
Sık aralar verin (20-30 dakikada bir olabilir) özellikle testler sırasında veya uzatılmış süre
verildiğinde
Görevleri kısaltın
Öğrencinin çalışırken sırasının yanındayken ayakta durmasına izin verin
Görevinden uzaklaştığı zamanlarda aranızda oluşturduğunuz işareti (sözel olmayan) kullanın
Görev başı davranışını devam ettirmesi için uygun yaşıtıyla(akranıyla) çalışmasına izin verin
Hareket imkânlarını kullanmasına izin verin (örneğin; malzeme toplama, yönetim odasına
mesaj götürme, tuvalete gitme gibi)
İstirahat aralarında hareket etme konusunda cesaretlendirici olun (yürüyüş, germe
hareketleri)
AYRINTILARA DİKKAT ETMEDE NASIL YARDIMCI OLUNUR?
Performansı iyi yönlendirmek için öğrenciye uygun olarak yapılmış ödev modelleri sağlayın
ve adımları renkli kalem kullanarak belirleyin. Ve bu adımları renk kodu veya sayılarla
belirlemeyi öğretin
Öğrenciye ödevi teslim etmeden önce düzeltme ve kendi kendini kontrol gereçleri sağlayın.
Dağınıklığı sebebiyle fark etmeden birçok hata yapması muhtemeldir. Bu adım hataları bir
şans tanıyarak kendini düzeltmesine yardımcı olacaktır.
DÜRTÜLERİNİ KONTROL ALTINA ALMADA NASIL YARDIMCI OLURUZ?
Doğru ve uyumlu davranışlarında sembolik ödül yöntemleri kullanılabilir. Bu çocuğun olumlu
davranışlarını artırmayı sağlayacaktır.
Sık aralar ve makul hareket olanağına izin verin
Öğrenciye soru sorması için uygun olan zamanları belirtmek için sözle olmayan işaretler
(örneğin başparmak yukarı/aşağı gibi ) kullanın
YÖNETİCİ İŞLEVCİ OLARAK NASIL YARDIMCI OLURUZ?
Çizelge ve rutin işleri tutarlı ve kolayca görülen bir yerde asılı halde bulundurun
Sözlü talimatları tekrarlayın; onları kısa, anlaşılabilir, parçalara ayırın; ve devam etmeden
önce tekrar ettirin
Ödevi teslim etmeden önce kendi kendini kontrol etmeyi yapılandırmak için bir düzeltme
‘’kontrol listesi’’ hazırlayın
Ev ödevlerini doğru kopyaladığından emin olmak için görev defterini (ödev defterini) günlük
kontrol edin
Eğer öğrenci doğru malzemeleri sık olarak unutuyorsa evde bulundurmak için ikinci bir kitap
seti sağlayın
Öğrenciye özet hazırlayın böylece yeni bilgiyi hatırlaması için dersten önce onu gözden
geçirebilir
Sıkça ödevlerini unutuyorsa mail yoluyla ödevlerini göndermesine izin verin
Ön sıraya yakın oturmasını sağlayın pencere, koridor gibi dikkat dağıtan yerlerden uzak tutun
ya da sırtını dönük oturtun çünkü DEHB çocuklarının dikkati hemen dağılır ve toparlamaları
daha da zorlaşır.
Genel olarak olayları toparlarsak sizin sınıf içerisinde sergilediğiniz davranışlar öğrencileriniz
üzerinde çok büyük etkiye sahiptir bunun altında size duyduğu saygı yatmaktadır. Sınıf içerisinde yapmış olduğu davranışların Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite ye bağlı gelişen davranışlar olduğunu bilmeniz onu anlamanıza yardımcı olacaktır. Yukarda DEHB in nasıl olduğu ve ne gibi yaklaşımlarla sınıf içerisinde çocuğu doğru şekilde nasıl kontrol edebileceğimizi adım adım açıklamaya çalıştım. Bu yönergeleri okurken sınıfınızda birçok DEHB öğrencisiyle karşılaşma ihtimaliniz Türkiye de ki DEHB oranın fazlalığına paralel olarak yüksektir. Bu nedenle umarım verdiğim yönergeler sınıf içerisinde size faydalı olur. Sormak istediğiniz veya davranış problemlerinde başka konularda dâhil olmak üzere iletişime geçebilirsiniz.
