Diyaliz Hastalarında Psikoloji ve Rehabilitasyon

Diyaliz Hastalarında Psikoloji ve Rehabilitasyon

Aile ve yakınlarının uygun davranış bicimleri ne olmalıdır?

Oncelikle: Bu konuda tek bir cevap, tek bir anahtar cozum ve tek bir yaklaşım olmadığını kabul edelim Diyaliz unitelerimizdeki gozlemlerim ve psikolojik destek amaclı goruşmelerimden edindiğim izlenimlerim doğrultusunda aşağıdaki noktalara dikkat cekmek isterim

1 Hastalarımızın diyalize başlama yaşları
2 Diyalize girinceye kadar gecirdikleri surec
3 Hastalarımızın aile yapısı (diyalize girme sureci oncesi ve sonrası ailenin tutumu, tepkileri)
4 Hastalarımızın genel kişilik yapısı ozellikleri

Tum bu noktalar, hastalarımızın tepkilerinde ve cevrelerine yansıttıklarında, kanımızca cok onemli olmaktadır

1 Diyalize Başlama Yaşı:

Makineli yaşam tarzını benimserken yaş faktoru: yaşam ile ilgili beklentiler; amaclar ve kişilik yapılanmasında one cıkarılan savunma mekanizmalarıacısından onem kazanmaktadır Orneğin: Lise cağında hemodiyalize başladığını duşunduğumuz bir kişi ile emeklilik doneminde ele aldığımız diğer bir bireyin yaşam ile ilgili beklentilerinde, amaclarında ve hastalık sureci değerlendirmelerinde yaklaşımlarının aynı olmadığını gozlemlemekteyiz

Lise cağında okuluma devam etmeli miyim, hastalık sureci yaşamımı nasıl etkiler, arkadaşlık ilişkilerimde rahatsızlığımı nasıl ortaya koyabilirim, yaşamımda sadece hastalığıma mı odaklanacağım tarzında sorgulamalar soz konusu olurken emeklilik cağında zaten yaşamım iş hayatı bittiği icin durağan geciyordu şimdi hastalıkla birlikte yeni bir uğraş sureci başladı artık hemodiyaliz benim icin bir iş oldutarzında tepkiler alınabilmektedir Tabii tum bu saydıklarımız cok ceşitli tepkilerden sadece bazılarıdır ve yalnızca yaşfaktoru ile acıklanmaları kanımızca sakıncalı olur Aşağıda ele almaya calışacağımız diğer faktorlerde hastalarımızın tepkilerinde belirleyici olmaktadırlar

2 Diyalize Girinceye Kadar Gecirilen Surec:

Bu surectenkastedilen makineli yaşamile tanışmaya kadar gecen hastalıksurecidir Bazı hastalarımızın zaten o kadar uzun bir suredir hemodiyalize girebileceğim endişesi ile yaşıyorum ki hekimim artık bu bir gereklilik oldu dediği gun hic şaşırmadımdediklerini not ediyorum Bu surece psikolojik gozlem acısından baktığımda hem korkulu bir bekleyiş ama hem de kişinin kendisini alıştırma sureciolarak değerlendiriyorum Oysa bazı hastalarımızda 1 hafta once hicbir şeyim yoktu aniden hastaneye kaldırılmışım ve kendimi makineye girer buldumacıklamalarının geri planında makine ve diyaliz gerceği ile aniden tanışmagozlemliyorum Bu gerekli ve ani tanışmanıngetirebileceği yoğun kaygı duygularına ozellikle tum hasta yakınlarının dikkatlerini cekmek istiyorum

3 Hastalarımızın Aile Yapısı: (Diyalize girme suresi oncesi ve sonrası ailenin tutumu, tepkileri)

Hastalarımızın; ailesi ve yakın cevresinin onları doğru ele alış bicimlerinin ve ruhsal desteklerinin son derecede onemli olduğunu belirtmeden gecemiyorum Doğru ele alış biciminden anladığım ise hastalarımızın ruhsal ihtiyaclarını hissederek onlara gerekiyorsa! yardım etmektir

Orneğin: Diyaliz cıkışında o gun yorgun olduğu icin odasında yalnız kalıp dinlenmek isteyen bir hastamızın yanında olup konuşmaya ve onu neşelendirmeye calışan bir yakını aslında hastamızın o anki ruhsal ihtiyacına karşılık verememektedir Doğru ruhsal yardım: gerektiği zaman ve hastamızın kendi ruhsal ihtiyaclarını doyurma yonunden yapılanıdır Gerektiği zaman ve yeteri kadar iyi yardım eden bir aile yapısı her zaman ve gerekmediği kadar cok! yardımcı olmaya calışan bir aileye tercih edilir Cunku amac: Hastalarımızı her zaman birer birey olarak ele almak ve onları acizleştiren veveya bebekleştiren davranışlardan kacınmaktır Dolayısıyla burada onemle vurgulamak istediğim; ailenin ruhsal yardımının zaman ve miktar acısından son derecede onemli olduğudur Bu yardım diyalize yeni başlayan hastalarımızda ve zaman zaman gecirilebilen karamsarlık sureclerinde cok buyuk değer kazanmaktadır Doğru ve doz acısından! gerektiği gibi ayarlanmış ruhsal yardımın hastamızı psikolojik olarak guclu kılmak acısından sayılamayacak kadar cok yararları olduğunu duşunuyorum Burada onemle vurgulamak istediğim bir diğer husus da:

Rahatsızlık oncesinde de iyi işlediğini duşunduğumuz aile yapılanması (yardımlaşma, zorluklara birlikte goğus germe, mutlulukları paylaşma gibi ortak tepkiler) hastalarımızın ruhsal acıdan guclenmesinde cabuklaştırıcı rol oynamaktadır Hastalık sureci ve hemodiyalizli yaşamaşamasında da aile fertlerinin tutumu hastalarımızın tepkilerine olumlu veya olumsuz şekilde yansıyabilmektedir

4 Hastalarımızın Genel Kişilik Yapısı Ozellikleri:

Hastalıklara ruhsal tepkilerimizde kişilik yapısı ozellikleri belirgin olarak rol oynamaktadır Zorlu yaşam sureclerine nasıl tepki verdiğimiz, onları yaşamımıza nasıl uyarladığımız, krizdonemi sayılabilecek hastalığaalışma donemini de net olarak belirlemektedir Ozet olarak soylemek gerekirse bobrek rahatsızlığı sureci ve hemodiyaliz tedavisindekişilerde yepyeni kişilik yapısı ozelliklerinin ortaya cıktığını soylemek kanımızca doğru olmaz Kişilik yapısı işleyişinde zaten var olan veya bastırılan ozellikler daha belirgin olarak ortaya cıkabilir Mesela; zaten cevresinde sinirliolarak tanınan bir kişinin bu ozelliğinin artık iyice belirginleşmesi gibi

Burada da genellemelerden kacınmak ve rahatsızlık surecinin ceşitli donemlerinde (makinaya alışma, hastalığı kabullenme veya değişik kararlar aşamasında bobrek nakli sorgulaması gibi) cok ceşitli tepkilerin verilebileceğini; aile fertlerinin bunlara yaklaşımının sağduyulu ve uyumla yapılması gerektiğinin altını cizmek isterim

Gozlemlerimi sizlerle paylaşırken amacım onemli noktalara dikkatinizi bir kez daha cekmekti Tum yukarıda sayılanlar cok ozet bir cumlede toparlamak gerekirse:

Hastalarımıza aile fertlerinin yapacakları en onemli ruhsal yardım, onlara sağduyulu, anlayışlıgereken miktar ve zamanda hasta kişilik yapısı, yaşı ve yaşadıkları goz ardı edilmeden yapılanıdırdemek isterim

Konu 2: Hemodiyaliz ve Psikolojik Tepkiler

Diyalizde farklı tedavi secenekleri, (hemodiyaliz, periton diyalizi gibi) bireyin hayatını surdururken, psikolojik ve sosyal acıdan gereksinimlerini de en ust duzeyde doyurabilmesini amac edinmektedirler Hekimin uygun bulduğu ve kişiyi yonlendirdiği hemodiyaliz tedavisinde hangi psikolojik sorunlar ortaya cıkabilir Kısaca ele alalım:

Tedaviye İlk Başlama Surecinde Makineyive tedavi şeklini kabullenmede yoğun guclukler ve bu zorlukların getirdiği: aşırı sıkıntı, sinirlilik, isyan, hayal kırıklığı, tedaviye direnc, yoğun ofke; bazen de kişilik yapısı ozelliklerinin bir sonucu olarak: aşırı suskunluk, kendini bırakmışlık, her şeye boyun eğen bir tavır, aileye karşı ve kendi ic dunyasında yoğun sucluluk duygulanımıbenim yuzumden gucluk cekiyorlar, ben eskiden yaşantımda şu yanlışları yapmasaydım bu bana ve aileme ceza olarak verilmezdi duşunceleri yoğun endişe hali ve yaşama dair onemli sorgulamalar karşılaşılan tepkilerden ve duygulanım sureclerinden bazılarıdır

Bu tepkilere ve izlenebilecek bircok değişik duygusal duruma

hastanın ic dunyasındakendisinden,
ailesinden, cevresinden,
tedavi ekibinden,

değişik cevaplar gelir Bu aşamada yapılabilecek en doğru girişim: Tepkisi ne olursa olsun, hastamıza: ailesi ve tedavi ekibi olarak: yanında olduğumuzu hissettirmek, onu DİNLEMEK GUVEN DUYMASINI SAĞLAMAK, YORUM YAPMAMAYA CALIŞMAK, (Ben olsaydım şoyle duşunur, yapardım tarzından olabildiğince kacınmak) ve İŞBİRLİĞİ YAPMAK (aile, hasta, tedavi ekibi) olmalıdır

Tedavi Surerken

Bazı bireylerin kişilik yapısı ozellikleri tedaviye uyumu kolaylıkla gercekleştirebilirken; bazen, diğerlerinde: isyan duygulanımı, tedaviye uyumu reddetme, yoğun karamsarlık duygulanımı, bezginlik hissi ne kadar surecek?, tekrar hastalık surecini sorgulama, değişik acıklamalar ve mucizevi cozumler arama: beni anlamadılar, ben filanca memlekette olsaydım başka olurdu …, fiziksel ve sosyal yetersizlik hisleri, diyaliz ekibine duşmanca tavır (veveya aileye cevreye), diyete uymamak; surekli istemek ama istekler gercekleşse bile memnun olmamaktavrı gelişebilir

Bu aşamada da aile ve tedavi ekibi işbirliği gerekmekte: Hastayı anlar, onu tepkilerinde kabullenir, doğruyu bulmasına ve iletişimi surdurmesine yardımcı tutum sergileyebilmekamac edinilmelidir

Ozetle belirtmek gerekirse: Hemodiyaliz ile tedavide, kişisel tepkileri ne olursa olsun, hasta bireyinde; ''kendisi'' icin yapması gerekenler vardır

HASTA BİREY :

Tedavinin her aşamasında tedavi yontemleri, ceşitli diyet kısıtlamalarının sebepleri, diyaliz seansının nasıl gectiği hakkında bilgilenme talebini tedavi ekibine iletmeli

Beklentilerini, duygulanım ve duşuncelerini acık, saygıyı ve tedavi ekibinin de sınırlarını gozeten tutumda iletişim ortamında paylaşmalı

Hemodiyaliz tedavisini yaşamınaolabildiğince gercekci bir bicimde (ne tamamıyla yok sayarak ne de tamamıyla tedaviye odaklanarak) yerleştirmeli

Kendisine sosyal kişisel amaclar edinirken, kendi yaşamının denetimini kendisi yapabilmeli, etrafına aşırı bağımlılıktan kacınmalı

Yaşam surerken hemodiyalizikendisi ve ailesi acısından; tum psikolojik ve sosyal sorunların tek ve ana kaynağı olarak gormekten kacınmalı

Aşamadığını duşunduğu sorunları tedavi ekibi psikoloğu ile: guven ortamında, gerekirse uzun sureli goruşmelerdeele almaktan kacınmamalıdır

Sozlerimi bitirirken: guvenortamında Bilgilenme isteğive Bilgilendirmeninesas alındığı, Ailehastaekip işbirliği ve iletişiminin surekli kılındığı hemodiyaliz tedavi ortamının, hastaya olumlu ruhsal etkilerini bir kez daha vurgulamak isterim