Dunyanın ilk Standartlar ve Tuketiciyi Koruma Kanunları

Dunyanın ilk Standartlar ve Tuketiciyi Koruma Kanunları

II Bayezid doneminde dunyanın ilk Standartlar Kanunu, ilk Belediye Kanunları, ilk Tuketiciyi Koruma Kanunları ve ilk Gıda Nizamnameleri hazırlandığı soylenmektedir Bu kanunlardan bazı ornek maddeler zikrederek anlatabilir misiniz?

Prof Dr Ahmed Akgunduz

Evet doğrudur II Bayezid devrine ait en muhim kanunlardan birisi şuphesiz ki, Bursa, İstanbul ve Edirne İhtisab Kanunnameleridir Bu kanunname, dunyanın en mukemmel ve en geniş belediye kanunu olmakla kalmamakta, aynı zamanda dunyada ilk tuketici haklarını koruyan kanun, ilk gıda maddeleri nizamnamesi, ilk standartlar kanunu, ilk cevre nizamnamesi ve kısaca asrına gore cok harika bir hukuk kodudur Bu kanun, hem Osmanlı orf adetlerini ve hem de İslam hukukunu cok iyi bilen Mevlana Yaraluca Muhyiddin tarafından hazırlanmıştır Hazırlanış tarihi 1502 ila 1507 tarihleri arasındadır

Biz, her biri 100 kusur maddeyi bulan bu uc kanunnameden sadece bazı maddelerini, tuketici hakları acısından arz ediyoruz (Maddenin başındaki rakamlar Kanun maddelerine ve harflerden B, Bursa, E Edirne ve İ İstanbul Kanununa işaret etmektedir):

“İ45 Ve mahkeme kararıyla yiyecek ve icecek ve giyecek ve hubUbat ki; carşıda ve pazarda vardır, gozedilub her meslek sahibi teftiş oluna Eğer terazUda ve kilede ve arşunda eksuk bulunursa, muhtesib (belediye başkanı) haklarından gele

İ21 Etmekciler, standart olarak alınan ekmeği narh uzere pak işleyeler, eksik ve ciğ olmaya Etmek icinde kara bulunursa ve ciğ olursa, tabanına let uralar; eksuk olursa tahta kulah uralar veyahud para cezası alalar Ve her etmekcinin elinde iki aylık, en az bir aylık un buluna Ta ki, aniden bazara un gelmeyub Muslumanlara darlık gostermeyeler Eğer muhalefet edecek olurlarsa, cezalandırıla

İ4 Eyle olıcak ekmek gayet eyu ve arı olmak gerekdir

E7 Aşcılar bişurdukleri aşı pak bişureler ve canakların pak su ile yuyalar ve tezgahlarında kafir olmaya Ve ic yağiyle nesne bişurmeyeler Ve bir akcelik eti her ne narh uzerine alurlar ise beş pare olur Bir akcelik aş alanın aşına bir pare koyalar İki pulluk dahi etmek vereler Bir akcelikden artuk alsalar ya eksuk alsalar, bu hisab uzerine vereler Cemi‘ Edirne'nin aşcıları ittifakiyle teftiş olundı

İ38 Ve kile ve arşun ve dirhem gozlenile; eksuği bulunanın hakkından geleler

İ5 Un kapanında olan kapan taşlarını, mahkeme kararıyla muhtesib (belediye başkanı) daim gorub gozede Ta ki, hile ve telbis olub un alan ve satan kimesnelere zarar ve ziyan olmaya

B74 Ve hamallar na‘lsuz at istihdam etmeyub ve dağ yukunun iki yukunden ziyade goturmeye

E58 Ve ayağı yaramaz bargiri işletmeyeler Ve at ve katır ve eşek ayağını gozedeler ve semerin goreler Ve ağır yuk urmayalar; zira dilsuz canavardır Her kangısında eksuk bulunursa, sahibine tamam etdure Eslemeyeni gereği gibi hakkından gele Ve hammallar ağır yuk urmayalar, ma’kul uzerine ola1

İ40 Ve sirke ve yoğurda su koymayalar Su katılmış olub bulunursa, teşhir edeler veyahud tahta kulah uralar, gezdireler

İ29 Kuyumcular, sade işi dirhemine bir akce; minekari işde dirhemine iki akce ve altun sade ise miskaline uc akce; muşebbek işde miskaline beş akce ve gumuş duğmeler iriyi ve hurdayı gayet eyu halis işleyeler, bakır koyub işlemeyeler İşleyenin muhtesib (belediye başkanı) gereği gibi haklarından gele

İ33 Ve boyacıları dahi gozedeler, kalb boyamayalar; boyarlarsa gereği gibi hakkından geleler

İ42 Ve iplikcilerin ipliği tire ipliğine beraber ola Ve astar ki, şehirde işlene, sekiz arşun ola, eksuk olmaya Olursa hakkından geleler

İ46 Hammamcılar, hammamları gozedeler, yunmuş ola, ıssı ve sovuk su ile araste ve dellakleri cest ve calak ola Usturası keskin ola Şoyle ki, usturası altında kimesne zahmet cekmeye ve nazır olan fotaları pak duta; Muslumana verduği fotayı kafire vermeye

İ66 Ve dahi hekimlere ve attarlara ve cerrahlara, muhtesib (belediye başkanı)in hukmi vardır; gorse ve gozetse gerekdir

İ24 Bakkallar ve attarlar ve bezzazlar ve takyeciler, onun on bire satalar, ziyadeye satmayalar Ziyadeye satarlarsa, muhtesib (belediye başkanı) dutub te'dib ede Amma bu babda ve gayride mahkeme kararı bile ola

E194 Berber gozlene; kafir başın tıraş etdukleri ustura ile Musluman başın tıraş etmeyeler Kafir yuzin sildikleri fota ile Musluman yuzin silmeyeler Usturaları keskun ola

E195 Tabibler dahi gozlene; bimarhane (hastahane) tabiblerine gostereler, imtihan edeler, kabul etmedikleri kimesneleri men` edeler Cerrahlar dahi gozlene; san`atlarında kamil olalar

E196 Değirmenciler gozlene; değirmende tavuk beslemeyeler ki, halkın ununa ve buğdayına zarar etmeye Ve adetlerinden artuk almayalar ve iri oğutmeyeler ve kesmuklu buğdayı değiştirmeyeler ve illa muhkem ve muntehi hakkından geleler

E198 Ve camilerde dilenci taifesin yurutmeyeler

İ70 Ve her san‘atı aydan aya kadı ile teftiş ede ve dahi gore ve gozede Her kangısı kim ta‘yin olunan narhdan eksuk sata, muhtesib (belediye başkanı) hakkından gelub teşhir ede

İ73 Filcumle bu zikr olunanlardan gayrı her ne kim Allah u Te‘ala yaratmışdır, hepsini de muhtesib (belediye başkanı) gorub gozetse gerekdir, hukmi vardır
Şoyle bileler, her kim muhalefet ve inad ederse, itaba ve ikaba mustahak olur2

1 Hayvan haklarının 20 yuzyılın başında savunulmaya başlandığı duşunulurse, bu maddenin cok ileri bir hukuk anlayışının mahsulu olduğu daha iyi anlaşılır

2 Akgunduz, Osmanlı Kanunnameleri, c II, sh 188230, 286304, 387402