Doğu Anadolu Bölgesi

Doğuda Gürcistan, Nahçıvan, Ermenistan ve İran ’la komşudur Kuzeyde, Kuzey Anadolu dağları ile Karadeniz Bölgesi ’nden, güneyde, Güneydoğu Toroslar ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nden ayrılır Bölge doğudan batıya doğru bir üçgen şeklinde daralarak uzanır Yüzölçüm olarak en büyük bölgemizdir
Yerşekileri
Türkiye ’nin en dağlık ve ortalama yükseltisi maksimum olan bölgesidir Bölgenin kuzeyinde doğudan batıya dürüst Yalnızçam, Allahuekber, Kop ve Çimen dağları bulunur Orta kesimde Karasu, Aras, doğuda volkanik olan Nemrut, Süphan, Sancı, Tendürek dağları yer alır Güneyinde ise Güneydoğu Toroslar uzanır
Bölgede bu sıra dağlar arasında yer alan buhran ovaları doğubatı yönünde uzanmaktadır Bölgenin kuzeyinde Kuzey Anadolu fay hattı baştan başa uzanan Erzincan, Tercan, Erzurum, Horasan ve Pasinler ovaları graben (depresyon) ovalarıdır Doğusunda ise Kağızman ve İğdır ovaları vardır Bölgenin güneyinde tarımın daha yoğun olarak yapıldığı Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları da graben ovalarıdır
Bölgenin jeolojik yapısına bakıldığında birinci derecede deprem bölgesi olduğu görülür Bölgede platolar geniş bölge kaplar Erzurum – Kars platosu Doğu Anadolu ’nun en geniş platosudur Bölgede dağların daha çok doğubatı yönünde uzanmasından dolayı ulaşım da daha fazla doğubatı yönünde gelişmiştir
Bölgede yerşekillerinin zorlu olmasından dolayı tarım alanları dardır böylece tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır Yaz yağışlarıyla birlikte yetişen çayırlar hayvancılığın gelişmesinde etkili olmuştur
Bölgenin yerşekillerinin yüksek ve engebeli olması iklimi, tarımı, nüfus ve yerleşmeyi, ulaşımı, sanayi faaliyetlerini, akarsuların hidroelektrik enerji potansiyellerini etkilemiştir
Akarsu ve Gölleri
Doğu Anadolu Bölgesi ’nin başlıca akarsuları, Hazar Denizi ’ne dökülen Aras ve Kura ırmakları ile Basra Körfezi ’ne dökülen Karasu ve Murat ırmaklarının birleşmesiyle oluşan Fı¬rat ve Dicle ’dir
Bölge akarsularının yatak eğimleri fazla fazladır bu nedenle enerji potansiyelleri en fazla olan akarsular bu bölgededir Nemrut Dağı ’ndan meydana çıkan lavların bir vadinin önünü kapamasıyla oluşan Van Gölü, bölgenin ve Türkiye ’nin en büyük gölüdür Bölgede bulunan diğer göller Erçek, Kibar, Çıldır, Hazar, Balık, Flu, Haçlı ve Nemrut gölleridir
İklimi ve Ot Gibi Yaşama
Doğu Anadolu denizden uzaktan ve ortalama yükseltisi maksimum olan bölgedir böylece bölgede sert karasal iklim görülür Yıllık sıcaklık ortalamasının asgari olduğu, kışların en uzun ve sert geçtiği, kar örtüsünün yerde en fazla kaldığı bölgedir
Kış mevsiminde sıcaklıklar 40 °C ye değin düşmektedir Bölgede kışlar uzun sürmekte, özellikle ErzurumKars civarında 56 ay devam etmektedir Yaz döneminde sıcaklık 20 °C civarındadır ve yaz mevsimi kısa sürmektedir Yıllık sıcaklık farkı 30 °C den fazladır Yağış daha çok ilkbahar ve yaz mevsiminde düşmektedir İğdır ovası çevresine tarafından yükseltinin az olmasından (800 m) dolayı bölgenin minimum yağış bölge yeridir
Bölgenin en yaygın bitkiler bozkırdır Erzurum – Kars bölümünde tümör gür çayırlardır Bir Takım kesimlerinde ormanlara rastlanır

Tarım ve Hayvancılık
Türkiye ’de yükseltisi en fazla, sıcaklık değerleri en düşük alan Doğu Anadolu ’dur böylece;
–*** Ürünlerin en geç olgunlaştığı
–*** Tarım ürünü çeşitliliğinin asgari olduğu
–*** Sebze üretimine en düşük kullanışlı bölge burasıdır
Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, şekerpancarı, tütün, kayısı ve patates gibi ürünlerdir
Malatya Türkiye ’de kayısı üretiminde birincil sıradadır Bölgedeki tarım faaliyetleri daha çok bölgenin güneyindeki çöküntü ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş) yoğunlaşır
Bölgede yerşekillerinin engebeliliği, tarım alanlarının azlığı, iklimin elverişsizliği, sanayinin geri kalmış olması nedeniyle hayvancılık çok tartma kazanır ErzurumKars çevresinde büyükbaş hayvancılık önemlidir Bitki örtüsünün bozkır olduğu yerlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır Fakat son yıllarda hayvancılıkta gerilemeler meydana gelmiştir Kars, Bitlis ve Hakkari ’de arıcılık gelişmiştir
Nüfus ve Yerleşme
2000 nüfus sayımına göre 61 milyon nüfusa sahiptir Nüfus yoğunluğu en düşük olan bölgedir Doğu Anadolu en çok göç veren bölgeler arasındadır Yüzölçüm olarak en geniş bölge olmasına rağmen bölgenin yerşekillerinin fazla engebeli ve yüksek olması, iklimin olumsuz etkisi ve sanayinin gelişmemiş olmasından dolayı nüfus azdır Nüfus daha çok depresyon hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır Kırsal kesimde toplu yerleşme tipi görülür
Sanayi gelişmediği için bölge nüfusunun takriben %80 ’i tarım ve hayvancılıkla uğraşır Bölgenin kayda değer ikâmetgâh merkezleri Erzurum, Van, Erzincan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Kars, Sancı, Bitlis ve Hakkari ’dir
Madenler ve Endüstri
Türkiye ’de yer altı zenginliğinin maksimum olduğu bölge Doğu Anadolu Bölgesi ve bilhassa Yukarı Fırat Bölümüdür
Demir: Divriği (Sivas) ve Hekimhan (Malatya)
Krom: Ergani, Guleman ve Maden
Bakır: Pötürge, Ergani ve Maden
KurşunÇinko: Keban
Linyit: Elbistan, İspir
Oltu taşı: Oltu (Erzurum)
Barit: Muş çevresinde
Kalay: Elazığ çevresinde
Kayatuzu: Kağızman, Narman ve Kars çevresinde çıkarılır
Doğal şartların negatif etkilediği Doğu Anadolu Bölgesi ’nde sanayi fazla gelişmemiştir
Bölgedeki başlıca endüstri kuruluşları;
Et kombinaları: Malatya, Elazığ, Erzurum, Ağrı ve Van ’da kurulmuştur
Şeker fabrikaları: Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Muş ve Erzincan
Sigara fabrikaları: Malatya ve Bitlis
Tekstil ve İplik Fabrikaları: Daha fazla pamuklu dokuma gelişmiştir Malatya ve Erzincan ’da kurulmuştur
Çimento Fabrikaları: Elazığ, Erzurum, Kars ve Van ’da kurulmuştur
Turizm
Bölgede Doğubeyazıt yakınlarındaki İshak Paşa Sarayı, Erzurum ’daki Aziziye Tabyaları, Ulucami, Çifte Minareli ve Yakutiye medreseleri, Ani harabeleri ile bölgenin birçok yerindeki kaplıcalar, Palandöken ve Sarıkamış kayak tesisleri manâlı turizm alanlarıdır
Bölgenin Bölümleri
A) ErzurumKars Bölümü
Bölgenin kuzeydoğusunda yer alır Aşkale, Erzurum, İğdır, Kağızman, Pasinler ovaları buradadır Erzurum – Kars ve Ardahan platoları geniş yer kaplar
Türkiye ’nin en soğuk yeridir Kışlar uzun ve soğuk geçer Yazlar serin ve yağışlıdır Yaz yağışları gür çayırların yetişmesine, o da büyükbaş hayvancılığın önem kazanmasına yol açmıştır En kayda değer kazanç kaynağı büyükbaş hayvancılıktır Küçükbaş hayvancılık da önemlidir Tarım ürünleri sınırlıdır Buğday, arpa, şekerpancarı üretilir Sıcaklık düşük olduğu için tahılların en geç olgunlaştığı yerdir
Iğdır Yöresi bölümün en alçak yeridir İklim özellikleri yönünden kendine has bir konumu vardır Yazlar fazla sıcaktır Tahıl, farklı alanlara yönlendirilmiş meyveler ve pamuk üretilir Bölümde et kombinaları, şeker ve çimento fabrikaları vardır Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır Göç veren bir bölümdür
B) Yukarı Murat – Van Bölümü
Bölümde dağlar geniş yer miktar Bilhassa volkanik olan dağlar fazladır Bunlar; Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı dağlarıdır Ovalar ise; Muş, Sancı – Eleşkirt ovalarıdır
Türkiye ’nin en büyük gölü olan Van Gölü buradadır Bu göl bir kapalı havzadır Suları sodalıdır Van Gölü ve doğusundaki Erçek Gölü volkanik set gölleridir Geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan bu bölümde daha çok buğday, arpa, şekerpancarı üretilmekte, küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır
Nüfus bakımından Türkiye ’nin en aralıklı nüfuslu yerleri arasındadır Nüfusun eksik olmasında iklim, yerşekilleri, tarımın sınırlı yapılması, gelirin düşük olması ve göç vermesi etkilidir
Bölümün sanayi tesisleri; Muş, Sancı ve Erciş ’teki şeker fabrikaları ile Van ’daki çimento fabrikası, Sancı ve Van ’daki et kombinasıdır
C) Hakkari Bölümü
Doğu Anadolu ’nun güneydoğusunu içine alır Güneydoğu Torosların en yüksek kesimlerini kapsar Buzul ve Sat dağları buradadır En büyük ovası Yüksekovadır iklimi sert karasal iklimdir Kışlar uzun ve soğuktur Yerşekilleri engebelidir Bu koşul ulaşım ağının gelişmesini engellemiştir
Asıl geçim kaynağı hayvancılıktır Tahıl üretimi yapılır Arazinin engebeli, iklimin sert, tarım alanlarının sınırlı, ulaşımın kısıtlı, sanayinin gelişmemiş olduğu bu birim Türkiye ’nin nüfus bakımından en aralıklı yerlerindendir
D) Yukarı Fırat Bölümü
Doğu Anadolu ’nun İç Anadolu ’ya doğru sokulan ve alanı en geniş olan bölümüdür Bölümün güneyinde, Elbistan, Malatya, Elazığ ovaları vardır Kuzeyde ise, Erzincan, Tercan ovaları bulunur Birim daha çok yayla görünümündedir Doğu Anadolu ’nun yükseltisi en az, yerşekillerinin en sade olduğu bölümüdür Fırat ’ın yukarı çığırı ile Karasu ve Murat nehirleri yer alır Bu bölümdeki Keban ve Karakaya barajlarının Türkiye elektrik üretimindeki payları epeyce fazladır
Doğu Anadolu ’da iklim ve yerşekilleri özelliklerinin en uygun olduğu bölüm Yukarı Fırat olduğundan tarım diğer bölümlerinden daha çok gelişmiştir Tahıl, şekerpancarı, kayısı, pamuk, tütün, sebze, meyve üretilir
Bölümde pamuklu tekstil, sigara, şeker, çimento fabrikaları vardır AfşinElbistan ’daki termik santral, Bitlis ’te sigara fabrikası Elazığ ve Malatya ’da şeker fabrikaları bulunur Türkiye ’nin en zengin maden yataklarına sahip olan bölümüdür SivasDivriği, Malatya Hekimhan ’da demir, Elbistan ’da linyit, Ergani ve Maden ’de bakır, Guleman ’da krom, Keban ’da kurşun ve çinko çıkarılır