Dünya'nın Manyetik Alanının Değişimi Hakkındaki Yeni Keşif

Yerkürenin manyetik yeri hayatı boyunca birkaç sefer konum değiştirdi; kuzey güney oldu, güney de kuzey. Gelgelelim bu değişikliğin nasıl gerçekleştiği büyük ölçüde gizemini koruyor. Bilim kişileri manyetik değişimin yaklaşık 773.000 yıl evvel gerçekleştiğini biliyorlar; ancak gezegenimizin çekirdeğinde değişimi meydana getiren şeyin tam olarak ne olduğu bilmiyorlar. Gelgelelim yapılan yeni bir çalışma, altta yatan sebebi açıklığa kavuşturabilir. Zira çalışmada manyetik değişimin sanıldığından çok daha uzun bir müddette gerçekleştiği ortaya çıktı.


Bugün Science Advances'te yayınlanan makalelerinde, Wisconsini-Madison Üniversitesi’nden Brad Singer ve meslektaşları, Dünya’nın son manyetik değişiminin yaklaşık 22.000 yıl sürdüğünü hesapladı. Evvelki çalışmalar hikayenin 4.000 ila 9.000 yıl arasında sürdüğünü öne sürüyordu. Ortaya çıkan yeni sayı, değişimin düşündüğümüzden daha karışık bir vaka olduğunu da gözler önüne seriyor.

Ekip hesaplamayı yapmak için, Matuyama-Brunhes tersyüzümü olarak isimlendirilen evvelki manyetik değişimin datalarından yararlandı. Bulunan delillerden biri lavlarda mevcuttu. Lavlarda bulunan demir zengini mineraller, lav sertleşmeden evvel Dünya’nın manyetik meydanıyla tıpkı hizaya gelir. Araştırmacılar da lavda bulunan argon izotoplarını inceleyerek lavın katı hale gelmeden evvel nasıl bir manyetik yerde bulunduğunu ortaya çıkarırlar ve tarihini bulabilirler.

Bulgular, Dünya’nın manyetik sahasının yaklaşık 795.000 yıl evvel çökmeye ve jeomanyetik gezi olarak bilinen şeyi yaşamaya başladığını gösterdi. Son yaşanan jeomanyetik gezi hadisesi (Laschamp olayı) yaklaşık 41.000 yıl evvel gerçekleşti. 784.000 yıl evvel hafifçe güzelleştikten sonra, gezegenin meydanı tekrar çöktü ve nihayetinde 11.000 yıl sonra kutupları değiştirdi. Bu değişim 4.000 yıl sürdü.


Birtakım bilim kişileri bu türlü bir değişimin yakın olduğunu söylüyor. Bu türlü bir değişimin sonuçları da Yerküre üzerinde epey büyük olacaktır. Bir jeomanyetik gezi ya da manyetik değişim sırasında manyetik alan kıymetli ölçüde zayıflar ve çok daha çokça kozmik ışının gezegenin yüzeyine ulaşmasına müsaade verir. Uzaydan gelen bu kuvvet parçacıkları şayet yüzeye çok çokça ulaşırsa Dünya’daki hayata zarar verebilir. Başkaca, yörüngedeki uydular hassas elektroniklerini korumak için gezegenin manyetik sahasına sahip olmayacaklarından kozmik ışınlara daha hassas hale gelecekler. Münasebetiyle zarar görecekler. Yani Yerküremizde bulunan iki kutup bize bir kalkan oluyor.

Manyetik değişimin tarihini belirlemek Dünya’nın çekirdeğinde neler olup bittiğini de ortaya çıkarabilir. Singer bunu şöyle açıklıyor:

“Belki de manyetik değişimi sağlamak için manyetik alan kuvvetini birkaç bin yıl boyunca zayıflatmak gerekiyor, zira iç çekirdek katı haldedir. Şayet likit haldeki dış çekirdeğin manyetik ortamını devre dışı bırakırsanız, iç çekirdekte bulunan manyetik gücün dışa çıkması birkaç bin yılı alacaktır.”


Gelgelelim, Singer’ın bulgularıyla herkes tıpkı fikirde değil. CEREGE'den Nicolas Thouveny, okyanus tabanından alınan tortu çekirdeğinden elde edilen kanıtların, manyetik değişimin en ziyade 8.000 yıl sürdüğüne işaret ettiğini söylüyor. Üstüne, lavların sağlam vakit doneleri sunmadıklarını da ekliyor. 

Gelgelelim Singer, lav akışı datalarının sair gözlemlerde doğrulandığını söylüyor. Velev Thouveny ve meslektaşlarının, manyetik değişimden evvelki periyodu dikkate almayı başaramadığını öne sürüyor:

“Bulgularımız açıkça bu kısa periyoda kadar süren 22.000 yılda, dış çekirdek dinamolarının epeyce istikrarsız hale geldiğini ve 773.000 yıl evvel iki sefer kutupları bilakis çevirmeye çalıştığını açıkça gösteriyor.”

Gelecekte, daha ziyade done tahlili ve çekirdeğimiz hakkında yapacağımız keşifler, zamanlamayı hesaplamamıza yardımcı olacaktır. Velev tahminen de bu keşifler bize gezegenin manyetik meydanının kaderini de çizecektir. Lakin günümüzde bile bu çalışmalar nispeten yavaş ilerliyor zira iç çekirdeğe kadar inmek nispeten güç. Münasebetiyle çekirdekten yüzeye çıkmış materyalleri inceliyoruz.