Diyet yaparken nelere dikkat edilmeli

Yerküre Sıhhat Örgütü'nün sıhhat raporunda şişmanlık, “vücutta çokça ölçüde yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve kesinlikle tedavi edilmesi gereken bir sıhhat sorunu” olarak tanımlanmaktadır. Çok besin alımı, ehliyetsiz fizikî aktivite, kalıtım, hormonal nedenler, ruhsal dertler, sigarayı bırakma, alkol tasarrufu üzere faktörlere bağlı olarak gelişen şişmanlık tek başına olduğu üzere komplikasyonları ile de hayat mühletini kısaltan ve ömür kalitesini düşüren önemli bir hastalıktır. Komplikasyonları arasında birinci akla gelenler: Kalp - damar illetleri, hipertansiyon, şeker illeti, kimi kanser çeşitleri, teneffüs rahatsızlıkları, karaciğer yağlanması, safra kesesi marazları, eklem illetleri, adet düzensizlikleri, kısırlık... halinde sıralanabilir.

Multifaktöriyel bir hastalık olan şişmanlığın tedavisinde multidisipliner bir yaklaşım gerekmektedir. Dahiliye eksperi yahut endokrinolog, diyetisyen, fizyoterapist ve psikolog ile ekip halinde tedavi edilmesi durumunda daha sağlıklı sonuçlar alınmaktadır.

Her gün kitle muhabere araçlarında onlarca “şok diyetler” ile karşılaşılmaktadır. “İsveç Diyeti, Bridget Jones Diyeti, Hollywood Diyeti, Model Diyeti, Lahana Çorbası Diyeti, Burçlara Nazaran Diyet, Kan Kümesi Diyeti, Amerikan Kalp Vakfı Diyeti, Atkins Diyeti, Son Talih Diyeti” ve daha yüzlerce garip isimli yahut isimsiz diyet. Evet bu kadar çok diyet listesi ortalarda dolaşırken neden hala kişilerin kilo meselesi var? Zira bu tip diyetlerin birçok başlangıçta süratli kilo kaybı sağlasa da, kısa bir vade sonra bu kilolar ziyadesiyle geri alınmaktadır. Bu tip diyetler sıhhate zarar vermenin ve metabolizmanın bozulmasını sağlayarak ömrü kısaltmanın yanı sıra, kişinin “ben bu işi başaramıyorum” diyerek umutsuzluğa kapılmasına neden olmaktadır. O nedenle, tıbbi beslenme tedavisi konusunda diyetisyenlerden destek alınmalıdır.

Umum prensipleri benzeri olmakla birlikte diyet kesinlikle “bireye kişisel” olarak hazırlanmalıdır. Zira herkesin metabolizması farklılıklar göstermektedir, tıpkı parmak izi üzere. Kilo fazlalığı olanlar umumide aç kalarak, öğün atlayarak, hiçbir şey yemeyerek sonuç almaya çalışmaktadır. Böylesi bir davranış, vücudu açlıktan ölme paniğine sürükler ve “tasarruf” moduna geçen metabolizma yavaşlar, yağ yakmak noktasına tüketilen her besini yağ halinde depolama yoluna masraf. Buna karşılık sık sık, azar azar beslenmek metabolizmayı hızlandırdığı üzere, yavaş yemeyi de sağlar. Aç kalmak ve öğün atlamak, bir sonraki öğünde hem süratli hem de ziyade yemek yenilmesine neden olmaktadır. O nedenle günde 8 saatten ziyade uyunmamalı, uyandıktan sonraki 30 - 45 dakikalık vakit diliminde kahvaltıya başlanmalı, 2 - 3 saatlik aralıklarla beslenilmeli ve asla öğün atlanmamalıdır.

Günlük yağ tüketimi azaltılmalıdır. Yemekler zati yağ ile pişirilmektedir. Et, süt, yoğurt, peynir, yumurta ve yağlı tohumların içerisinde de yağ bulunmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; kızartma ve kavurma süreçlerinden kaçınmak, ekmeğe yağ sürmemek, zeytinyağı bile olsa haddinden fazla ölçüde kullanmamaktır. Sonuçta katı da olsa likit da olsa 1 gram yağ 9 kkal. kuvvet içermektedir.

Şeker açısından durum değerlendirilirse; 2 tıp şeker vardır: Rafine şekerler ve besinlerde doğal olarak bulunan şekerler (meyvelerde fruktoz, sütte laktoz, tahıllarda nişasta gibi). Kaynağı ne olursa olsun, vücut gerçekte bu farkı anlamaz. Vücut, kan şekerinin tümünü tıpkı anda kuvvete çeviremez. Kan şekeri seviyesi olağanın üzerine çıktığında; pankreastan salınan insülin hormonu bu çokça şekerin depolanması için karaciğer, kas ve vesair hücreleri uyarır. Glikozun bir kısmı, kas ve karaciğerde depolanır. Gereksiniminden ziyade kuvvet tüketimi durumunda vücut, bir kısım glikozu vücut yağına çevirir. O nedenle tatlılardan uzak durmakta yarar vardır. Yenilecekse de, tatlıların tüketim sıklığına ve ölçüsüne dikkat etmek, ağır ve şerbetli tatlılar yanına; sütlü ve meyveli tatlıları tercih etmek daha sağlıklı olacaktır. Velev kuvvet alımını sonlandırmak ve kan şekerindeki dalgalanmalara handikap olmak ismine tatlı imalatında yapay tatlandırıcılar kullanılabilir.

Posalı yani lifli besinlerin tüketimi artırılmalıdır. Posalı besinler kan şekerini, kan basıncını (tansiyonu) ve kan kolesterolünü istenilen seviyede tutmaya yardımcı olurlar. Midede, su ile birlikte şişerler; tokluk, doygunluk hissi sağlarlar. Ayrıyeten dışkılama ölçüsünü ve sıklığını artırırlar. Kabızlık ve kalın bağırsak kanserinden esirgeyici tesirleri mevcuttur. Bu yüzden haftada 2 - 3 defa kurubaklagil yemeği yenilmelidir. Başkaca beyaz ekmek mekanına esmer ekmek, pirinç alanına bulgur tercih etmekte yarar vardır. Pirinç, makarna, erişte ve unun kepekli alternatifleri mevcuttur. Kepekli tahılları tercih etmek daha sağlıklı olacaktır. Zerzevat ve meyveler de posa içermektedir. Gelgelelim posaları kabuk ve kabuğa yakın konumlarda bulunduğu için, soyulmadan yenilebilenleri güzel bir biçimde yıkadıktan sonra kabukları ile tüketmek önerilmektedir.

Posanın vücutta tesirli olabilmesi için kesinlikle su ve sulu besinler ile birlikte tüketilmesi önerilmektedir. Suyun; alınan besinlerin sindiriminden, metabolik atıkların dışarı atılmasına kadar her aşamada çok kıymetli vazifeleri vardır. Bu nedenle günlük su içimi artırılmalıdır. Eksiz, en güzel çözücü su olduğu için bayanlar günde 10, erkekler 14 bardak su içilmelidir. Kilo meselesi yaşayanların bu bedellerin de üzerine çıkmaları gerekmektedir.

Bu tekliflere ilave olarak kesinlikle egzersiz yapılmalıdır. Yerküre Sıhhat Örgütü en çok tempolu yürümeyi önermektedir. Bisiklete binme, yüzme, tenis, dans, aerobik ve jimnastik biçimi kalbi çalıştıran sporlar da yapılabilir. Maksat; metabolizma suratını düşürmemek, kilo verirken bir noktada tartının sabit kalmasını önlemek, verilen kiloların kalıcı olmasını sağlamaktır. Sonuçta spora ayrılacak “45 dakika” günün yalnızca %3'üdür. “Egzersiz yapmaya hengam bulamadım” kelamı mazeret olarak kabul edilmemelidir. Sonuç olarak; obezitenin tedavisinde tek başına diyet tedavisi ehil olmamakta, beraberinde egzersiz programı ve hayat biçimi değişikliği de gerekmektedir. Bu bağlamda kısa uzaklıklarda taşıt kullanılmaması, alışverişe tok karına çıkılması, her lokmadan sonra çatal ve kaşığın tabağa bırakılması, tabakta yemek bırakmanın alışkanlık haline getirilmesi üzere davranış değişiklikleri hayata geçirilmelidir.

Zayıflama programlarının, kişinin (yaş, cinsiyet, uzunluk uzunluğu, vücut yükü, fizikî aktivite seviyesi, beslenme alışkanlıkları vb.) özelliklerine nazaran kuvvet ve besin öğesi içermesi; kâfi ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilmesi ve yavaş (0,5 - 1 kg / hafta) yük kaybı ile bireyin yeni beslenme programını ömür biçimi haline getirmesini sağlayabilmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki; ayda 6 kg üzerinde yük kaybı metabolik olarak öbür sıhhat sorunlarına yer hazırlamaktadır. Sabırlı olmak kaidedir. Kişi, yıllar içerisinde aldığı kiloları birkaç haftada vermeye çalışmamalıdır. Bu uğurda aç karına greyfurt yahut limon suyu içmenin, kabak çekirdeği yemenin, mütemadi maden suyu içmenin, yosun tabletlerinden, kekik sularından ve form çaylarından medet ummanın hiçbir ilmî dayanağı olmadığı üzere; yarardan çok zarar verdiği aşikardır.