Doktorların İş Bırakması Hipokrat Yemini'ne Ters mi?

TBMM Genel Konseyi'nde görüşülen, sıhhat çalışanlarının özlük haklarına ait yasa teklifini yetersiz bulan 11 sıhhat emek ve meslek örgütü; özlük haklarını, kusurlu mevzuatları, haksız malpraktis uygulamalarını, sıhhatte şiddeti, mesleksel değersizleştirmeyi reddettikleri açıklamalarda bulundu.

Son periyotta artan bu iş bırakmalar nedeniyle hastalar da mağdur olmuş durumda. Kimi hastalar hekimlerin hak arayışını desteklerken kimi hastalar ise tabip bulamadıkları için bu grevlerin sayısının fazla olduğunu düşünüyor. Bütün bunlar iki taraftan birinin empati yoksunluğundan mı kaynaklanıyor? İş bırakma hareketleri Hipokrat Yemini'ne zıt mi? Etik açıdan yanlışsız olan nedir? İşte bu sorulara içeriğimizde cevap bulacaksınız.

Hastanelerde tabip bulmak günden güne zorlaşıyor.


Sağlık çalışanlarının karşılaştığı çeşitli zorluklar onların beyin göçü gerçekleştirmesine ya da büyük çaplı grevler düzenlemesine neden oluyor. Bu durum doğal olarak hastaları da etkiliyor ve hekim bulabilmek her geçen gün daha da zorlaşıyor.

Hatta geçtiğimiz günlerde bir ambulans sürücüsü, bir onkoloji hastası için 3 saat boyunca hastane aramak zorunda kaldığı için bir hareket yapmıştı. Sıhhat Bakanlığı önünde kendini ambulansa kilitleyen ambulans sürücüsü, "Oksijen tüplerini açtım, Sıhhat Bakanı buraya gelmezse ambulansı patlatırım" demişti.

Sağlık çalışanı, etraftakilere megafonla seslenerek, "Ben terörist değilim. Kimse gelmesin, Sıhhat Bakanı gelene kadar buradayım. Vatandaşlara ziyan vermek istemiyorum. Ben devletin hastanesinde iş yapamıyorsam vatandaş ne yapsın? 3 saattir onkoloji hastası için hastane arıyorum. Servise teslim edemedim. Ağır bakımlık hasta. Bu hareketim devlete ziyan vermek emeliyle değil. Hasta haklarını savunmak için bu aksiyonu yapıyorum. Ben devletin hastanesinde iş yapamıyorsam; hastalar, hasta yakınları, bu millet ne yapsın?" tabirlerini kullanmıştı. İkna edilen ambulans sürücüsü, bir mühlet sonra hareketini sonlandırmış ve Sıhhat Bakanı'yla görüşmüştü.

Bu mevzuda fikirlerini aldığımız hastaların büyük çoğunluğu bu grevleri destekliyor lakin bazılarıysa randevu alamadıkları için çeşitli aksaklıklar yaşadıklarını belirtti. Sıhhat sistemi her ne kadar sıkıntılı olsa da hekimlerin biraz daha empati kurması gerektiğini düşünen hastalar bulunuyor.

Bütün bunlar birtakım etik sıkıntıların doğmasına neden oldu. Sıhhat çalışanlarının grevi nitekim Hipokrat Yemini'ne karşıt mi?


Hipokrat Yemini; hekimlerin, mesleklerini onurla uygulayacaklarına dair kuşaklardır ettikleri bir yemindir. Antik Çağ'da yaşamış ve Batı tıbbının kurucusu olduğu kabul edilen Hipokrat ya da onun öğrencilerinden birisi tarafından yazıldığı kabul edilir.

Zaman içinde tekraren değişikliğe uğrayan özgün metinde, tıp ilahı Asklepios üzerine yemin edilirken günümüzde ise "onur" üzerine yemin edilmektedir.

Hipokrat Yemini'nin en yeni metni şu haldedir:

Hekimlik mesleğinin bir üyesi olarak; Ömrümü insanlığın hizmetine adayacağıma,
Hastanın sıhhatine ve iyiliğine her vakit öncelik vereceğime,
Hastamın özerkliğine ve onuruna hürmet göstereceğime,
İnsan hayatına en üst seviyede hürmet göstereceğime,
Misyonumla hastam ortasına; yaş, hastalık ya da engellilik, inanç, etnik köken, cinsiyet, milliyet, politik niyet, ırk, cinsel yönelim, toplumsal pozisyon ya da öteki rastgele bir özelliğin girmesine müsaade vermeyeceğime,
Hastamın bana açtığı sırları, ömrünü yitirdikten sonra bile bâtın tutacağıma,
Mesleğimi vicdanımla, onurumla ve âlâ hekimlik unsurlarını gözeterek uygulayacağıma,
Hekimlik mesleğinin onurunu ve saygın geleneklerini bütün gücümle koruyup geliştireceğime,
Mesleğimi bana öğretenlere, meslektaşlarıma ve öğrencilerime hak ettikleri saygıyı ve minnettarlığı göstereceğime,
Tıbbi bilgimi hastaların faydası ve sıhhat hizmetlerinin geliştirilmesi için paylaşacağıma,
Hizmeti en yüksek seviyede sunabilmek için kendi sıhhatimi, esenliğimi ve mesleksel yetkinliğimi müdafaaya dikkat edeceğime,
Tehdit ediliyor olsam bile, tıbbi bilgilerimi, insan haklarını ve kişisel özgürlüklerini çiğnemek için kullanmayacağıma,
Kararlılıkla, özgürce ve onurum üzerine,
Ant içerim.

Greve katılan bir doktora, merak edilen soruyu sorduk: Bu iş bırakma hareketleri Hipokrat Yemini'ne aksi mi?


"Hipokrat Yemini'nin hiçbir yerinde bana şiddet uygulanmasına ses çıkarmayacağım, özlük haklarımı savunmayacağım üzere bir husus de yok. Hipokrat Yemini'nin temelinde 'hastalar ortasında ayrım yapmayacağım ve onların sıhhati için yanlışsız olan şeyleri yapacağımiz' vardır. Ayrıyeten Hipokrat Yemini'nde 'Hastanın sıhhatine ve iyiliğine her vakit öncelik vereceğim' unsuru vardir. Bizim bu iş bırakmalarımızdaki en değerli konulardan biri de hastalarımızı 5 dakikada değil de en az 20 dakika muayene edebilmek ve onlara daha güzel hizmet verebilmek var. Yani bu iş bırakma hem hastaların daha düzgün bir hizmet alabilmesi için hem de doktorların özlük haklarını alabilmesi için yapılıyor. Hipokrat Yemini'ne karşıt değil, birebir o doğrultuda yapılmış bir iş bırakmadır. Aciller, ağır bakımlar, diyaliz üniteleri, onkoloji kısımları iş bırakmaya dahil değildir. Ayrıyeten acil ameliyatlar da iş birakamaz."

Türkiye'den Almanya'ya göçen bir doktora da mevzuyu sorduk: Burada olsaydınız greve katılır mıydınız?


"Orada olsaydım greve ben de katılırdım. Sonuçta hakkımı alamıyorum ve daha pek çok mahzurla karşı karşıyayım. Hem bu grevler dünyanın her yerinde oluyor, Almanya'da da yapıldı. Türkiye'den farkı ise sıhhat çalışanları grevler sonucunda haklarını daha kolay alabiliyor, orada bu çok sıkıntı maalesef. Burada yalnızca 1 günlük göstermelik bir grev oluyor. Üstelik Almanya'daki sıhhat çalışanı grevleri halk tarafından da büyük ölçüde destekleniyor, Türkiye'deki üzere reaksiyonla karşılanmıyor. Hastalar tabiplere yüklenmemeli, tam tersine takviye olmalı ki uzun vadede daha rahat tedavi edilebilsinler."

Genel Sağlık-İş Sendikası Lider Yardımcısı Ali Kemal Akgül ve bir Uzman Dr. arkadaşı da hususla ilgili merak edilenleri yanıtladı:


Bu harekete katılmak Hipokrat Yemini'ne aykırı mi? Etik (hem mesleksel hem sosyal) açıdan nerede bulunuyor bu grevler? Hastaların mağdur olması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Hipokrat Yemini; "Tıp fakültesinden aldığım bu diplomanın bana kazandırdığı statü, hak ve yetkileri berbata kullanmayacağıma, hayatımı insanlık hizmetlerine adayacağıma, hastalarımı mutlu edeceğime, insan hayatına mutlak surette hürmet göstereceğime, mesleğim hasebiyle öğrendiğim küçük sırları saklayacağıma, hocalarıma ve meslektaşlarıma hürmet ve sevgi göstereceğime lisan, din, milliyet, cinsiyet, kadro, ırk ve parti farklarının vazifemle vicdanım ortasına girmesine müsaade vermeyeceğime, mesleğimi dürüstlükle ve onurla yapacağıma namusum ve gururum üzerine yemin ederim." biçimindedir.

Hipokrat tarafından söylendiği kabul edilen "Önce ziyan verme (primum non nocere)" kelamı, zarar vermeme prensibinin temelini oluşturur.

"Tıp toplumsal bir bilimdir… Siyaset büyük ölçekte, tıptan öteki bir şey değildir… Doktorlar yoksulların doğal savunucularıdır…" diyen, patolojinin babası olarak kabul edilen Rudolph Wirchow, hekimlik mesleğinin, yalnızca hasta tedavi etmekle sonlu olmadığını söz etmiştir.

Dünya sıhhat örgütüne nazaran; "Sağlık yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve toplumsal istikametten tam yeterlilik halidir."

Bu tanımlamalardan yola çıkarak, hekimlik mesleği yalnızca hastalık ortaya çıktığında onu tedavi etmek, hasta muayene etmek, tetkikler yapmak , reçete yazmak ile sonlu değildir. Hekimlik mesleği, toplumun bir bütün halinde, bedenen, ruhen ve toplumsal olarak tam bir güzellik halinde olması için, hastalık öncesi durumları, sosyo-ekonomik sıkıntıları da içeren geniş bir yelpazede, sorumluluk sahibidir. Esirgeyici Hekimlik anlayışı ile, hastalığın ortaya çıkmasına neden olan etmenleri ortadan kaldırmak ismine gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak üzere tarihi bir misyon üstlenmiştir.

Ne yazık ki 1945 yılından itibaren, Dünya Sıhhat Örgütü'ne yönelik olarak yürütülen operasyonlar ile, global olarak, hekimlik mesleği yalnızca tedavi edici hekimlik anlayışına indirgenmeye çalışılmakta, hudutları daraltılmaya, aktifliği kısıtlanmaya çalışılmaktadır.

Bu bilgiler ışığında; bu hareketlere katılmak Hipokrat Yemini ile aksi düşmemekte, çünkü doktorlar, üstteki 6 paragrafta söz edilen gerçeklikler ışığında, temelinde kendileri için değil, özde içinde yaşadıkları toplumun sıhhat hakkı için bu hareketlere katılıyor ve toplum ismine bir itirazı lisana getiriyor. Etik açıdan baktığımızda da aslında sonuç değişmiyor. Asli misyonun -tedavi edici mi yoksa hami hekimlik mi?- ne olduğu sorusunun yanıtı bu grevlerin, hem toplumun hem de siyasi iktidarların dikkatini -yaklaşmakta olan tehlikeye- çekmek ismine, tam da gerçek bir yerde konumlandığını göstermektedir.

Yine hasta mağduriyeti açısından baktığımızda, akla gelmesi gereken birinci soru; hasta mağduriyetinin nedeni 'bu hareketler mi, yoksa bu aksiyonların münasebeti olan ve günümüzde ülkemizde uygulanana sıhhat siyasetleri mı?' olmalıdır. Hastaları asıl mağdur eden, gündemde olan aksiyonlar değil, şu an ülkemizde uygulanmakta olan piyasacı sıhhat anlayışıdır.

Bu hareketlerin arkasında yatan münasebet; ülkenin içinde bulunduğu sosyoekonomik tablo, ulusal kamucu ve halkçı sıhhat siyasetlerinin terk edilmesi ve Dünya Bankası tarafından dayatılan siyasetlerin uygulanması sonucunda, halkın fiyatsız, nitelikli ve sürdürülebilir sıhhat hizmetlerinden faydalanmasının engellenmesidir. Bu aksiyonlar yaklaşmakta olan tehlikeye dikkat çekmek ismine yapılmakta.

Hastaların ve tabiplerin niyetleri bu halde. Pekala etik açıdan tarafsız bir biçimde baktığımızda hakikat olan nedir? DDI Akademi'nin kurucusu Düşünür Dağhan Dönmez'in de fikirlerini aldık:


"Elbette bu yalnızca bir yorum. Bugünün dünyası ile Hipokrat'ın dünyası ortasında epeyce fark var. Tıpta da bu türlü. Bugün uzmanlaşma denilen sıkıntı ile karşılaşıyoruz. Uzmanlaşma, pek çok yararının yanı sıra bütün ile modülün kopmasına da neden oluyor. Hipokrat'ın dünyasında tabip, bedenin bütününden sorumlu kişiydi. Hatta ruhtan da sorumluydu. Filozofların birçok tabipti zati. Bugün, bedenle hekim ortasındaki bağ zayıfladı. Kendi alanıyla ilgili olmadığı kanısıyla hekim, hastayı değerlendirmeyebiliyor. Yani artık hasta direkt olarak tabibi değil, kurumsal bir kişilik buluyor karşısında. Ortada araçsal bir ilgi var. Artık hasta, zincirin bir kesimi haline geliyor. Münasebetiyle hasta, hekim grev yapsa da bir biçimde öbür bir kanalla doktora erişebilir mi buna da bakmak lazım. Hipokrat Yemini bir biçimde hala geçerli lakin o devir kadar hissedilmiyor. Ortaya bir zincir yapı girmiş oluyor. Evet, tabibin hastaya bakmadığı an Hipokrat'a karşıt düşülmekle bir arada bugünün dünyası bu türlü bir hale gelmiştir. Ayrıyeten tabibin grev hakkını kullanarak bir yanıyla da sonraki hastaların daha düzgün hizmet almasını sağlaması da kelam konusu."

Peki, dünyadaki tabip grevi örnekleri nasıl?


Gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere dünyanın her yerinde sıhhat çalışanları greve gidebiliyor. Örneğin;

• İspanya'daki hekimler, süreksiz mukavelelerle çalıştırılan tüm hekimlerin takıma alınmasını, süreksiz kontratlarla ilgili yönetmeliğin değiştirilmesini talep ettikleri için greve gitmişti.
• İngiltere'deki hekimler ise kendilerini geceleri ve cumartesi günleri randevu vermeye zorlayacak yeni bir kontrat için grev yapmıştı.
• Mısır'daki hekimler ise hükûmetin tabipler ve sıhhat çalışanlarının özlük haklarının düzenlenmemesi üzerine greve gitme kararı almıştı.

Özetle; Türkiye'deki sıhhat sisteminde pek çok ülkeye kıyasla hem daha fazla sorun bulunuyor hem de bu problemler bir türlü tahlile kavuşmadığı için yahut çok geç kavuştuğu için grevler ne yazık ki hem artıyor hem de uzun sürüyor.

Konuya farklı bakış açılarından bakabilmeniz ismine farklı tarafların fikirlerini aktardık. Umarız ki bir nebze olsun empati kurmanızı sağlayabilmişizdir.