Diksiyon Eğitimi

SES ORGANLARINI GELİŞTİRME
Akciğerlerden çıkan hava gırtlaktan geçerken ses tellerinde titreşimler oluşturur, bu titreşimlerle gırtlak yapısına göre değişik şekillerde fazla cılız sesler oluşur Bu sesler öteki ses organlarıyla yoğrulur, titreşimlerle rahatlıkla işitilebilecek kadar büyür ve kimlik kazanır Herkesin ses organlarının yapısının farklılığı ölçüsünde bambaşka sesleri ya da ses kimlikleri vardır Burada önce ses organlarımızın istediğimiz sesi çıkarabilecek yeteneğe ulaşmasını sağlamalıyız
Ses organlarının eğitimi diksiyonun altyapısını oluşturur Ses organları eğitimsiz olduğunda diksiyon çalışmalarının her aşamasında tıkanıklıklar oluşacaktır diksiyon çalışmalarının kendisi de dolaylı şekilde ses organlarının gelişimine yol açar Başlıca ses organlarını tek tek ele alalım ve geliştirilmeleri için alıştırmalar yapalım

Dil

Dilimiz ünlüleri hariç tutarsak öteki bütün seslerin çıkarılmasında mutlaka kullandığımız çök kayda değer bir ses organımızdır “a,e,ı,i,o,ö,u,ü den oluşan ünlülerin dilimiz değişmez dururken seslendirilmeleri mümkündür Sadece farklı ünlülerde çene ve ağız içinin aldığı pozisyonun değişimine paralel olarak öbür pozisyonlar alabilir Ancak dil özellikle bir takım seslerin çıkarılmasında en önemli fonksiyonları icra eder
Dil ağız içinde çok gizli hareket edebilmelidir Dilin ön daha alçak dişlerin köküne, ön alt dişlerin üst bölümüne, ön üst dişlerin köküne, kıvrılarak üstteki dudağa dokunabilmesi gerekir Dilin ucu rahatlıkla kasılabilmeli ve kıvrılabilmelidir Dilin ağız içinde sağ ön ve arkadaki yönde, sağ ve sol yönde ya da ucundan kıvrılarak geriye doğru hareketi bakımlı olabilmelidir
Eğer dilimizin kaslarının dilimize bakımlı bir şekilde başat olmasını sağlayamazsak bilhassa dilimizi kullanarak çıkardığımız seslerin bozuk çıktığını görürüz Öbür milletlerin dillerindeki fonetik özellikler ayrı dil yeteneklerini gerektirebilir Mesela Japonca “tsu sesi, İngilizce “the sesi, Arapça ’daki “peltek z Türkçe fonetiğinde bulunmaz Bu sesleri çıkarabilmek için de o milletlerin fonetikleri çerçevesinde dilimizi geliştirmemiz gerekir Eğer dilimizin kullanımının genel anlamda geliştirilmesini sağlamayı başarırsak, bu yeteneğimiz tanıdık olmayan dil öğrenirken “telaffuz pronounciation sorununu fazla kolay aşmamızı sağlayacaktır
Türkçe ’de dil tembelliğinin azami olumsuz etkilediği sesler şunlardır: “c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Eğer bu seslerden herhangi birini çıkarmakta güçlük çekiyorsanız ya da seste boğukluk, oluşuyorsa dil egzersizleri üstünde yoğunlaşmanız gerekecektir
ALIŞTIRMA: DİLİ GELİŞTİRME ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmaları dilinizi idare eden ağız içi kaslarınızı adamakıllı yoracak değin uzun vakit ve gösterişli olarak yeniden ediniz
Dilinizi ağzınızda sakız çiğner gibi çabuk çiğneyiniz
Dilinizi ağzınızın içinde, çenelerinizin dışından, dudaklarınızın altından yuvarlak hareketlerle tez dolaştırınız
Dil ucunu ön alt dişlere dayandırarak ağız içinde köklerden ileri geri hareket ettiriniz
Dilinizi ayrıntılarıyla dışarı çıkarınız İterek uzun süre dayanınız
Dilinizi yuvarlatıp daralttığınız dudaklarınız ve çeneleriniz arasından içeridışarı hareket ettiriniz
Dilinizin ucunu ön daha aşağı dişlerinize dayandırınız ve dilinizi kökünden içeri dışarı şipşak hareket ettiriniz
Çene
Hoş konuşmada çenenin rolü çok önemlidir Bütün dillerdeki bütün harfler çenenin kullanımıyla seslendirilirler Tavır esnasında çene tez birbirinden öbür hareketleri ard arda yerine getirmek zorundadır Çene açılır, kapanır, daralır, genişler Alt çene ileri ve geri hareket eder Ağzımızın üst bölgesinde bulunan dişlerin alt olduğu kemik yapısı sabittir dolaysıyla bütün bu hareketler daha alçak çeneyi yöneten kaslar kadar gerçekleştirilirler Uyarı edelim: “ııı sesini çıkardığımızda çene geriye çıkmaya zorlanır “aaa sesini çıkardığımızda hizasından aşağıya dürüst açılır “Üüü sesini çıkardığımızda ileriye dürüst geçmeye zorlanır ^ne dediğinizde daralıp ansızın açılır “Sen dediğimizde önce kapanır, sonradan açılır ve sonra yeniden kapanır Bütün bu son derece kompleks lakin doğrusu kompleks hareketleri harika bir hızla gerçekleştirir
Çenemizin kullanımında sorunlarla karşılaşabiliriz Çene kasları geliştirilmemiş ve kondisyonsuz olduğunda değişik hareketleri ahenkli olarak ve sorunsuz şekilde yapamayız
Bu durumda bazı çene hareketleri kaybolur ve bu kayboluş seste de kayıp oluşturur Diğer önemli sorun “çene darlığıdır Türkiye toplumunda yaygın bir çene darlığı olduğu söylenmektedir Gizli çene açık ve yuvarlak sesleri bozuk seslendirir Mesela “aa, “ıı gibi anlaşılması mümkün “Ooo, “uuu gibi anlaşılması mümkün Eğer çenemizi yeterince sağlıklı kullanamıyorsak bütün seslerin çıkarılmasında sorunlar yaşayabiliriz
ALIŞTIRMA: ÇENE ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmalarla çene açıklığını sağlama ve çenemizin her hareketi rahatlıkla yapmasını tedarik etme amaçlanmıştır Tüm egzersizleri aşırı mübalağa ile gerçekleştirmelisiniz
a) Elinizi daha aşağı çenenize dayayarak “çak çak diye bağırın Aşağıya itilen çenenizin yukarıya itilmesini sağlayın Bu Nedenle çenenizi aşağıya iten kaslarınızın güçlenmesini sağlayın
b) İki elinizin içiyle yanak kemiklerinize masaj yapın Avuçlarınızı alt çenenize doğru çekip çenenizi açın
c) Yumruk yapılmış iki ellerinizle çenenizin altından bastırın Daha Alçak çenenizi açın, başınızı geri itin ve alt çenenizi kapatın Yeniden çenenizi açın ve başınızı daha geriye doğru itin Tekrar yapın
d) Çenenizi çabucak ayrıntılarıyla açıp kapatın Hızlanın
e) Çenenizi çabuk ileri, geri hareket ettirin
f) Çenenizi dairesel hareketlerle çabuk döndürün
Dudak
Dudakların kullanılmaması durumunda bir takım seslerin çıkarılması muhakkak olası değildir Dudak tembelliği olan kişiler özellikle dudakların kullanımıyla seslendirilen seslerde sorun yaşarlar Türkçe ’de ağırlıklı olarak dudağın kullanımına dayandırılan sesler şunlardır: “b, f, m, o, ö, p, u, ü, v, Bu seslerde bulanıklık ya da anlaşılma zinde oluşturan bir hitabe biçimine sahipseniz bunun mutlaka dudak tembelliğinden kaynaklandığını düşünebilirsiniz bununla birlikte dudaklar diğer seslerde de emin pozisyonlar alırlar Bu yönüyle mesela “ı, i, gibi sesleri çıkarırken dudağın katkısı dikkate alınmalıdır Bu sesler dudak olmaksızın da seslendirilebilirler fakat istenen kalitede seslendirilmeleri olası olmaz dudak egzersizleriyle dudak kaslarımızın istenen her hareketi dudaklarımıza rahatlıkla yaptırmasını sağlamamız gerekiyor
ALIŞTIRMA: DUDAK ÇALIŞMASI
a) Nefesinizi ağzınızdan güçlü olarak verirken “poffff deyin Hava dudaklarınızı basınçla itsin Basıncın dudak kaslarınızı şiddetli zorlaması sağlayın
b) Sıkı sıkı kapalı ve dişlerinize yakın çeneniz kapalıya yakın tuttuğunuz dudaklarınızdan üflediğiniz havanın dudaklarınızı kuvvetle üfürerek çıkmasını sağlayın
c) Dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve dairesel hareketlerle çabuk döndürün aşağı yukarı, sağa sola hareket ettirin
d) Çenenizi kapatın ve hızla “mı, mu, mı, mu deyin Ardındaki aynı şekilde şu sesleri bitmiş edin: “fe, ve, “pe, be, “u, ü, “o, ö Mübalağa yapmanız ve dudak kaslarınızı yoruncaya değin çalışmayı sürdürmeniz önemlidir
e) Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup “Benim memleketim Bir ben vardır bende benden içeri deyin Dudaklarınız en ince ayrıntısına kadar yorulduğunda dudaklarınızı gevşetin ve kapalı tutarak havayı dışarı itin Hava püfürdeyerek, dudaklarınızı titreştirerek dışarı çıksın *