Dunyanın şekli ve sonucları hakkında bilgi

dunyanın kure olmasının sonucları
Dunyanın şekli ve boyutları
Yerin şekli ve hareketleri
yerkurenin şekli ve sonucları

DUNYANIN ŞEKLİ VE SONUCLARI
Dunyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden guneş sisteminde yer alır Butun gezegenler elips şeklinde bir yorungede hareket ederler

AY VE OZELLİKLERİ

Ay dunyamızın 150 ’si kadardır Bu sebeple Ayda yercekimi azdır (dunyadakinin 16 ’sı kadardır)
Ayda atmosfer yoktur Bunun sonucunda; hava ve su yoktur Meteorolojik olay (iklim) gorulmez Meteorlar doğrudan ay yuzeyine duşer Sonucta buyuk krater cukurlukları oluşmuştur Gunluk sıcaklık farkı fazladır Bu sebeple mekanik cozulme fazladır Canlı hayatı yoktur İc ısısını kaybetmiştir Bundan dolayı volkanik olay gorulmez

AYIN HAREKETLERİ

1) Kendi ekseni cevresindeki hareketi
2) Dunya cevresindeki hareketi
3) Dunya ile birlikte guneş cevresindeki hareketi
*** Ay hem kendi hem de dunya cevresindeki bir turunu aynı surede (29,5 gun) tamamladığı icin dunyadan ayın surekli aynı yuzeyi gorulur
Ay gunu: Dunyadaki herhangi bir meridyenin ard arda iki kez Ayın karşısından gecinceye kadar gecen suredir Bu sure 24 saat 50 dakikadır
Guneş gunu: 24 saattir
*** Ay gunu ile guneş gunu arasındaki zaman farkından dolayı bir yerde Ay her gun bir onceki gune gore daha gec gozlenir ve gelgit olayı daha gec oluşur

AYIN EVRELERİ
Ayın aydınlık yuzunun dunyadan gorunuşunde bir ay boyunca meydana gelen değişikliklerdir
Yeniay ve dolunay evrelerinde buyuk gelgit yaşanır Sebebi dunya, ay ve guneşin aynı doğrultuda olmasıdır İlk ve son dordunde ise kucuk gelgit yaşanır
Guneş tutulması, Ayın Guneş ile Dunya arasına girmesi ve bazı ozel koşulların sağlanmasıneticesinde meydana gelirTutulmanın olabilmesi icin, Ayın, Dunya etrafındaki yorungesiyle Dunyanın Guneş etrafındaki yorungesinin kesişim yerlerini belirleyen duğum noktalarında veya bu noktalar civarında (Yeniay safhasında) bulunması gerekir
Bilindiği uzere bir yıl icerisinde Ay, Dunya etrafında 12 kez dolanır Dolayısıyla, eğer Ayın yorunge duzlemi Dunya ’nınkiyle cakışık olsaydı, bir yılda 12 kez Guneş tutulması meydana gelebilirdi Fakat durum boyle değildir Ayın yorunge duzlemi ileDunya ’nınki arasında yaklaşık 5° 9 ’ lık bir acı vardır Bu acı nedeniyle Dunya, Ay ve Guneş, Ayın Dunya etrafındaki her dolanımında tam olarak aynı doğrultuda bulunmazlar Boylece her ay bir Guneş tutulması oluşması engellenmiş olur Nitekim bir yılda en az iki, en cokbeş Guneştutulması meydana gelebilir
Ay dunya etrafındaki yorungesini tamamlarken, dunyanın guneş ve ay arasında kalmasına neden olabilir Bu durumda ay yuzeyine duşen guneş ışınları dunya tarafından engellenmiş olur Karanlıkta kalan ay kısa sureli de olsa dunyadan gozlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir Bulutsuz bir gecede cıplak gozle rahatlıkla fark edilebilen bu olay, guneş tutulmasına gore, dunya yuzeyinde daha geniş bir alandan gozlenebilir Ay tutulmasının dunya yuzeyinden gozlenebildiği alan dunyanın yarısından 24º kadar fazladır

DUNYANIN ŞEKLİ VE SONUCLARI

Dunyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şeklineGEOİD denir

DUNYANIN BOYUTLARI

• Ekvator cevresi: 40076 km
• Kutuplar cevresi: 40009 km
• Ekvator yarıcapı: 6378 km
• Kutuplar yarıcapı: 6357 km
• Karalar yuzolcumu:149 milyon km2(%29)
• Denizler yuzolcumu: 361 milyon km2(%71)
• KYK ’de karalar %39 denizler %61
• GYK ’de ise karalar %19 denizler %81 dir

DUNYANIN ŞEKLİNİN SONUCLARI

• Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir meridyenin uzunluğundan fazladır
• Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır
• İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır
• Guneş ışınlarının duşme acısı kutuplara doğru azalır
• Yer şekilleri haritaya gerceğe tam uygun olarak aktarılamaz
• Aynı anda Dunyanın yarısı aydınlık (gunduz) yarısı karanlık (gece) olur
• Dunyanın cizgisel donuş hızı kutuplara doğru azalır
• Yer cekimi kutuplara doğru artar

DUNYANIN HAREKETLERİ VE SONUCLARI

• Gece gunduz olayı ardalanır (birbirini takip eder)
• Guneş ışınlarının duşme acısı gunun her saatine gore değişir
• Yerel saat farkları oluşur
• Gunluk sıcaklık farkları oluşur Buna bağlı olarak meltem ruzgarları oluşur Mekanik cozulme olur
• Surekli ruzgarların esme yonunde sapmalar olur
• Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur
• Dinamik basınc merkezleri oluşur Yonler belirlenir Fotosentez meydana gelir

DUNYANIN EKSENİ CEVRESİNDE DONUŞUNDE DOĞAN HIZLAR

1) CİZGİSEL HIZ VE SONUCLARI (Enleme bağlı)
• Cizgisel hız en fazla Ekvator uzerindedir (1670 kmh) Bu hız kutuplara doğru azalır Bunun sonucunda;
• Guneşin doğuş ve batış suresi kutuplara doğru uzar
• Gece gunduz arasındaki fark kutuplara doğru artar
• Atmosferin kalınlığı Ekvatorda fazla, kutuplarda azdır
• Ekvatorda yercekimi az, kutuplarda fazladır

2) ACISAL HIZ VE SONUCLARI (Boylama bağlı)
Dunyanın acısal hızı;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir
*** Acısal hız her enlemde aynıdır Acısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur

DUNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUCLARI
Dunyanın guneş cevresinde donerken izlediği yola yorunge, meydana getirdiği duzleme de yorunge duzlemi (ekliptik duzlem) denir Dunyamızın yorungesi elips bicimindedir

ELİPS BİCİMİNDEKİ YORUNGENİN SONUCLARI
Dunyamız guneşe bazen yaklaşır, bazen guneşten uzaklaşır Dunyanın guneşe en yakın olduğu tarih 3 ocaktır En uzakta olduğu tarih ise 4 temmuzdur
Dunya guneşe yaklaşınca guneşin cekim kuvveti artar Boylece dunya guneş cevresinde daha hızlı donmeye başlar Sonucta şubat ayı 28 gundur Yani KYK ‘de kış mevsimi iki gun kısa olmaktadır
Dunya guneşten uzaklaşınca cekim kuvveti ve hız azalır Sonucta yaz mevsimi KYK ’de iki gun daha uzun olmaktadır
*** Kısacası elipsoid yorunge mevsim surelerinin farklı olmasında etkilidir Dunyamızın yorungesi daire biciminde olsaydı; mevsim sureleri birbirine eşit olacaktı

EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUCLARI

(Ekvator duzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' acı olması)
Donenceler meydana gelir Donence: kuzey ve guney yarım kurelerde guneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir
Matematik iklim kuşakları oluşur
Guneş ışınlarının duşme acısı yıl boyunca değişir Guneş ışınları yıl icinde donencelere birer kez, donenceler arasına da ikişer kez dik acıyla duşerler Donenceler dışında hicbir yere guneş ışınları dik olarak duşmez

Mevsimler oluşur Dort mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır Sebebi: guneş ışınlarının duşme acısında yıl boyunca değişikliğin fazla olmasıdır
Aynı tarihlerde kuzey ve guney yarımkurelerde farklı mevsim yaşanması
Gece gunduz uzunluğunun surekli değişmesi
Guneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi
Muson ruzgarlarının oluşması
Aydınlanma dairesinin surekli değişmesi
Kutup bolgelerinde 24 saatten uzun gece ve gunduzlerin oluşması Ornek: Kutup noktalarında 6 ay gunduz, 6 ay gece yaşanması
*** Donence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen eğikliği etkilidir Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık hareketin de etkisi vardır

EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI
(Ekvator duzlemi ile ekliptik ust uste cakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)
• Donenceler oluşmazdı
• Mevsim değişmesi olmazdı
• Guneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi
• Aydınlanma dairesi surekli kutup noktalarına teğet gecerdi
• Gece gunduz sureleri birbirine eşit olurdu
• Guneşin doğuşbatış konumu ve saati değişmezdi

EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI:
• Guneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı
• Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken, ılıman kuşak genişlerdi
• Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu
• Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması azalırken tropikal kuşakta sıcaklık ortalaması artardı
• Gecegunduz arasındaki zaman farkı azalırdı
*** Eksen eğikliğinin 23°27' dan daha buyuk olması durumunda yukarıdakilerin tam tersi bir durum yaşanırdı