Dunyada cay kulturu hakkında bilgi

Dunyada cay kulturu nedir
Dunyada Cay Kulturu
Ulkelerin Cay Kulturleri

Dunyada cay kulturu hakkında bilgi

İlk cay biraz keyif biraz da tıbbi nedenlerle icilmişcay icerek zihni uyanık tutmak binbir derde deva ozelliklerinden yararlanmak hep soz konusu edile gelmiş İşin guzel ve şaşırtıcı yanı ise cayın sıcak bir icecek olmanın otesine gecmesiyle başlıyor Once Cinliler daha sonra cayı onlardan altıncı yuzyılın sonuna doğru aldıkları soylenen Japonlar kendi dini rituellerine ve eskiden beri torensel olan yemek adabına uygun duşen bir cay icme toresini geliştirmişler Dunya uzerinde milyonlarca kişi gun boyu cay icerken bunu sıradan bir iş gibi yaparken Japonlar ve Cinliler buna derin bir anlam yukluyor
Avrupa'da 17 yuzyıldan beri bir keyif maddesi olarak bilinen cay 19yuzyılda tum Kuzey Denizi civarında bir halk iceceği haline gelmiştir Tum dunyada toplumsal yaşamda oldukca onemli bir yer tutan cayı hintliler sut ve şekerle Kuzey Afrikalılar yeşil cayı taze nane ile lezzetlendirirler Cay kulturu her ulkede farklı yorumlanmaktadır

Cin
Cay icecek sayılmadan once uzun zaman ilac olarak kullanıldı Cin'de ilac dışında icecek olarak kullanılmaya başlandığı ilk donemler 4 ve 5 yuzyıl olmuştur O zamanki cay cayın hazırlanmasına baktığımızda buyuk farklılıklar olduğunu gormekteyiz:

Yapraklar buhardan gecirilip havanda ezildikten sonra bir kapta toplanır İcine pirinc zencefil tuz portakal kabuğu baharat sut ve isteğe gore soğan katılıp kaynatılır'
Gunumuzde bu adet Tibetliler ve bazı Moğol kabilelerinde devam etmektedir
8 yuzyıl kaynaklarında Cinlilerin iyi bir cay yaprağını şoyle tanımladıklarını gormekteyiz:
'Tatar atlılarının cizmeleri gibi kara guclu bir okuzun boynuzları gibi kıvrımlı tatlı bir meltemin dokunduğu gol kadar parlak'
Cinlilere gore cay kucuk fincanda soğumadan icilmeli ve hemen yenilenmelidir Hem rahatca icebilmek hem de icerken ictiği cayı gorerek manevi bir haza kavuşmak icin fincanların geniş ağızlı olanları tercih edilir
Aynı yaprağı defalarca demleme olayı Cin'de yaygın olup bunu bir sanata donuşturmuşlerdir

Japonya

Cay bircok diğer şey gibi Cin'den Japonya'ya taşınmış ama Japonlar cay tarihini daha iyi belgelemiş torenselliği derinleştirmiş ve onu da torensel yemek kulturlerine uygun olarak kendilerine has bir cay icme toresi haline getirmişlerdir
Taoculuk Budizm ve Zen'in felsefi dini dunya anlayışıyla sıkı bir ilişki icinde olan Japon cay toresinin başka bir eşi yoktur Haz almaya değil ic dunyaya ilişkin bir rituel olan Japon cay toresinde Katolik ayinlerinde İsa'nın kanını simgeleyen şaraptan daha onemli bir yeri vardır Ozel cay evlerinde gercekleştirilen bu torenin oncelikli gorevi konukları en uygun ve en zarif bir bicimde ağırlamaktır
Mukemmel bir cay hazırlamak icin tek bir yol yoktur Bir sanat eseri olarak cay en ince niteliklerini ustasının elinde gosterir İyi ya da kotu resim olduğu gibi iyi ya da kotu cay da vardır Dunya da en kotu uc şeyden biri kotu hazırlanarak mahvolan mukemmel bir caydır
Japonlar caya bir sanat olarak bakarlar Diğer sanatlarda olduğu gibi cay sanatının da donemleri ve ekolleri olmuştur Kaynatma Cırpma ve Demleme olmak uzere başlıca uc donemden soz edilebilir Gunumuzde son ekolun ağırlığı hissedilmektedir
Gunluk kullanımda demli cay kullanılmakla beraber cırpma metodu ile hazırlanan toz cay her zaman cayların efendisi olarak kabul edilir

İngiltere
Cayla 17yuzyılın sonunda somurgesi Hindistan vasıtasıyla tanışan İngilizler zamanla cayı yaşamlarının ayrılmaz bir parcası haline getirdiler Cayın ilk başlarda pahalı olması yaygın bir icecek olmasını engelledi Bu da cayı ust duzey toplantılara ozgu bir şolen prenslere ve asillere ayrılmış bir hediye haline getirdi
İngilizler Eraly Grey cayını tecih ederler Bu yoğun kokulu cay bergamut esansı ile harmanlanarak hazırlanmaktadır Bugun İngiltere de cat kapı gelen birine konukseverliğin işareti olarak bir fincan cay sunulur İkindi vakti olan 'Beş Cayı' olarak adlandırılıp Dunya'ya da armağan edilen kucuk cay daveti dostların bir araya gelmesi icin duşunulmuş olup Kral Edward doneminden beri devam etmektedir
Bu arada İngiltere Kralicesi'nin cayının suyunu butun gezilerinde yanında taşıdığını biliyormuydunuz?


Rusya
Rusya'da her oğun cay icilmesi bir gelenektir Ruslar caylarını semaverde demlerler beyazlatılmamış şeker ve limon suyu ilave ederek icerler Gercek bir cay tiryakisi Rus cayına şeker atmaz şekeri ağzına alarak cayını icer Eski kulturu yaşatanlar arasında caya şeker yerine bir cay kaşığı kaymak koyanların yanısıra Anadolu'nun kimi yorelerinde olduğu gibi ve cayı bazen bardak altlığına dokerek icenlerde bulunmaktadır
Cay konuklara yanında marmelat ile sunulur Konuk daha fazla cay gelmesini onlemek icin bardağın altlığı bardağın ustune konulur


Fransa
Fransız entelektuellerinin ozel bir cay sevgisi vardır Yaygın cay salonlarının yanısıra romantik isimlerin takıldıkları ceşitli cayların satıldığı kucuk cay dukkanı zincirleri vardır
Fransız kulturunde cay uzun sure demlenmeden ince porselen bir fincanda ikram edilir Hafif icimli bir cayın yanında kucuk bir cikolata krokan veya pralin ikram edilir

Moğolistan
Moğolların cay icme bicimleri ise inanılır gibi değil Caya biraz yağ bir tutam tuz biraz un ya da darı ekliyorlar Hadi bu neyse ama ya kuzu etli caya ne dersiniz? Dilim dilim edilip bir hafta acık havada kurutulmuş kuzu etini cayın icine atıp icerek soğuk iklim koşullarına ve gocebe hayata karşı guc ve enerji kazanıyorlar


Turkiye
5000 yıllık tarihe sahip cay her ne kadar Turklerin yaşamına gec girmişse de temiz girmiş Gun boyunca cay icmemizin yanı sıra kendimize ozgu demleme usulu ince belli cam bardaklar kıtlama cay gibi katkılarımızla cayın kultur tarihine eklediklerimiz gozardı edilemez Bunlardan ilki iyi bir cay demlemenin olmazsa olmaz kurallarından biri olan demliğin sıcak olması şartını demliği caydanlığın ustune oturtularak ustaca ve guzelce cozumlememizdir

Buna karşın; cayın acıyıp tadının bozulmasını onlemek icin; demledikten sonra cayı suzdurup başka bir demliğe boşaltmıyoruz o da işin ayrı bir yanı

Peki Turk cay kulturunde olmayan; Amerikan icadı poşet cay cay topları ve ağları fazla aromalı caylar caya cok sut ve limon koymak cayı ****l demlikte demlemek yani caya karşı ozensiz davranmak

Turkler Anadolu'ya gelmeden oncede cayı bilmelerine karşın; cayın Turkiye'ye gelmesi ancak birkac yuz yıl onceye dayanmaktadır Cay iciminin Anadolu'da yaygınlaşması 19 yuzyıldan itibaren olmuştur Turklerde cayın yaygınlaşmasına ilişkin şoyle bir hikaye anlatılır:

Hoca Ahmet Yesevi bir gun Hıtay sınırında Turkistan karyelerinden birine misafir olur O gun hava cok sıcak olduğu icin cok yorulmuştur Evine misafir olduğu Turkmenin komşusunun zevcesi doğum yapmak uzeredir Turkmen Hoca Ahmet Yesevi'den dua ister Ahmet Yesevi de dua eder Allah'ın izniyle Turkmenin isteği hemen olur Turkmen bu duruma cok memnun olur O yorenin onemli bir ikramı olan cay kaynatıp getirir Hoca Ahmet Yesevi cayı sıcak sıcak icince terler ve yorgunluğu gider Sonra Bu şifalı bir şey imiş hastalarınıza bundan icirin ki şifa bulsunlar Allah kıyamete kadar buna revac versindiye dua etmiştir İşte cay bundan sonra butun Turkler arasında kullanılmaya başlamış ve şifa verici bir icecek olmuştur

Halk kulturu ve etnografyasında cay onemli bir yer tutar Cay bugun sosyal hayatımızda yerini dolduramayacak derecede sağlamlaştırmış onun etrafında oluşan kulturuyle birlikte yaşamaktadır

Sabah kahvaltısından gecenin gec saatlerine kadar hayatımızın icinde bulunan cay değişik kulturel değerlerin ortaya cıkmasına sebep olmuştur
Cayla ilgili; tekerlemeler bilmeceler mani ve turkuler ilahiler efsaneler fıkralar gelenek ve gorenekler başlı başına kulturel değerlerdir Hatta cay kelimesi Cince olduğu halde sozluklerde ve deyimlerde yerini bulmuş geniş bir kelime ve deyim sayısına ulaşmıştır Cay Cay Bahcesi Cay Bardağı Cay Demlemek Cay Fincanı Cay Fidanı Cay Fidesi Cay Kaşığı Cay Takımı Cay Vermek Cay Molası Caycı Caycılık Caydanlık Cay Parası Cayevi Caygiller Cayhane Cay Kazanı gibi kelimelerin yanında; Tavşan Kanı Cay Cay İcmek Kıtlama Cay Cayı Hopurdetmek Cay İkram Etmek Paşa Cayı gibi deyimlerin ortaya cıkmasına sebep olmuştur

Yetiştirilmesinden hazırlanıp tuketilmesine varana kadar olan cay kulturu bir cay etnografyasını da ortaya cıkarmıştır Cay kesilmesine yarayan makaslar sepetler kutular demlikler semaverler cay kazanları bardaklar fincanlar kaşıklar tepsiler vb hepsi cay kulturunun etrafında oluşan etnografik maddelerdir

Bunlardan en onemlisi cayın kendisinden ayırd edemeyeceğimiz semaver kulturudur Semaver 19 yuzyıldan itibaren Ortaasya'da yaygın olarak kullanılmaya başlanılmıştır Ahmet Yesevi'den gelen mirasla cayın şifalı olduğuna inanıldığı gibi semaverin de şifa dağıtıcısı olduğuna inanılır hale gelmiştir İnsanlara bir hayat muhabbet verici dertlere deva olarak gorulur Semaverin şifa dağıttığına o kadar inanılırdı ki hamam cıkışında ve mevlitlerde insanları rahatlatmak icin semaver kaynatılır ve cay icilirdi Semaver edebiyatımızda da başlı başına bir yer tutmaktadır Semaver şifahaneye benzetilmiştir

Daha dune kadar yurdumun kahve ve cay bahceleri cafelere ozenerek cam bardağı ortadan kaldırmış porselen ya da cam fincanlarda servis yapmaya başlamıştı Bir de tabii poşet cay girdi ki yaşamımıza cafelerin dışında kimi evlerde de yuz yıllık cay demleme usullerimiz hemen rafa kaldırıp demlik poşeti caylar fincanda sunulmaya başlandı Allah'tan şimdilerde turistlere porselenseramik fincanda poşet cay sunmanın pek de zekice bir şey olmadığı kavranmaya başlandı Bunda Yunanlılar ince belli cam bardakta cay veriyormuşhaberinin etkisi oldu mu bilmiyorum ama son zamanlarda cafelerden başlayarak cay bahcelerinde de cay severlerin ısrarı uzerine ideal boyutta olmasa da cam bardaklar kullanılmaya başlandı Hani şu nedense Ajda Pekkan bardağıdenen iri bardaklar Ama gercek cay severlerin gonlunde yatan kucuk ince belli bardaklar tabii ki
Gun boyunca cay icmemizin yanı sıra kendimize ozgu demleme usulu ince belli cam bardaklar kıtlama cay gibi katkılarımızla cayın kultur tarihine eklediklerimiz yadsınamaz hele turkulerimize ilahilerimize manilerimize de girdiği hatırlanırsa