Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
İnsan zihni, koordineli ve bütünsel olarak sistematik bir biçimde çalışmaktadır. Sistemli biçimde çalışan zihin, travmatik hayat olayları karşısında vakitle şuurlu farkındalık seviyesini kaybederek rahatlamaya ve kendisini muhafazaya gereksinim duyabilir (Öztürk, 2017; Öztürk, 2020; Şar, 2013). Böylesi durumlarda zihin, söz manası ayrışma yahut çözülme olan dissosiasyon geliştirerek olağandışı bir biçimde çalışmaya başlayabilir. Kelam konusu çalışma biçimine sahip bir zihnin ise dissosiyatif bozukluk yaşadığı söylenilebilir (Balcıoğlu ve Balcıoğlu, 2018; Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
Dissosiyatif bozukluklarda bireyin zihni, hafıza, şuur, kimlik bilgisi ve etrafın algılanması noktasında bir kayıp yaşamaktadır. Fizikî olarak beyin hasarı olmamasına rağmen kelam konusu kaybın temel sebebi ruhsaldır (Özden, 2018). Örneğin, yakın vakitte yahut çocukluk devrinde önemli seviyede travmatik bir olay yaşamış (taciz, tecavüz, savaş, zelzele, ani mevt vb.) bir birey, dissosiyatif bozukluk yaşayabilir (Öztürk, 2017).
Bireyin yaşayabileceği dissosiyatif bozukluklar The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-5’e (DSM-5) nazaran beş başlık altında ele alınmıştır. Bunlar; Dissosiyatif Amnezi (Dissosiyatif Füg içinde), Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu, Depersonalizasyon/Derealizasyon, Tanımlanmış Öbür Bir Çözülme Bozukluğu ve Tanımlanmamış Çözülme Bozukluğudur.
1. Dissosiyatif Amnezi
Bu bozuklukta, bireyde travmatik tesir yaratabilecek kıymetli ferdî bilgiler (isim, anne-baba ismi, iş, ikametgah vb.) sıradan bir unutkanlıkla açıklanamayacak seviyede hatırlanmaz. Kelam konusu bilgiler büsbütün, yitirilmemekte, yalnızca amnezi mühletince hatırlanmamaktadır. Buna rağmen bireyin, okuma, yazma, konuşma üzere hünerlerinde rastgele bir bozukluk görülmez (Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
1.1. Nedenleri
Dissosiyatif Amnezi yakın periyotta yaşanılan travmatik ömür olayının yanı sıra bilhassa çocukluk çağı travmaları ile yakından bağlantılıdır. Bireyin maruz kaldığı cinsel istismar, savaş ve doğal afetler bilhassa sıkça karşılaşılan nedenler ortasındadır. Bu travmatik yaşantıların haricinde gerilimli mesleğe sahip olan bireylerde de dissosiyatif amneziye sıkça rastlanılabilmektedir (Öztürk, 2020).
1.2. Yaygınlık-Tedavi
Dissosiyatif Amnezi’nin yaygınlığı toplumda genelinde %7 olarak bulunmuştur. Dissosiyataf Amnezi tedavisinde güzelleşme, amneziye neden olan gerilim faktörüyle ve oluşan ikincil travmalarla yakından bağlıdır. Destekleyici yaklaşımlarla birçok olaylarda bir anda güzelleşme görülebilir. Hipnoz ve amobarbital görüşmeler (ilaçla psikoterapi) muvaffakiyetle kullanılmaktadır (Şar 2013).
2. Dissosiyatif Füg
Dissosiyatif Füg DSM-5 kitabında Dissosiyatif Amnezi başlığı altında yer almaktadır. Dissosiyatif Füg bozukluğunda birey, geçmişini ve kimliğini unutarak olağandışı bir biçimde birden konutundan, işinden ayrılarak yaşadığı yerden çok uzaklara seyahat eder. Burada kendisine yeni bir kimlik edinerek yeni bir hayat kurma teşebbüste bulunur. Birey, füg öncesi ömrüne tekrar geri döndüğünde füg esnasındaki hayatını hatırlamayabilir. Dissosiyatif Füg yaşayan bireylerde, depresyon, tasa, utanç, suçluluk, intihar ve saldırganlık üzere durumlarla sıkça karşılaşılmaktadır (Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
2.1. Nedenleri
Dissosiyatif Füg; doğal afet, savaş, aile içi problemler, ferdî reddedilme, başarısızlık, maddi meseleler, ani vefat ve istismar sonucunda bireyin yaşadığı travma sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra alkol yahut unsur kullanımı, epilepsi ve depresyon dissosiyatif fügü tetikleyen birtakım etmenlerdendir. Borderline, şizoid, histrionik üzere kişilik bozukluklarının da füge yatkınlık sağlamaktadır (Şar, 2013).
2.2. Yaygınlık-Tedavi
Dissosiyatif Füg’ün yaygınlığı %0.2 olarak bulunmuştur (Şar 2009). Dissosiyatafi Füg tedavisinde güzelleşme, füge neden olan gerilim faktörüyle ve oluşan ikincil travmalarla yakından bağlıdır. Destekleyici yaklaşımlarla birçok olaylarda bir anda düzgünleşme görülebilir. Hipnoz ve amobarbital görüşmeler (ilaçla psikoterapi) muvaffakiyetle kullanılmaktadır (Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
3. Dissosiyatif Kimlik bozukluğu
Dissosiyatif bozukluklar içerisindeki en ağır ve kronik bozukluktur. Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu’nda (DKB), en az 2 kişiliğin ya da birbirinden farklı kimliğin bulunması durumu kelam mevzusudur (Steinberg, 1994, akt. Butcher, Mineka ve Hooley, 2013). Burada her bir kimliğe ‘’alter’’ denilmektedir. Her bir kimliğin ömür hikayesi, şahsî özellikleri, niyet biçimi, davranış özellikleri birbirinden farklılık göstermektedir. Alterler ortası geçiş olduğunda bir evvelki kişiliğe ait ferdî bilgiler hatırlanmaz (Şar, 1998).
3.1. Nedenleri
DKB çocukluk çağı ruhsal travmaları ile bağlıdır. Günümüzde DKB, çocukluk çağı berbata kullanımına bağlı kronik ve karmaşık bir travma sonrası dissosiyatif psikopatoloji olarak kabul edilmektedir (Şar, 2010).
3.2. Yaygınlık-Tedavi
Dissosiyatif Kimlik bozukluğunun yaygınlığı genel popülasyonda %1 olarak bulunmuştur (Şar 2013). DKB tedavisi için genel psikoterapi kuralları ve müdahaleleri geçerli olmakla birlikte, DKB’ye özgün teknikler de vardır. Bunlardan en sık kullanılan 5 tanesi; alterlerle konuşma, haritalandırma, gerçekliğe oryantasyon, yuvarlak masa tekniği ve birleştirme ritüelleridir. DKB tedavisinde rahatsızlığın psikopatolojisini tedavi eden ilaç yoktur. Ayrıyeten travmatik anılar için Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) ve hipnoz kullanılabilir. DKB’de tedavi 3 basamaktan oluşur:
1. Birinci etapta teşhis konulur. Kişiyi hastalık hakkında eğitme, alter siteminin tanınması ve stabilizasyonun sağlanmasından oluşur.
2. İkinci etapta, bölünmeye neden olan travmatik anılar üzerine çalışılır.
3. Üçüncü etap ise, alterlerin birleştirilmesi manasına gelen entegrasyon ve yine bölünmeme çalışmasından oluşur (Yanık, 2017).
4. Depersonalizasyon(Kendine Yabancılaşma) / Derealizasyon(Gerçekdışılık)
Depersonalizasyon bozukluğunda birey, kendini vücudundan ayrılmış ve kendine dışarıdan bakıyormuş üzere hisseder. Depersonalizasyon bozukluğunda bireyde kendine ait gerçeği kıymetlendirme marifeti körelmiştir. Öte yandan Derealizasyonda bozukluğunda ise bireyin, etrafa ait gerçeği kıymetlendirme marifeti körelmiştir. Depersonalizasyon ve derealizasyon bazen tek tek bazen de ikisi birlikte görülebilmektedir (Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
4.1. Nedenleri
Ekseriyetle travmatik yahut gerilimli ömür olaylarının akabinde ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra temporal lob korteksinin elektriksel olarak uyarılması ve beyin tümörleri ya da epilepsi durumlarında da Depersonalizasyon bozukluğu oluşabilir (Butcher, Mineka ve Hooley, 2013).
4.2. Yaygınlık-Tedavi
Depersonalizasyon’un yaygınlığı %2.4 olarak bulunmuştur (Şar 2013). Depersonalizasyonun tedavisinde tesirli olan bir ilaç bilinmemesine rağmen tedavide ilaç kullanımı başka belirtilere yöneliktir. Bunun yanı sıra psikoterapisi bağlamında da kâfi bilgi mevcut değildir. Ama dinamik psikoterapi, hipnoz ve davranış tedavisi üzerinde durulmaktadır. Travmatk durumlara yönelik taşırma ve sistematik duyarsızlaştırma önerilmektedir. Depersonalizasyon, panik atak, depresyon, şizofreni üzere hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkmışsa öncelikle bu hastalıkların tedavi edilmesinde yarar görülmektedir (Öztürk, 2020).
