Doğu Anadolu bölgesinin coğrafi özellikleri konumu

Doğu Anadolu bölgesinin coğrafi özellikleri konumu nedir?

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

COĞRAFİ KONUMU

Yurdumuzun doğusunda 164000 km2 lik bir alanla Türkiye yüz ölçümünün % 21'ini kaplamaktadır Bütün coğrafi bölgelerimiz arasında yüz ölçümünün büyüklüğü bakımından 1 sırada yer alır Kuzeygüney yönünde en geniş alan kaplayan bölgemizdir (enlem farkı maksimum)

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

Bölgenin sıradan yükseltisi 2000 2200 m arasındadır Ortalama yükseltisi maksimum olan bölgemizdir Türkiye'nin çatısıolarak isimlendirilir Bölgenin en hain yeri olan Iğdır Ovası (850m) dahi İç Anadolu'nun sıradan yükseltisine yakındır Erzurum Ovası 1800 m , Yüksekova 2200 m yükseltiye sahiptir Bölgede bulunan ovaların ortalama yükseltisi 1500'dir

Bölgede yer alan dağlar, doğubatı doğrultusunda ve üç sıra halinde uzanırlar Dağlar aralarında ise depresyon ovalan yer alır Bölgenin kuzeyinde, batıdan doğuya dürüst Çimen, Kop, Allahuekber ve Yalnızçam Dağları uzanır Orta sırada Munzur (Mercan) Dağları, KarasuAras Dağları ve Sızı Dağı bulunur Güneyde bulunan dağlar ise Güneydoğu Toroslar, Bitlis Dağları, Buzul (Cilo) Dağlarıdır Bu dağlar üçüncü jeolojik zamanda AlpHimalaya orojenik sisteminin uzantısı olarak kıvrılma sonucu oluşmuştur

Bölgede Van Gölü'nün kuzeyinde kuzeydoğugüneybatı yönünde uzanan kırık hattı boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek, Sızı (5137m) volkanik dağları uzanır

Ağrı Dağı Türkiye'nin en yüksek noktasını oluşturur

Bölgede kıvrım dağları aralarında yer alan çökme ovaları da doğu batı yönünde uzanır Bu ovalardan Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van, Yüksekova ve Başkale güneyde, Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, Iğdır ovaları kuzeyde bulunur

Bölgede platolar da geniş bölge kaplar ErzurumKars platosu Doğu Anadolu'nun en geniş plâtosudur dahası Fırat ve kolları tarafından parçalanmış yayla görünümü kazanmış yüksek yaylalar epeyce fazladır

BÖLGEDEKİ YER ŞEKİLLERİNİN ETKİLERİ

Yükseltiden nedeniyle sıcaklık değerleri düşmüştürTarım ürünleri düşük sıcaklığın etkisiyle daha geç olgunlaşır Tarım ürün çeşidi azdır
Bölgede yer şekillerine alt olarak Kuzeygüney doğrultusunda ulaşım zordur Ulaşım Doğubatı yönünde daha kolaydır Türkiye'de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir
Ekilebilen alanlar azalmıştır Sanayi de gelişmediğinden ahali daha fazla tarım kesiminde çalışmaktadır Dolayısıyla Türkiye'de tarımsal nüfus yoğunluğu maksimum olan bölgemizdir
Hidroelektrik potansiyeli en yüksek akarsular bu bölgemizdedir
Gerçek sı caklık ile indirgenmiş sıcaklık aralarında farkın en fazla olduğu bölgedir
Hakiki yüz ölçüm ile izdüşüm yüz ölçüm arasında da farkın en fazla olduğu bölgedir
Yer şekilleri ve iklimin negatif etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir Bölgede birinci idareli etkinlik hayvancılıktır

TOPRAK

Bölgenin yüksek kesimlerinde dağ mera toprakları bulunurken, Erzurum Kars Plâtosu ’nda çernezyom toprakları bulunur Bölgenin öteki plâtolarında ise kestane renkli topraklar, çöküntü ovalarında kireç ve kil miktarının pozitif olduğu vertisol topraklar ile rendzinalar bulunur Ayrıca yer yer alüvyal topraklar da yer almaktadır

İKLİM VE OT GIBI YAŞAMA

Kış mevsimi uzun ve soğuktur Sıcaklık 40°C'ye dek düşer

Yaz mevsimi ise sıcak ve kısadır Sıcaklık 20°C nin üstüne çıkar

Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir ve hiç erimeden uzun süre yerde kalır

Yıllık sıcaklık farkı 30°C den fazladır

Bölgenin güneyine ve batısına doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları artar (enlem ve yükseltinin azalmasıdır)

Karasallığın etkisiyle maksimum yağış yazın, minimum yağış kışın düşer (ErzurumKars Bölümünde)Takvim sıradan 500600 mm yağış alır Uçup Gitme eksik olduğu için bu yağış tatmin edici olur

Bölge, İç Anadolu'dan daha yüksekte olduğundan daha artı yağış alır Kışlar karasallığın etkisiyle daha sert geçer

Doğal ur steptir Oysa yaz yağışları sebebiyle otlak şeklindedir Yağışın artı olduğu dağlık bölgelerde ormanlar vardır Türkiye orman varlığı bakımından 5 büyük bölgemizdir

Iğdır Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin minimum yağış bölge yeridir Buranın takvim yağış, ortalaması 250 mm'nin altındadır Buna karşılık Iğdır Ovası, alçakta bulunmasından dolayı kış mevsimi daha ılık geçer

NÜFUS ve YERLEŞME

Yüz ölçümü en geniş olan bu bölgemizde yer şekilleri ve iklimin de etkisi ile nüfus azdır Nüfus bölgede daha çok buhran hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır Toplu yerleşme tipi görülür Nüfus yoğunluğu, Türkiye nüfus yoğunluğunun altındadır

2000 yılı nüfus sayımına göre, nüfus miktarı ve yoğunluğu minimum olan bölgemizdir ( 36 bireykm ² dir ) Bölgede şehirleşme oranı fazla düşüktür (%28) Kırsal nüfus oranı ise çok fazladır (%72) Karadeniz Bölgesi'nden daha sonra kırsal nüfus oranı en fazla olan bölge Doğu Anadolu Bölgesi'dir Bölgede nüfusun %80'i tarım ve hayvancılık ile uğraşır Sanayi gelişmediği için diğer bölgelere Karadeniz'den sonra en fazla göç gönderen bölgemizdir

Yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle, tarım alanları kısıtlıdır sanayi de gelişmediğinden tarımla uğraşan nüfus fazladır Bunun sonucunda tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır Bölgenin bazı yerlerinde tarımsal nüfus yoğunluğu 500'e dek çıkmaktadırErzurum, Elazığ ve Malatya bölgenin büyük yerleşim birimleridir

Doğu Anadolu Bölgesi'nde Erzurum, Malatya, Elazığ, Kars ve Van'da kurulan üniversiteler, bölgenin eğitim ve kültür faaliyetlerine büyük katkıda bulunmaktadır

Doğu Anadolu bölgesinin coğrafi özellikleri konumu


TARIM

Bölge yüzölçümünün %10'unda ancak tarım yapılabilir Yer şekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal etkinlik gelişmemiştir Bölgedeki tarım etkinlikleri en çok bölgenin güneyindeki depresyon ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları) yoğunlaşır

Bölgede buğdayın yetiştirilemediği yerlerde yetişebilmektedirSebepleri: Düşük sıcaklığa dirençli olması, kısa sürede hasat edilebilmesidir

Buğday

Arpadan daha sonra en fazla tarımı yapılan mahsul buğdaydır

Tütün

Bitlis, Malatya ve Elazığ çevresinde yetiştirilir

Pamuk

Iğdır ovasında pamuk yetiştirilir

Kayısı

Malatya, Türkiye ve Dünyada kuru kayısı üretiminde ilk sırada yer alır

Ayrıca patates, lahana gibi çeşitli ürünler de yetiştirilir

genelde sıcaklığın düşük olmasından dolayı sebzecilik gelişmemiştir Bundan dolayı sebze tarımına en düşük elverişli bölge Doğu Anadolu'dur

Doğu Anadolu Bölgesi, hayvancılıkta elverişli şartlara sahip olduğu gibi negatif koşullar da taşır Çayır ve otlakların fazla yer kaplaması hayvancılığı özendirme edici, kışların uzun ve sert geçmesi ise sınırlayıcı bir özelliktir ErzurumKars Bölümü'nde yaz yağışları ile oluşan çayırların geniş bölge kaplaması büyükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır

Bölgenin güneyindeki ovalık alanlarda ise küçükbaş hayvanlardan koyun yetiştiriciliği ağırlık kazanmıştır Dağlık yörelerde ise kıl keçisi yetiştirilmektedir

Canlı hayvan, yapağı, tereyağı ve peynir halkın manâlı geçim kaynaklarıdır Hakkâri, Kars ve Bitlis'te arıcılık gelişmiştir Türkiye bal üretiminin %20'sini Doğu Anadolu Bölgesi verir

SANAYİ

Doğal koşulların negatif etkisinin yaşandığı Doğu Anadolu Bölgesi'nde endüstri yeterince gelişmemiştir Sanayi bakımından en geri kalmış alan*dir Sanayi kuruluşları yetkisiz olduğu için, alan halkı geçimini daha fazla tarım ve hayvancılıktan te*min eder Bölgede bulunan kuruluşlar daha fazla tarıma dayalıdır Maden çıkarımı bakımından zengin olsa da madenlerin işletilmesi azdır

Doğu Anadolu Bölgesi, maden varlığı ve elekt*rik enerjisi üretimi ile Türkiye sanayisinin gelişmesine büyük katkıda bulunmaktadır Yalnızca Keban Barajı Türkiye'de üretilen elektrik enerjisinin takriben % 25'ini sağlamaktadır

Bölgedeki Esas Sanayi Kuruluşları

Et Kombinaları : Malatya, Elazığ, Erzurum, Sızı ve Van'da bulunur Et üretiminin %25'i bu bölgeden karşılanır

Şeker Fabrikaları : Malatya, Elazığ, Van, Erzu*rum, Muş ve Erzincan'dadır

Dokuma ve İplik Fabrikaları : Daha fazla pamuklu dokuma gelişmiştir Malatya ve Erzincan'daki fabrikalarda pamuk işlenir

Sigara Fabrikaları: Malatya ve Bitlis'te kurulmuştur

Çimento Fabrikaları : Elazığ, Erzurum, Kars ve Van'da kurulmuştur

YERALTI ZENGİNLİKLERİ

Türkiye'de maden çeşitliliği ve rezervinin (miktar) azami olduğu bölge, Doğu Anadolu Bölgesi ve bilhassa Yukarı Fırat Bölümü'dür

Demir: Türkiye'de çıkarılan demirin %35'ten fazlası bu bölgede Divriği (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya)'de çıkarılır

Krom : Türkiye'deki kromun %33'ü bu bölgeden çıkarılır Ergani, Guleman ve Maden manâlı krom yataklarının bulunduğu merkezlerdir

Bakır : Türkiye'deki bakırın manâlı bir kısmı bölgeden çıkarılır Maden, Ergani ve Pütürge'de bakır yatakları vardır

KurşunÇinko : Kurşunun %90'ı, çinkonun %75'i Keban'da çıkarılır Bu madenler Keban'da Simli Kurşun İşletmeleri'ndeişlenir Ama son yıllarda üretim durma aşamasına gelmiştir

Linyit : Elbistan, İspir ve Erzurum çevresinde çıkarılır Türkiye'deki linyit üretiminin %10'u bu bölgeden elde edilir Afşin Elbistan termik santralinde enerjiye dönüştürülür

Oltu Taşı : Erzurum'un Oltu ilçesinde çıkarılır Tür*kiye ve Dünya üretiminde alan birinci sıradadır

Asbest: Erzincan çevresinde çıkarılır

Barit: Muş ve çevresinde çıkarılır

Kalay : Elazığ ve çevresinde çıkarılır

Kaya tuzu : Kağızman, Narman ve Kars çevresinde kaya tuzu yatakları bulunmakta ve bu yataklardan tuzlu elde edilmektedir

TURİZM

Doğu Anadolu'da bulunan, Ağrı Dağı, Van Gölü, Nemrut Dağı, Süphan Dağlan, Sat Dağları, Mercan Vadisi Milli Parkı turistlerin ilgisini çeken doğal güzelliklerdir Bölgede dağcılık ve kış sporları için fazla yerinde ortamlar vardır Palandöken Dağları'nda, Bingöl'de ve Sarıkamış'ta dağ sporları tesisleri bulunmaktadır Bölgedeki göller, doğal güzellikleriyle birer yolculuk ve gösteri yerleridir Ba*zı göllerin kıyısında da kamplar ve plaj tesisleri vardır Doğubeyazıt yakınlarındaki İshak Paşa Sarayı da manâlı turizm alanlarından birisidir Erzurum ve Diyadin'de bulunan kaplıcalar sağlık durumu turizmi için önemlidir

BÖLÜMLERİ

YUKARI FIRAT BÖLÜMÜ

genellikle dağlık olmakla beraber, geniş buhran ovalarına ( AfşinElbistan, Malatya, Elazığ ve Bingöl) sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi'nde etkili olan sert karasal iklim şartları bu bölümde daha eksik etkilidir Kış mevsimi bölgenin diğer bölümlerine nazaran daha ılımandır Sebebi yükseltinin azalması ve baraj göllerinin ılımanlaştırıcı etkisidir Yağışlar ilkbahar mevsimine kaymıştır

Bölgede nüfus miktarı ve yoğunluğunun maksimum olduğu bölümdür sebepleri ; iklim şartlarının daha ılıman olması, tarım alanlarının geniş alan kaplaması, sanayinin gelişmiş olması ve ulaşım imkanlarının daha iyi olmasıdır

Birim, Türkiye'de maden çeşitliliği ve rezervi en fazla olan bölümdür

Bölgede sanayinin maksimum geliştiği bölümdür

ERZURUMKARS BÖLÜMÜ

Türkiye'nin sıradan yükseltisi en azla olan bölümüdür Bu sebeple Türkiye'de kışları en sert geçen bölüm burasıdır Bölümde sert karasal iklim etkilidir Karasallığın etkisiyle bölümde maksimum yağış yazın, en az yağış kış mevsiminde düşmektedir Yaz yağışlarıyla ortaya çıkan gür ot ve çayırlardan dolayı büyük baş hayvancılık gelişmiştir

İklimin elverişsizliği nedeniyle birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır

Bölümde tarım daha fazla Aras Vadisi ile Iğdır Ovası'nda aşırılık kazanmıştır

YUKARI MURATVAN BÖLÜMÜ

Dört bir yanı dağlarla kuşatılmış Yukarı MuratVan bölümünün orta kısmı, 1500 m ’yi geçmeyen, güneybatıya doğru eğimli bir havzadır ve bir plato görünümündedir Büyük kısmı volkanik materyal ile örtülüdür Bölgedeki esas volkanik dağlar bu bölümde yer almaktadır Buradaki ovaların bir kısmı depresyon ovalarıdır

Bölümde bulunan Van Gölü, Türkiye'nin en büyük gölüdür Üzerinde ulaşım yapılabilmektedir Volkanik set gölüdür ve suları sodalıdır

Engebeli olduğundan tarım alanları sınırlıdır Tarım daha çok bölümün batısında yoğunlaşır En manâlı ekonomik uğraş minik baş hayvancılıktır Sanayi pozitif gelişmemiştir Daha fazla tarıma dayalı sanayi gelişmiştir

HAKKARİ BÖLÜMÜ

Türkiye'nin en dağlık ve en engebeli bölümüdür Bölümün tek ovası Yüksekova'dır

Türkiye'de nüfus yoğunluğu en düşük olan bölümdür Sebepleri; yer şekillerinin zorlu olması, tarım alanlarının sınırlı olması,ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olmasıdır

Bölümün en önemli idareli uğraşı hayvancılıktır *