Doğalgaz Anlaşmalarında Sona Gelindi: Elektrik Kesintilerine Yol Açacak mı?

Doğalgaz fiyatlarının arttığı kış ayları sürerken, Türkiye'nin Rusya ve Azerbaycan'la imzaladığı uzun vadeli mutabakatların da mühleti doldu. Azerbaycan'la yeni bir mutabakat imzalandı lakin Rusya'yla şimdi uzlaşma sağlanamadı. Bu da birtakım doğalgaz çevrim santrallerinin durdurulmasına yol açtı.




Türkiye, doğalgaz muhtaçlığının tamamına yakınını ithalatla sağlıyor. İthal edilen doğalgaz, öncelikle iletim sınırlarıyla Türkiye'nin dört bir yanındaki konutlara ve işyerlerine ısıtma maksatlı iletiliyor. Bir öbür kullanım alanı da, doğalgaz çevrim santralleri. Bu santrallerde elektriğe çevrilen doğalgaz, Türkiye'nin elektrik gereksiniminin üçte birini karşılamak için kullanılıyor.

Devlete bağlı Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) bünyesinde altı adet doğalgaz çevrim santrali bulunuyor. İstanbul, Tekirdağ, Bursa ve Lüleburgaz'daki bu santrallerin kıymetli bir kısmında elektrik üretimi, Rusya'dan gelen doğalgazla sağlanıyor.

Bunun yanı sıra özel kesim de bu doğalgazı satın alıyor. 2020'de hidroelektrik santraller, elektrik üretiminde birinci sıradaydı fakat 2021'de barajlardaki doluluğun önemli oranda düşmesi, doğalgaz çevrim santrallerine olan muhtaçlığı artırdı. Enerji ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı'nın son datalarına nazaran Kasım 2021'de Türkiye'de elektrik tüketimi 26 milyar 535 milyon 249 bin kilowatt saat oldu. Bu üretimin yüzde 11,65'i hidroelektrik santrallerinden, yüzde 32,37'si doğalgaz santrallerinden, yüzde 16,35'i ise yerli kömür santrallerinden sağlandı.

Elektrik üretiminde kaynakların hissesi



Lakin Aralık ayında Rusya'yla yapılan bir muahedenin mühletinin dolması ve buradan gelen doğalgazın kesilmesi sonucu birtakım doğalgaz santrallerinde elektrik üretimi kısıtlandı. Kimilerinde fuel oil'le elektrik üretimine geçmesi için çalışma başlatıldı. Geçiş sağlansa bile bu santrallerde üretim kısıtlanıyor.

Meskenlere verilen doğalgazda kesinti beklenmese de, santrallerde yaşanan zahmetin elektrik kesintilerine yol açmasından tasa ediliyor.

Türkiye 2020 yılında 48,1 milyar metreküp doğalgaz tüketti. Güç Piyasası Denetleme Kurumu (EPDK) Doğalgaz Dal Raporu'na nazaran, bunu yüzde 33,6 oranında Rusya'dan, yüzde 24 Azerbaycan'dan ve yüzde 11,1 oranında İran'dan uzun vadeli mutabakatlarla boru sınırı üzerinden aldı. Rastgele bir uzun vadeli mutabakata bağlı kalmaksızın spot piyasadan ithal edilen LNG hissesi ise yüzde 16,9 oldu.

Türkiye'nin 2020'de ithal ettiği doğalgaz oranı



2021'de Türkiye'nin doğalgaz gereksiniminin 60 milyar metreküp oldu. Uzmanlar, 2022'de bu gereksinimin 63 milyar metreküpü aşabileceğini belirtiyor.

Hem bu açığın kapatılması, hem de çevresel etkenler ve doğalgaza duyulan gereksinimin artması, mutabakatların yenilenmesini daha kritik hale getiriyor.

Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir de elektrik üretiminde riskler olduğunu; bu açığın uzun vadeli kontratların yanı sıra spot piyasadan da kapatıldığını lakin bu yıl 'anormal bir fiyat artışı olduğunu' söylüyor:

'Yıllardır talep fazlası vardı spot piyasada. Lakin kuraklık ve hidroelektrik santrallerin kâfi enerjiyi üretememesi, çok soğuk bir kış geçirilince doğalgaza yüklenilmesi, fiyatlar düşük olunca yeni yatırımların durmuş olması ve birtakım ülkelerin daha az doğalgaz üretmesi sonucu, Avrupa'da geçen sene 1000 metreküpü 100 dolar civarında olan spot piyasa doğalgaz fiyatlarının 1300 dolara kadar yükseldiği görüldü.' dedi.

Rusya'yla yapılan mutabakatlar elektrik üretimini nasıl etkiliyor?



Türkiye'nin Rusya'yla 1997 ve 1998 tarihli iki adet doğalgaz muahedesi var.1997 tarihli mutabakat kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye'ye aktarılıyor. Bu mutabakat 2025'e kadar geçerli.bBu yılın sonunda mühleti dolan ve Türk Akım'dan iletilen, yine mutabakat sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel bölüm; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu. Türk Akım'dan gelen doğalgazın değerli bir kısmı, EÜAŞ'a bağlı doğalgaz çevrim elektrik santrallerine iletiliyor. Bu santrallerde üretilen elektrik, 'enterkonnekte' ismi verilen sistemle merkeze aktarılıyor, buradan konutlara veriliyor.

Hasebiyle burada yaşanan bir doğalgaz ezası, hanelerde elektrik kesintisine yol açabilir. Pamir, Rusya'yla uyuşmazlığın sürdüğünü, özel şirketlerin borçlarını nizamlı biçimde ödemediği için GazProm'un rahatsız olduğunu ve muahedenin yenilenememesinin sebebinin bu olduğunu söylüyor. Görüşmeler sürerken Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, 23 Kasım tarihli açıklamasında Rusya ile prensipte anlaşıldığını duyurdu:

'Yakın gelecekte yazılı muahedeye dönüşmüş olacak. Öngörümüz, yıl sonuna kadar muahedenin tamamlanmış olması. Kontratlarda ölçüler tıpkı, özel bölüm ve BOTAŞ'ın hisseleri da tıpkı.'

'Rusya'nın eli Türkiye'ye karşı güçlendi'



Yılın son günlerine gelinirken şimdi bir mutabakat imzalandığına dair açıklama yapılmadı. Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı'na, Rusya'yla muahede imzalanmaması halinde elektrik üretiminde yaşanacak kahrın vatandaşı nasıl etkileyeceği ve varsa tahlil planlarına dair soruları ilettik. Lakin haberin basıldığı tarihe kadar sorularımıza karşılık alamadık.

Pamir, Türkiye'nin elinin bu görüşmelerde zayıf olduğu görüşünde:

'Geçen yılla bu yıl ortasındaki 12 milyar metreküplük doğalgaz gereksinimi açığını kapatmak için mevcut boru sınırları kâfi olmayınca, spot piyasaya yöneldiler. Orada da fiyatlar çok değerli olduğu için Rusya'nın eli Türkiye'ye karşı güçlendi. Rusya'yla Libya, Suriye üzere birçok alanda tansiyon yaşanırken Türkiye'nin müzakere masasına getireceği bir kozu da yok. Şu an depolardan sistemli gaz da çekiliyor. Fakat Ocak ayında önemli bir açık olması ve bunun elektrik üretimine olumsuz yansıması riski yüksek.' diye konuştu.